David Hockney: 82 erretratu eta natura hil 1

katalogoa

Eta horrek Sackler aretoa beteko du

David Hockney Edith Devaney-rekin hizketan

EDITH DEVANEY: Gauza ez da konpainia gustatzen zaizula, ez hori bakarrik, David, hori baino gehiago da: jendeak liluratu egiten zaitu. Nik askotan ikusten zaitut elkarrekin diharduten bi pertsonari begira, eta oso interes handia izaten duzu elkarrizketan, gorputzaren hizkeran. Horri guztiari behatzen diozu.

DAVID HOCKNEY: Begira, gorra naizelako da. Ez dut aditzen, eta horregatik gorputzaren hizkera ikusi behar dut. Begiak erabili behar izaten ditut, ez belarriak.

E. D.: Zuk uste duzu horren ondorioz gehiago ikusten duzula?

D. H.: Ez dakit. Hala uste dut, baina nola jakin genezake egiaz besteek zer ikusten duten? Irudi lau batean ere jendeak gauza desberdinak ikusten ditu; batzuek besteek baino gehiago ikusiko dute. Ba, irudi lau batekin hori gertatzen baldin bada, orduan, “Nola ikusten dugu?” oso galdera egokia iruditzen zait niri, eta askotan egiten dut. Nola ikusten dut hau? Itzalak ikusten ditugu? Posible da itzalei jaramonik ez egitea, txinatarrek bezala. Argiaren falta da itzala, besterik ez. Ez dakit, ulertzen saiatu naiz hirurogeita hamar lagun edo gehiago izan ditudala hemen, bakoitza hiru egunetan margotzeko.

E. D.: Baina zuri gustatzen zaizu produkzio mota hori, produkzio handia. Paisaia-margolanetara joaten bagara eta Zuhaitz handiagoak Warter-tik gertu lanera (Bigger Trees Near Warter, eta gogoratu nola antolatu zenuen hori egiteko logistika, eta gero handik etorri ziren beste margolan handi guztiak… hirurogeita hamar lagun hona ekartzeko eta margotzeko logistika antolatzea, antzeko gauzak dira, ezta? Ekoizpen handi bat da.

D. H.: Egia, bai, bi urte behar izan dira egiaz. J-P-k egin zuen, hark antolatu zuen, jendeak etorri behar zuelako, eta egun jakin batean etortzen ziren, eta batzuetan hiru batera egiten nituen. Une batean bederatzi egunez aritu ginen lanean, gelditu gabe: hala behar zuen, erretratatu beharreko norbaitek alde egin behar zuen-eta.

E. D.: Hori ikaragarri gogorra da. Oso zaila izango zen.

D. H.: Bai, eta gero bi edo hiru egun libre hartu behar izan nituen, oso nekatua nengoen-eta.

E. D.: Zuk esan duzu lehenagoko erretratuak esperimentalagoak ziruditela hogei urtean erabili ez zenuen material batekin ohitzen ari zinelako, akrilikoarekin, eta gero akriliko hobe bat eskuratu zenuen, eta aurpegiak xehetasun handiagoz margo zenitzakeen. Baina azken erretratuak lehenagokoak bezain zailak izan ziren? Eginahal bera izan al zen?

D. H.: A, bai. Behin ere ez da erraza, baina egiaz gozatu dut erretratu horiek egiten, eta halakoak egiten jarraituko dut. Betiko egiten jarrai nezakeen gauza bat aurkitu dudala uste dut, jendea liluragarria baita, egiatan dira misteriotsuak. Beste pertsona bat daukadanean hor eserita, beste modelo bat, pentsatzen dut beti “non bukatzen naiz ni eta non hasten dira beraiek?”

E. D.: Bai, interesgarria da, artistaren eta subjektuaren arteko harreman guztiz estu hori, denbora-tarte horretan.

D. H.: Gehienak nahiko ondo ezagutzen ditut. Bat edo bi bakarrik ziren hain ondo ezagutzen ez nituenak, eta horiek lagunen haurrak ziren [(Sam Perlman, 2014ko otsailak 15, 16 (Sam Perlman, 15th, 16th February 2014)), (Jack Perlman, 2014ko otsailak 17, 18 (Jack Perlman, 17th, 18th February 2014)), (Augustus eta Perry Barringer, 2014ko ekainak 16, 17 (Augustus eta Perry Barringer, 16th, 17th June 2014)), (Hunter Schmidt, 2015eko uztailak, 24, 25, 26 (Hunter Schmidt, 24th, 25th, 26th July 2015)), (Holden Schmidt, 2015eko uztailak 27, 28, 29 (Holden Schmidt, 27th, 28th, 29th July 2015)), (Rufus Hale, 2015eko azaroak 23, 24, 25 (Rufus Hale, 23rd, 24th, 25th November 2015))]. Tankera hartzen diedanean, halere, haiei ere ez diet ihes egiten uzten.

E. D.: Eta urteetan ezagutu duzun jendea margotzea, esate baterako Margaret (Margaret Hockney, 2015eko abuztuak 14, 15, 16 (Margaret Hockney, 14th, 15th, 16th August 2015)) eta Gregory (Gregory Evans, 2013ko abenduak 1, 2, 3 (Gregory Evans, 1st, 2nd, 3rd December 2013)), zahartzen ikusi dituzunak, hainbestetan erretratatu dituzunak, haien heldutasunaren mapa bat eginez bezala: hori bereziki interesgarria al da?

D. H.: Begira, Maurice Payne (Maurice Payne, 2014ko maiatzak 30, ekainak 1, 2 (Maurice Payne, 30th May, 1st, 2nd June 2014)) berrogei urtez aritu naiz margotzen.

E. D.: Horrek liluragarria izan behar du, berrogei urte lehenago margotu duzun norbait orain berriz margotzea.

D. H.: Erretratu honetan nerabea ematen du.

E. D.: Nerabea bezala dago jantzia.

D. H.: Eta nik hori ikusi nuen eta pentsatu nuen “hara, oso gaztea dela sinetsi nahi du horrek oraindik”.

E. D.: Nik uste dut denek erakusten dutela giza ahulguneren bat erretratu horietan.

D. H.: Denok gara ahulak, ezta?

E. D.: Ahulak gara, baina erretratu horietan modeloaren isolamendua da zoragarriena, nola pertsona bakoitza aulki batean eseria dagoen erabat neutrala den irudimenezko atzealde batean. Irudiak isolatuak daude guztiz.

D. H.: Bai, baina denak daude nirekin lotuak, nik margotu bainituen.

E. D.: Eta horixe bihurtzen da faktore bateratzailea.

D. H.: Gauza bitxia da gaur egun hori egitea, ezta? Baina nik orain egin dut, eta, hortaz, begiratzen diet erretratuei eta kolektiboki pentsatzen dut haiengan.

E. D.: Eta bereziki interesgarria izango da zuretzat horiek Sackler aretoan ikustea, zuk ez baitituzu inoiz denak batera ikusi.

D. H.: Asko dauzkagu hor. Bi lerro geneuzkan eta gehiegi zen, egiaz gehiegi, gehiegitxo.

E. D.: Bai, aurrenekoz hasi ginenean erakusketaz hizketan bi lerrotan jarri nahi izan genituen, galerien ereduari jarraituz, gogoratzen? Eta konturatu ginen ez zuela ondo funtzionatzen.

D. H.: Egin liteke horrela, baina tarteak behar dira. Eta hemen, lerro batean daude.

E. D.: Oso indar handia du, eta gainera kronologia zoragarri hori lortzen duzu; denak daude ordena kronologikoan ipiniak.

D. H.: Bai, istorio txiki sotil horiek guztiak.

E. D.: Jendearengan duzun interesera eta zure gorreriara itzuliz, eta gogoan hartuta zenbat gustatzen zaizun pertsonekin banaka-bakana aritzea: paisaia oso eginkizun bakartia iruditu zitzaizun, zu eta natura besterik ez?

D. H.: Bai, zeren J-P-k eta biok ez dugu askorik hitz egiten kanpoan garenean. Nik ez diot gauza handirik esan behar, berak badaki-eta zer egin behar duen. Beti animatzen nau. J-P-k on handia egiten dit. Zoragarria izan zitzaidan Bridlingtonen eta zoragarria zait orain hemen, Los Angelesen. Inoiz ez dut izan hura bezalako laguntzailerik. Inoiz ez.

E. D.: Oso sartua dago prozesuan.

D. H.: Erretratu bat ere ez zen eskaeraz egin, nik esanda egin ziren denak. Neronek nahi nituen egin. Zer egin dudan jakin nahian ari naiz nolabait ere. Alegia, 82 erretratu egin ditut eta horren zergatia jakin nahi dut! Nolabait ere, Los Angelesen 2013an eta 2014an zeuden pertsonen erretratuak dira denak. Harritua nago jantzien ugaritasun harrigarria ikusita. Batzuek kamisetak eta bakeroak zeramatzaten, baina ugaritasuna handiagoa da orain duela hogeita hamar urte izan zitekeena baino: alegia, orduan gorbata gehiago izango zen.

E. D.: Hortaz, zure modelo guztiak gai izan dira nahi zuten bezala agertzeko, modu desberdinetan janzteko aske izan dira?

D. H.: Bai, Andy-ren [Palmer] alkandora horrek (Andrew Palmer, 2015eko irailak 4, 5, 6 (Andrew Palmer, 4th, 5th, 6th September 2015)), esaterako, nahiko arrunta dirudi argazki batean, baina margotzen duzunean ez da hain arrunta.

E. D.: Andyri buruz ari garela, haren hanken postura oso nabarmena da bere erretratuan. Sendoa dela ikusten da, badela indarrik. Sumatzen duzu nolakoa duen gorputzaren forma.

D. H.: Bai, huraxe izan zen sei emakume egin ondoren egin nuen aurreneko gizona.

E. D.: Bai, emakume asko egin zenuen segidan [(Liz Goulds, 2015eko abuztuak 3, 4, 5 (Liz Goulds, 3rd, 4th, 5th August 2015)), (Caroline Cushing Graham, 2015eko abuztuak 10, 11, 12 (Caroline Cushing Graham, 10th, 11th, 12th August 2015)), (Margaret Hockney, 2015eko abuztuak 14, 15, 16 (Margaret Hockney, 14th, 15th, 16th August 2015)), (Pauline Ling, 2015eko abuztuak 20, 21, 22 (Pauline Ling, 20th, 21st, 22nd August 2015)), (Isabella Clark, 2015eko abuztuak 26, 27, 28 (Isabella Clark, 26th, 27th, 28th August 2015)), Celia Birtwell, 2015eko abuztuak 31, irailak 1, 2 (Celia Birtwell, 31st August, 1st, 2nd September 2015))]. Sailak direla-eta, David, erretratugintzak oso garrantzi handia izan du beti zure ekoizpen artistikoan. Beti interesatu zaizu jendea deskribatzea, eta sarritan aritu zara sailetan lanean, haietako batzuk obra gutxikoak baziren ere, 1970eko hamarkadako erretratu bikoitzak bezala, esate baterako Clark jaun-andreak eta Percy; baina egon ziren beste sail batzuk ere 1980ko hamarkadan, 1988–89 urte bitartakoak esate baterako, zure senideen eta lagunen erretratu txiki haiek, buru haiek denak egin zenituenean. Lan kopuru ederra zen hura.

D. H.: Ez dira erakusketa askotan agertu, egia esan. Malibun margotu ziren denak, hango estudio txikian.

E. D.: Baina hauen ondoan oso bestelakoak dira, burua eta besaburuak besterik ez, eta buruak betetzen du mihisearen parte handiena. Eta neurriz askoz ere txikiagoak dira, jakina. 1990eko hamarkadako sail hori interesatzen zait niri, estudiora datozen pertsonen argazkiak, Los Angelesko 112 bisitari, hemen egiten ari zarenaren antzekoa baita: jendea hona etortzera gonbidatu eta grabatu. Eta akuarelaz egin zenituen erretratu bikoitzek zure erretratu berrien antz handia dute: denak aulki berean esertzen dira eta aurrera begiratzen dute, baina, jakina, bada loturarik bi modeloen artean. Baina horiek ere bizkor eginak dira, ezta?

D. H.: Bai, bi egunean egin ziren nik uste. Akuarelarekin bizkor ibili beharra daukazu. Halere, egiaz, erretratu guztiak egin behar dira bizkor.

E. D.: Zenbat denbora hartu zuen Henry Geldzahler-en erretratuak?

D. H.: Ordu gutxi batzuk. Ez naiz gogoratzen bi egun izan ote ziren, seguruena bai.

E. D.: Baina zerorri margotzen ageri zaren marrazki horiek, autorretratu horiek, margotzen gaituzunean guk ikusten dugun aurpegia da hori: nola kizkurtzen dituzun begiak eta begiratzen duzun betaurrekoen gainetik. Aurreneko aldiz ikusi zintudanean hori egiten, ni margotu ninduzunean, zeure buruaz egin dituzun marrazki horiez gogoratu nintzen.

D. H.: Nik neure buruari begiratzen diodanean bestelako itxura bat izango dut seguruena. Bai, esan didate imintzioak egiten ditudala. Beti ibiltzen naiz begiak erdi itxita.

E. D.: Halaxe ibiltzen zara, bai, makurtzen zara, begiak erdizka itxi eta betaurrekoen gainetik erreparatzen duzu. Zure gurasoak oso modelo onak izan ziren, ezta? Haien irudi zoragarriak egin izan dituzu.

D. H.: Bada bat ikaragarria amarena.

E. D.: Zoragarria da. Hala ere, Yorkshireko egun ezin itsusiago horietako batean egina dirudi.

D. H.: Bai, halakoxea zen. Baina amari beti gustatu izan zitzaion nirekin Bolton abadiara joatea, han eskatu baitzion Kennethek ezkontzeko berarekin. Eta hortxe dago, hilarrian eseria. Oso ondo dago, bere gabardina berde horrekin, eta bai, oso egun euritsua zen.

E. D.: Interesgarria da denak elkarrekin ikustea National Portrait Gallery-k argitaratu zuen David Hockney: Portraits liburuan, egiaz jakinarazten baitu nola garatu duzun zuk erretratugintzarekiko interesa. Bereziki zoragarria da Divine-ri egin zeniona, ezin sinetsizko atzealde horrekin. Leigh Bowery-ren estatubatuar baliokidea zen Divine, ezta?

D. H.: Ezin zen eserita geldirik egon. Lo gelditzen zen segituan. Baina izaugarria zen.

E. D.: Oso nortasun handikoa zen.

D. H.: Bada hemen erretratu bat Polaroid kamera bat ageri dena.

E. D.: Orduan ere zerbait esateko saiakeran ari zinen…

D. H.: Man Ray-ren hau Parisen marraztua da.

E. D.: Une hartan zenbat denbora zen elkar ezagutzen zenutela?

D. H.: 1973 zen. Bai, bi egun behar izan ziren nik uste. Man Rayk estudio bikaina zeukan, eskultore zahar baten estudioa zen, baina ezin zen berotu, eta, hortaz, neguan hotelera joan behar izaten zuen. Baina toki bikaina zen.

E. D.: Hura ondo ezagutzeko aukera izan zenuen?

D. H.: Ez oso ondo, baina gizon zoragarria zen. Bazkaltzera joan ginen behin, plaza gurutzatu, eta hantxe, eta Mario Amaya-k lagun bat zeukan Man Rayri buruz liburu bat idatzi zuena, eta hark esan zuen artistari bidali nahi liokeela ea akatsen bat ikusten zuen, eta Man Rayk esan zuen: “A, batzuen batzuk erantsiko ditut nik neuk”. Oso ateraldi ona iruditu zitzaidan.

E. D.: Zuk esan duzun bezala, mundua zoroa izan da beti.

D. H.: Halaxe da, beti pentsatu izan dut hala dela, hiru urte nituenik, eta beti sentitu izan naiz apur bat arrotza. Arrotza izan naiz beti eta arrotza izango naiz beti.

E. D.: Baina arrotza izanik, komentatzailea izateko aukera izan duzu, eta garrantzi handiko gauza da hori zure lanean. Eta agian horrek gorreriak adina isolatzen zaitu?

D. H.: Gorreriarekin konturatzen zara ezin duzula aditu jendeak zer esaten duen, eta horrek tristetu egiten nau batzuetan, bai, bereziki ez banaiz lanean ari. Lanean ari banaiz ondo dago. Horregatik aritzen naiz denbora guztian lanean, aritu beharra daukat.

E. D.: Ez daramazu zirriborro-koadernoa gainean, garai batean eramaten zenuen bezala.

D. H.: iPad-a daukat.

E. D.: Oraindik ere iPad-ean marrazten duzu tarteka?

D. H.: Bai, tarteka bai. Baliteke berriz hastea iPad-ean marrazten. Ni orain estudioan ari naiz marrazten, hantxe aritu naiz, erretratu horiek guztiak marrazten aritu naiz. Baina iPad-ak ordezkatu du koadernoa.

E. D.: Koadernora itzuli ote zinen galdetzen nion neure buruari, badakit-eta koadernoak garrantzi handia izan duela zuretzat.

D. H.: Koadernoen gauza on bat da ez direla hain handiak, eta gauzak murriztera ohitu nintzen. Hortaz, hasi nintzenean iPad-ean marrazten nahiko gauza erraza izan zen, neure burua behartu nuen-eta marrazkiak neurri horretan egitera eta barruan espazioa eta gauzak jarriz marraztera. Eta hasi nintzenean iPad-eko marrazkiak egiten, orduan konturatu nintzen, tira, koaderno txiki bat bezalakoxea da iPad-a.

E. D.: Egin diezazkizuket beste galdera batzuk, David? Gauza jakina da oro har A Bigger Picture Royal Academy-n erakusgai jarri zenean eta itzulian eraman zutenean, 2012aren amaieran eta 2013aren hasieran, garai latzak izan zirela haiek zuretzat. Iktus txiki bat izan zenuen, leher egina zinen lan hori guztia egin ondoren erakusketan jartzeko, eta beti dago zera goibel bat aspalditik antolaturiko erakusketa bat hasi eta aurrera egiten duenean, bai baitakizu itxi egin beharko dela. Eta Dominic Elliott zure laguntzailearen heriotza tragikoa gertatu zen gero, Bridlingtonen, martxoan. Hona etorri zinenean leher egina zinen guztiz, gogoz eta gorputzez, eta aldi luze batez ez zenuen lanik egin, zuretzat ezohikoa den gauza.

D. H.: Bai, ez da batere ohikoa. Ekainean etorri ginen hona, San Franciscoko erakusketa azaroan izango zelako, eta hasieran ez genuen gauza handirik egin. Estudiora etorri nintzen eta margotzen hasi nintzen, eta J-P burua eskuetan zuela ikusi nuen, eta esan nuen “Begira, biok sentitzen gara horrela, ezta? Margotu egingo dut”. Hala bada, margotu egin nuen (JP Gonçalves de Lima, 2013ko uztailak 11, 12, 13 (JP Gonçalves de Lima, 11th, 12th, 13th July 2013)), eta gero etorri zitzaidan gogora Van Goghen Agurea penetan (Betikotasunaren atarian).

E. D.: Ni ohitu egin nintzen zu egiten ari zinen lanaren irudiak jasotzera, bidali egiten zenizkidan, eta gero aldi luze batez ez nuen zure berririk izan. Kezkatuak geunden denok, bai baikenekien gorriak ikusten ari zinela bolada hartan. J-P-ren erretratua heldu zenean, “J-P-ren erretratua baina autorretratua da egiaz” zen e-postaren gaia, eta oso hunkigarria izan zen. Lan-sail hauen abiapuntua da inondik ere margolan hau. Aurrenekoa izango da erakusketan, J-P aulki horretan eseria.

D. H.: Nik uste dut egongelan dauzkadan bi marrazki horiek izan zirela Los Angelesen egin nuen aurreneko gauza, lorategia iluntzean eta goizean, jarraitu egin bainuen Bridlingtonen egiten aritu nintzen ikatz-zirizko marrazkiak egiten. Denboralditxo bat behar izan nuen haiek marrazteko. Los Angelesa itzuli berriak ginen eta ez genuen gauza handirik etxean, eta, hala, hasi egin nintzen. Hasi nintzenean J-P-ren beste erretratu bat egin nuen; J-P arrunt jota zegoen orduan, poliziaren ikerketarako itzuli behar baitzuen Ingalaterrara. Ni ez nintzen etxetik ateratzen. Egiaz nengoen oso-oso abaildua. Ia-ia ez nuen bukatu 2013ko Udaberriaren etorrera (Arrival of Spring), ikatz-zirizko marrazki horiek, zeren Dom martxoaren 17an hil baitzen, eta gero gelditu eta hamar bat egunez ez nion lanari berriz heldu.

E. D.: Bueno, guztiz jota zeunden. Inork ezin du horrela lanik egin.

D. H.: Bai, guztiz jota nengoen. Txiki-txiki egina nengoen, eta hona etorri ginen eta oraindik oso, oso jota geunden, eta pentsatu genuen Kaliforniak lagunduko zigula, baina denboralditxo bat behar izan zen. Bridlington hona ekarri genuen, egiaz.

E. D.: Baina azkenean lanak lagundu zizun, ezta?

D. H.: Lanak mantentzen nau eta bultzatzen nau aurrera, badakit hala dela. Nik esaten dut iruditzen zaidala hogeita hamar urte ditudala margotzen ari naizenean, eta halaxe da. Zuek hala esaten didazue.

E. D.: Egia da, izan ere, gizon askoz ere gazteagoa bazina bezala mugitzen zara, ikaragarri mugitzen zara-eta. Zutik zaudenean margotzen, burua oso bizkor mugitzen duzu, txori batek bezala, gaiari begira zaudenean, baina aurrera eta atzera ere mugitzen zara mihise osoari erreparatzeko, eta gero xehetasunetara itzultzen zara.

D. H.: Lana egin beharra daukat neure buruari osasuntsu eusteko, bestela uste dut zoratu egingo nintzakeela pixka bat. Nik uste dut mundua zoratua dagoela, eta lana egiten badut bakarrik ematen diot zentzu pixka bat. Ni beti aritu izan naiz lanean, ez da inoiz izan denbora-aldirik ezer egin gabe emandakorik. Aldi luzeetan egon izan naiz margotu gabe opera bat edo beste zerbait egiten ari nintzelako, baina gainerakoan lanean aritzen naiz beti, egunero egia esan. Ez diet kasu handirik egiten asteburuei: ni ez naiz inoiz izan asteburuetako pertsona.

E. D.: Konturatu naiz zuretzat asteburuak asteko gainontzeko egunak bezalakoxeak direla.

D. H.: Malibuko etxea neukanean jabetu nintzen horretaz. Ez nintzen asteburuetan ateratzen, lana egiten nuen besterik gabe. Estudio txikia neukan han, bertan egoten nintzen eta lanean aritzen nintzen, eta erretratua erruz egin nuen. Baina Malibu bera bizi beharra zegoen, hondartza. Nire etxea hondartzan bertan zegoen, olatuak ia leihoraino iristen ziren. Etxea 1937an eraikia zen eta ni bigarren jabea nintzen. Hamar urtez eduki nuen etxe hura, baina saldu nuenean ez nuen faltan eman: utzi egin nion joateari, eta zakurrak ez ziren joaten zaila gertatzen zitzaielako eskailerak igotzea. Eta haiei zailegi egin izan zitzaienean, joateari utzi nion. Zakurrengatik. Erretratua erruz egin nuen han. Dominic-en heriotza ikaragarrizko kolpea izan zen niretzat eta hamar egunez ez nuen ezer egin, baina gero 2013ko Udaberriaren etorrera, ikatz-zirizko marrazki horiek bukatu nituen, otsailean hasiak neuzkanak. Maiatzerainoko epea neukan eta banekien egin beharra neukala. Dominicengatik bukatu nituen. Pentsatu nuen hark bukatzea nahiko zukeela.

E. D.: Baina ikatz-ziriak bukatu eta e-postaz bidali zenituenean, hain hunkigarriak ziren, melankolia-kutsu egiazkoa zuten, eta 2011ko Udaberriaren etorrera, berriz, iPad-ean, bestelakoa zen guztiz: ospakizunezkoa zen. Baina konturatu naiz erretratuetan, David, J-P-rena hasieran dagoela, eta beste guztiak ondoren, banakotasunaren ikerketa izateaz gainera, berebat adierazten dutela zure egoera argitzen ari dela, eta hobetoxeago sentitzen hasi zarela. Ikusi nuen gainean eraman duzun zama arintzen ari zela, eta, hala, saila zeure egoera psikologikoaren irudia bihurtu zela, zeure modeloena bezainbeste. Eta aurrera egin ahala, erretratuak gero eta positiboagoak agertzen dira, nolabait ere. Hortaz, margotzeko duzun premia hori deskribatzen duzunean, zeure adoreari eutsiko badiozu, pintura-multzo honek ederki erakusten duela hori iruditzen zait.

D. H.: Bai, esan dudan bezala, orain egin nahi dudana da zer egin dudan ulertu. Hiru edo lau hilabetean horren ideia argiagoa izango dut beharbada. Ez dakit.

E. D.: Hori gauza ezin ausartagoa da: zer egin duzun ez jakitea baina, hala ere, lana erakusgai jartzeko bezain seguru egotea. Henry Geldzahlerrek zutaz egin zuen komentarioarekin lotzen da, alegia, “zeure heziketa jendaurrean egin” duzula, artista batentzat oso ezohikoa dena.

D. H.: Ez al zuen Picassok hori egin?

E. D.: Artista garaikideak nituen buruan, egia esan. Picassok beti egin zuen hori, baina ez zait oraindik bizirik dagoen beste artistarik bururatzen, zuk egiten duzun bezala egiten duenik. Eta zuk primeran pasatu duzu lan horiek eginez.

D. H.: Bai, hala da. Orain hauetan marraztu egiten dut, beste era batera ari naiz marrazten, hori da dena. Bai, bakoitza erronka berezia zen, baina nik primeran pasatu dut lan horiek marrazten eta primeran pasatu dut erronka horrekin, eta uste dut lortu dudala zerbait lan horiekin. Badakit eskuratu dudala modeloen banakotasuna, bai gorputzarena bai guztiarena. Gorputz guztiak desberdinak dira, ezta? Eta horregatik esaten dut sailak parteen batuketa baino gehiago direla, zeren erretratu bat bakarrik balitz zuk erretratu bat ikusiko zenuke, baina bat ikusten duzunean eta gero gainerako guztiak haren aldamenean, diferentziak nabaritzen hasten zara. Alegia, baita sei dama horiek ere, denak elkarren segidan [(Liz Goulds, 2015eko abuztuak 3, 4, 5 (Liz Goulds, 3rd, 4th, 5th August 2015)), (Caroline Cushing Graham, 2015eko abuztuak 10, 11, 12 (Caroline Cushing Graham, 10th, 11th, 12th August 2015)), (Margaret Hockney, 2015eko abuztuak 14, 15, 16 (Margaret Hockney, 14th, 15th, 16th August 2015)), (Pauline Ling, 2015eko abuztuak 20, 21, 22 (Pauline Ling, 20th, 21st, 22nd August 2015)), (Isabella Clark, 2015eko abuztuak 26, 27, 28 (Isabella Clark, 26th, 27th, 28th August 2015)), Celia Birtwell, 2015eko abuztuak 31, irailak 1, 2 (Celia Birtwell, 31st August, 1st, 2nd September 2015))], denak desberdinak dira, ezta? Erretratuak egiten jarraitzeko asmoa dut. Didier Ottinger margotuko dut etortzen denean (Didier Ottinger, 2015eko urriak 21, 22, 23 (Didier Ottinger, 21st, 22nd, 23rd October 2015), eta beste batzuk ere egingo ditut, beharbada Bing McGilvray datorren astean (Bing McGilvray, 2015eko irailak 28, 29 30 (Bing McGilvray, 28th, 29th, 30th September 2015)). Zurean, atzo ilea atzeraka zeneukanean hobetoxeago zeuden, uste dut.

E. D.: Bai, gehiago agertzen zen hezur-egitura.

D. H.: Eseri zinenean eta zure aurpegia ikusi nuenean pentsatu nuen: “A, orain jabetu naiz nolakoa den. Ondo”. Horrez gain, ileari erreparatu nion. Eta konturatu nintzenean beste modu batera orraztua zeneukala, pentsatu nuen: “Horrela politago dago, egiaz”.

E. D.: Hezur-egitura nabarmenarazteainteresatzen zaizu?

D. H.: Bai. Horrek desberdintzen ditu aurpegi batzuk beste batzuengandik.

E. D.: Ni oso pozik nago erretratuarekin, David, nik uste dut antza harrigarrizkoa dela.

D. H.: Tira, zu zara hor ageri dena: horrelakoxea zara.

E. D.: Horrelakoxea, bai. Eta badakit oso pertsona serioa izan naitekeela, badakit hori, eta zuk hori harrapatu duzu.

D. H.: Pertsona serioa zara zu funtsean, ez da hala?

E. D.: Halaxe da, bai. Esperientzia liluragarria izan zen niretzat, zuk pintatzea. Egiaz kontzentratua nengoen, oso interes handia bainuen prozesu osoa ulertzen. Zuk niri begiratzen zenidan baina nik zuri begiratzen nizun, egiten ari zinena fokuratzeko. Zeren zure astoaren angelua dela medio, hain egoki kokatua dago, ezen modeloak hasieran ezin baitu pintzela edo ikatz-ziria mihisea ukitzen ikusi.

D. H.: Ez dakit modurik bat ote den modeloak margolaria lanean ikusteko. Ez dago astoa horretarako egoki kokatzeko modurik.

E. D.: Oso gertu sentitzen zara baina ezin duzu ikusi.

D. H.: Niri ez zait inporta modeloa begira egotea. Normalean ikatz-zirizko marrazkiarekin hasten naiz. Marrazkia egina dagoenean, zutitu egiten naiz ikusteko. Baina azkenaldi honetan ikatz-zirizko marrazkiak egiten ditut eta askotan atzealdea ere ipintzen dut modeloek ezer ikusi aurretik. Orduan erakusten diet nola doan lana: hasieran ikusi dutena mihisea zurian izan da eta gero beren burua dakusate bertatik azaleratzen. Interesa erakusten dute. Denei iruditzen zaie interesgarria.

E. D.: Ezinezkoa da gure interesekoa ez izatea.

D. H.: Mihisera margotzera itzultzen naizen aldi bakoitzean erantsi egiten dut, erantsi, erantsi, eta modeloak konturatzen dira horrez, konturatzen dira lana etengabe aldatzen ari dela. Begiratzera altxatzen diren aldi bakoitzean aldatua egoten da, eta hori hunkigarria gertatzen zaie. Halaxe gertatzen zaie denei.

E. D.: Hunkigarria egin zitzaidan, zutitzean, nire ikatz-zirizko profila ikustea. Horren bizkor egiten dituzu, gainera. Lan  bizkorra eta bizia da.

D. H.: Begira, adieraziko dizut zergatik. Jendea beren posizioan esertzen denean, pose hori ahalik eta azkarren antzematen saiatzen naiz, badakit-eta ez direla berriz lehengo posizio berberean eseriko; ezinezkoa da posizio berean esertzea, egia esanda. Hortaz, egokiro marrazten saiatzen naiz, eta, behin hori eginda, ez dut askorik aldatzen. Eskuren batean, esaterako, aldaketaren bat egin dezaket, baina normalean marrazkia ontzat ematen dut. Begiratzen diodanean koadroa bezala irudikatzen dut. Badaukat silueta, baita barruko guztia ere, baina ez dut ikusten zuk ikusten duzun modu berean, niretzat ordurako marrazkia pixka bat margotua baitago: margotzen ari naiz marrazten dudan bitartean. Jende guztiari interesatu izan zaio fase horretan egiten ari naizena, baita Holden-i [Schmidt] ere. Mutil alaia da eta nik haren alderdi oso berezkoa antzeman nuela uste dut (Holden Schmidt, 2015eko uztailak 27, 28, 29 (Holden Schmidt, 27th, 28th, 29th July 2015)). Konturatzen naiz 25 urte betetzen dituenean esango duela seguruena: “Oi, hiru egunez egon nintzen modelo- lanak egiten erretratu horrentzat”, eta asko poztuko da hori egin zuelako.

E. D.: Ikusi nuenean nire erretratuaren ikatz-zirizko silueta, eta ez dakit zehatz-mehatz zenbat denbora behar izan zenuen egiteko, beharbada hogei minutu, ordu-erdi, sentitu nuen egiaz antzeman zenuela nire muina. Ni nintzen, ezagutzen erraza: buruaren forma, besaburuak, gainontzeko dena.

D. H.: Begira, marrazki bat egiten hasten naizenean oso erne egoten naiz hari begira, eta badakit marra hori ez dela hor geratuko eta gainetik margotuko dudala, eta ezin dut hitzik egin, ezin dut ezer egin; nolanahi ere, orain askoz gutxiago hitz egiten dut, iktusa izan nuenetik. Hizketan izan nuen iktusaren agerraldi bakarra: ezin nituen esaldiak bukatu. Bi asteren buruan itzuli zitzaidan gaitasun hori. Oso-oso iktus txikia izan zen eta ebakuntza egin zidaten lepoan.

E. D.: Baina horrelako gauza bat beti da kezkagarria, ezta?

D. H.: Bai, hala da, baina angioplastia egin zidaten duela 26 urte.

E. D.: Ikatz-zirizko marrazkira itzuliz, ezagutzen ditugu zure Ezkutuko jakintza libururako egin zenuen lana eta camera lucidarekin egin zenuen 300 erretratu inguruko multzoa, modeloen siluetak hartuz. Zenbat lagundu dizu esperientzia hark oraingo prozesu honetan?

D. H.: Begira, marrazki horiekin, camera lucida minutu batez edo erabili nuen, besterik ez. Tanto txiki batekin, ahoen, sudurren, begien posizioa finkatu nuen, haien posizioa, besterik ez. Hasi nintzenean marrazkia egiten tanto txiki batzuk besterik ez zeuden han, hori da dena, eta uste dut horrela egiten zuela Ingresek ere. Gary Tinterow-ek esan zidan Ingresen mihiseen tanto txiki horiena, eta nik esan nuen: “Badakit zer diren eta zertarako”. Seguru nago Ingresek camera lucida erabili zuela. Aristokrata ingelesentzat ari zen erretratu horiek egiten, eta aristokratak bisitan joan eta esaten zioten: “Zuk egin guri marrazki polit batzuk”, eta Ingresek bazkaltzera gonbidatzen zituen eta hurrengo egunean marrazten. Hortaz, modeloak ez zituen oso ondo ezagutzen baina bazkaltzerakoan begiratzen zien. Nik pentsatu nuen interesgarria izango zela horrelako zerbait egitea, eta, hortaz, National Gallery-ko zaindariak margotu nituenean tea hartzera gonbidatu nituen modelo-lanak egitera etorri behar zuten egunaren bezperan, eta haiei begira egon nintzen. Haien aurpegiak ezagutu behar nituen, ez baitziren ospetsuak. Museo-zaindariak ziren, ez oso irekiak. Hala, denak etorri ziren tea hartzera, hamabiak, eta hurrengo egunean marraztu nituen. Eta hori egin nuen banekielako Ingresek halaxe egiten zuela.

E. D.: Hortaz, Ingres bezperan beha egoten zitzaien, behar bezainbeste, eta gero camera lucida baten laguntzarekin has zitekeen lanean?

D. H.: Camera lucida baten laguntzarekin antza hartzen zien, eta minutu batez-edo erabiltzen zuen.

E. D.: Zuri iruditzen zaizu camera lucida erabiltzearen eta gero modu horretan marraztearen esperientziak lagundu dizula marrazkigintza garatzen? Bestelako ikuspegi bat eman dizu?

D. H.: Bai, bai, zeren hari esker sudurrak marrazteko modu guztiak erabiltzen baititut. 300 bat marrazki egin nituen horrelakoak. Denak dauzkat. Batzuk Londresen egon ziren ikusgai David Juda-ren galerian, baina ez zuten oihartzun handirik izan.

E. D.: Zinez, marrazki zoragarriak dira. Lan-multzo bakarra balira bezala ikusten dituzu, ezta? Erretratu berri horiek ikusten dituzun modu berean.

D. H.: Bai, gordeta dauzkat pentsatzen dudalako nire argazki-esperimentuaren amaiera izan daitezkeela.

E. D.: A! Baina marrazkiak al dira azkenean?

D. H.: Badakizu, ezagutu nuen egunean bertan marraztu nuela Martin Kemp, eta oso marrazki ona da. Ezingo nuen halakorik egin camera lucida gabe, zeren denbora bat beharko bainuen gauzak non zeuden aurkitzeko, badakizu. Bai, oso ariketa ona izan zen niretzat. Beti gogoratzen naiz nola egin nituen marrazki horiek. Gogoratzen naiz nola begiratu behar nuen, begiratu eta begiratu.

E. D.: Eta jakina, arte-historialariek bekainak jasotzen dituztenean, zuk esan zenezake ez zela sistema erraza, horrek ez dituela gauzak errazten, harengatik ere trebetasun handiz behar duzula marraztu gauzak ondo egiteko.

D. H.: Nik argi adierazi nuen marrazten ez badakizu camera lucidak ez duela askorik laguntzen; baina, marrazten baldin badakizu, oso gauza lagungarria dela. Baina marrazten jakin beharra daukazu, bestela ezin da. Konklusio horretara heldu nintzen ni. XIX. mendean camera lucidarekin egindako marrazki asko profilak besterik ez dira, profilak egitea errazagoa delako. Ikusten da camera lucida batekin eginak direla, neurriarengatik eta abar. Gehienak ez dira oso onak, egia esan: profilak ondo daude, baina ez dira buru osoa bezain interesgarriak.

E. D.: Ez dituzu begiratua eta begiak antzematen, ezta? Horixe falta da. Eta camera lucidarekin konturatu zinen modeloarengandik hurbilago esertzen bazara gauzak hobeto doazela, eta oso indar handiko esperientzia gertatzen dela prozesu osoa, sail honen antzera.

D. H.: Bai, marrazki horiek egin nituenean denek zekiten ni modeloarengandik oso, oso gertu esertzen nintzela.

E. D.: Ingresen marrazkiak ikusi zenituenean eta haietan pentsatzen hasi zinenean, gogoratzen naiz irakurri nuela zuk uste zenuela Andy Warhol-ek marrazten zuen moduaren antzeko zerbait zela. Badakizu, zalantza-falta hori. Zuk bazenekien Andyk proiekzioak erabiltzen zituela.

D. H.: Gogoratzen naiz Paul Kasmin-ek Andy Warholen marrazkien katalogo bat bidali zidala eta nik Ingresen marrazkiak neuzkala, katalogokoak, eta bat-batean konturatu nintzen nola egin zituen Andyk irudi haiek. Jabetu nintzen badela marra bat Andy Warholek oso berea duena: beti dakizu marrazki bat Andy Warholena dela. Alegia, Andyk modu jakin batean marrazten du, eta aldi berean trazatu ere egiten du. Haren marra trazatuak beste guztienak ez bezalakoak dira, eta nik atzeman nuen marra hori, eta gero berebat atzeman nuen Holbein-en lanetan. Beste zerbaitek gidatzen ditu marrak, zeren marra dagoeneko hor baitago, eta zuk aurkitu egin behar duzu. Baina horrelako metodo batekin zuzenean marrazteko, marra bakar horrek era guztietako gauzak behar ditu eduki: espazioa alde honetan, jaka beste alde horretan, esaterako. Marrak egin behar du hori dena. Eta hala, luma-muturrez marraztea, badakizunean hori besterik ez dela izango, luma-muturrez egindako marrazki bat, horrek oso-oso urduri jartzen zaitu. Hasi nintzenean, gelditu nintzen arte, erabat, erabat galdu nintzen marrazkien barruan, guztiz galdu nintzen. Ez nintzen gauza hitzik egiteko, ezin nintzen mugitu. Bi edo hiru ordu behar izaten nituen, eta halaxe egiten nituen.

E. D.: Denbora luzea da halako kontzentrazio-mailari eusteko.

D. H.: Ez ditugu inoiz denak erakusgai jarri. Erakusketa bat izan zen Hammer Gallery-n, baina orain lehen baino itxura hobea dute; izan ere, denbora igaro eta konturatzen zara marrazki gutxiago egiten direla. Badakizu, “pinturaren heriotza” deitzen den hori argazkigintzarekin dago lotua. Txinan ezin zen pintura hil, zeren pintura gauza bereizia baitzen han, aparte zegoena, eskuarekin pintatu baita han beti, beti; eta Europan argazkigintza pinturatik datorrenez gero, orain ematen du pintura hiltzen ari dela. Argazkigintzarengatik da, horrexegatik, ez dago bestelako arrazoirik. Bere liburu berrian, Michael-ek [Michael Craig-Martin] ez du beste arrazoirik ematen, ez du argazkigintzaz hitz egiten. Ni uste horretakoa naiz, zeren 1839 arte-irudi guztiak eskuz margotzen baitziren. Irakurri duzu David Freedberg-en The Power of Images (Irudien indarra) liburuaren hasiera? Begira, nik uste dut hortxe dabilela Michael oker, argazkigintzari dagokion horretan. Freedbergen lehen paragrafoa irakurriko dizut:

Pinturek eta eskulturek jendea sexualki kitzikatzen dute; jendeak pinturak eta eskulturak hausten ditu; mozten, musu ematen die, negar egiten du haien aurrean, eta bidaiak egiten ditu dauden lekuetaraino; pertsonak lasaitu egiten dituzte, nahasten, eta matxinatzera bultzatu. Haien bitartez ematen dituzte eskerrak, artelanek goratuko dituztela espero dute, eta enpatia eta beldur goreneko mailaraino hunkitzen dira. Modu horietan erantzun izan du jendeak eta oraindik; halaxe egiten du beti. Halaxe egiten du primitibo deitzen ditugun gizarteetan eta gizarte modernoetan; Ekialdean eta Mendebaldean, Afrikan, Amerikan, Asian eta Europan.

Irudien gaineko adierazpen harrigarriak dira hauek. Michaelek arteaz hitz egiten duenean ez da irudiez ari. Boterea irudietan dago, hortxe dago boterea. Gaur egun beste zerbaiten irudiak dira, baina irudiak dira, hala ere, eta horrexegatik jarraituko dute izaten. “Pinturek eta eskulturek jendea sexualki kitzikatzen dute”. Oso hasiera ona da.

E. D.: Segituan erakartzen du arreta, bai.

D. H.: Bada pasarte luze bat liburuan, National Gallery-n Poussin-en pintura bati eraso egin zion gizon bati buruzkoa. Burutik zegoela esan zuten, baina gizonak esan zuen berak urrezko zekorrari eraso egin ziola. Tira, hori bada zerbait, lotura bat da pinturarekin, ez al da hala? Labana sartu zion urrezko zekorrari. Alegia, hori ez da erabateko burugabekeria, ez zion edozein pinturari eraso egin: urrezko zekorrari egin zion eraso. Liburu hori irakurri nuenean duela 25 urte txunditua utzi ninduen. Irudiak aldatzen ari diren denbora batean ari gara bizitzen, nik uste. Hau da, nik frogatu dut orain argazki-mota berriak egin daitezkeela. Ni hemen hasi naiz, beste pertsona batzuek jarraituko dute bide horretatik. Esate baterako, nire estudioko argazki-muntaketetan, aulki askorekin eginak, aulkien argazkiak banaka egin dira, eta hortaz bakoitzak bere ihespuntua dauka, eta hori dela-eta banaka-banaka erreparatu behar zaie. Eta behaketa hori egiteko behar den denborak osatzen du espazioa. Denbora eta espazioa da, eta duela 100 bat urte, besterik ez, bata eta bestea absolututzat ikusten ziren, Newton-engandik hasita: denbora absolutu bat zen, eta espazioa beste bat. Horra bada, orain ez dira absolutuak: bat bihurtu dira, bakarra. Eta horretan pentsatzen baduzu, ezin liteke espaziorik izan denborarik gabe, eta hortaz denboraren amaiera espazioaren amaiera izango da. Bizitza hau misterioa da niretzat; jendea misterioa da. Pertsonak misterioa dira. Denok gara misterioa.

E. D.: Zuk uste duzu misterio horren alderdiren bat jaso duzula erretratu horietan?

D. H.: Tira, zerbait bai.

E. D.: Pertsona bakoitzaren barne-bizitzatik zerbait hartu duzula uste duzu zuk?

D. H.: Bai, hori da eseriak daudelako, ezer egin gabe, pentsatzen. Denek pentsatuko zuten era guztietako gauzetan, gauzez gogoetan arituko ziren. Azken batean, ez dago inor ohitua egunean sei orduz eseria egoten, ez al da egia?, eta horixe zen egiten zutena.

E. D.: Eta ikusten duzu batzuk beren gogoetetan murgildu direla, ameskerian ari direla, eta beste batzuk, berriz, askoz ere zentratuagoak daudela unean, gertatzen ari denari beha daudela. J-P-k gauza zoragarri bat egin du, bisualki sailkatu du prozesu osoa. Hori sekulako baliabidea da. Argazkiak segundoetako aldearekin daude hartuak, eta era horretan pintura-lanaren prozesuaren irudi bisuala eraiki dezakezu.

D. H.: Erretratuak itxura hartzen dueneko prozesua beti da interesgarria, jende guztiarentzat da liluragarria. Norberaren buruari begiratzea bezalakoa da, baina ispilurik gabe.

E. D.: Eta pertsonaia ospetsuen, selfie-n eta argazkien manipulazio digitalaren garaian, haize freskoa da hori.

D. H.: Pertsonaia ospetsuak argazkietarako eginak dira. Nik ez dut pertsonaia ospetsurik egiten, argazkiak egiten ditu pertsonaia ospetsuak. Nire pertsonaia ospetsuak nire lagunak dira. Nik esan nuen pertsonaia ospetsua dela seguruena masa-hedabideetan hilko den azkeneko gauza, eta halaxe izango da noski. Hau da, pertsonaia ospetsuak horrexegatik dira orain ezagunak, pertsonaia ospetsuak direlako; iraganeko pertsonaia ospetsuek zerbait egiten zuten. Picasso pertsonaia ospetsua zen, baina orain ez zenuke esango pertsona ospetsua denik —celebritya—, hori bestelako zerbait da-eta. Hau da, pertsonaia ospetsuek ez dute iraungo, ezta? Fama mota hori iheskorra da.

E. D.: Hala da, Warholek arrazoia zuen. Beste guztiek baino askoz lehenago ikusi zuen hori.

D. H.: Bueno, nik bere garaian esan nuen hamabost minutuko fama dela masa-hedabideek azkenean ematen digutena, eta horren ondoren ez dela besterik izango. Ederki asmatu zuen Andyk, bai.

E. D.: Zuk uste duzu erakusketa honek aldatu egingo duela jendeak erretratuaz duen pertzepzioa, A Bigger Picture erakusketak paisaiarena aldatu zuen bezala?

D. H.: Bai, esan diezaiokezu pertsona bati esertzeko eta pertsona horren erretratua egin zenezake gaur, eta iraganeko edozein erretratu bezain ona izango da, egiatan. Ez dut ulertzen zergatik ezin duzun horrelakorik egin, argazkiak ez baitu horretarako balio. Asko pentsatu dut argazkigintzan, badakit zerbait horri buruz, eta badakit erretratu horiek ez liratekeela hain interesgarriak izango argazkiak baino ez balira; inor ez litzateke etorriko, egiaz. Pintatu egin behar duzu, nik uste. Pintura ezin da hil. Nik inoiz ez dut onartu argazkiak pinturari mehatxu egingo dionik; ezin da hil eta ez da inoiz hilko. Edvard Munch konturatu zen horretaz joan den mendean, eta oso gauza sakona esan zuen: “Niri argazkigintzak ez dit beldurrik emango, zeruan eta infernuan ezin erabili den bitartean”. Pinturek zerua eta infernua deskriba ditzakete; argazkigintza ez da behin ere hori egiteko bezain ona izango. Argazkigintza pinturatik sortu zen duela lau mende proiekzioen berri zekitelako. Esan nahi dut, seguruena egingo zirela argazkiak 1839 baino lehen, baina ez zuten iraungo, desagertu egingo ziren, egun batez edo irauten zuten, besterik ez, hasieran. Fox Talbot-ek sir John Herschel-i galdetu zion nola gorde zitezkeen irudiak, zer egin zitekeen ez zitezen ezabatu, eta Herschelek Kodak-ek duela gutxi egiten zuen finkagarriaren formula eman zion, eta finkagarriak gordetzen zituen irudiak. Huraxe izan zen asmakizuna. Nik beti jakin izan dut argazkigintza asmakari kimikoa izan zela. Asmakaria ez zen kamera inondik ere, irudia finkatzen zuen gai kimikoa izan zen.

E. D.: Pintura hauetan, ez duzu batere jotzen argazkira. Argazkigintza ez da ezertarako sartzen. Trazuarekin eta kolorearekin du denak zerikusia. Esperientzia hau dena zuretzat nolako handia izan den pentsatzen aritu izan naiz, nola aritu izan zaren hiru egunez segidan margotzen. Eta ikusi ahal izan dut egunaren amaiera eta hurrengo goiza J-P-ren argazkiak aztertzen ematen dituzula pinturaren prozesua nola joan den jakiteko.

D. H.: Bai, halaxe da. Lau bat argazki bidaltzen dizkit lanean ari naizenean, eta gero, egunaren amaieran, azken argazkia bidaltzen dit, Ipad-ean ikusten dudana.Horixe da nik aztertzen dudana, hemen goian, nire logelan. Biharamunean badakit zehatz-mehatz nola hasi eta nola egin. Bridlingtonen, mihise txiki samarretan margotzen ari banintzen, beheko solairura eramaten nituen eta nire logelan jartzen, paretan, eta huraxe izaten zen gauean ikusten nuen azkeneko gauza eta goizean ikusten nuen aurrenekoa. Eta mihisea handia bazen argazki bat egiten genion eta ohol batean jartzen genuen, eta ohola nire ohearen ondoan ipintzen genuen. Gauero, egunero, horixe egiten zuen J-P-k, eta gauza zoragarria zen, esan bainezakeen eguneko 24 orduz aritzen nintzela margotzen, ez nintzen gelditzen-eta. Egunaren amaieran pinturari begiratu behar diozu ikusteko zer egin duzun eta zer daukazun oraindik egiteko; aztertu egin behar duzu, eta nik berdin-berdin azter dezaket lana iPad-ean, neure margolana baita, eta, hortaz, antzemanerrazak zaizkidalako nik neuk egindako markak. Berdin da iPad-eko irudia txikia baldin bada, nik, hala ere, begiratu egiten diot. Irudia neronek egina da eta badakit zer egin behar dudan. Hala, hiru egunak 24 ordukoak dira niretzat, egiaz.

E. D.: Konturatzen naiz: ez dira bakarrik 20 ordu erabat kontzentratuta obra pintatzen, gainerako ordu guztiak ere badira, lanarekin lotuak, argazkia aztertzen ari zarenean eta hurrena zer egin pentsatzen ari zarenean.

D. H.: Bizipen ezin interesgarriagoa izan da niretzat, jende horri guztiari erreparaka egotea. Ez du hori jende askok egiten gaur egun. Baina egin liteke, modu interesgarrian egin liteke, eta horixe nahi dut azpimarratu.

E. D.: Hortaz, gustatzen zaizu erakusketaren titulua, 82 erretratu eta natura hil 1?

D. H.: Titulu ona da, eta kartel bat egin genezake 82 handi batekin eta beste 1 handi batekin. Eta zenbait erretratu eta natura hil bat, Royal Academy eta kito. Eta horrek Sackler aretoa beteko du, eta nire umorea dauka, ezta?

E. D.: Eta, jakina, titulu ak jendearen arreta deituko du. Kopuruak jakin-mina piztuko du, erretratu-bolumena dela-eta.

D. H.: Bai, bolumen handi horrek erretratuek elkarren artean dituzten desberdintasunak aztertzera bultzatuko du jendea.

Edith Devaney Los Angelesen aritu zen David Hockneyrekin hizketan,
2015eko irailaren 15ean, asteartea

[Itzultzailea: Rosseta Testu Zerbitzuak S.L.
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

PDF-a JAITSI