Atzera begira. Giorgio Morandi eta Antzinako Maisuak

katalogoa

Atzera begira. Giorgio Morandi eta Antzinako Maisuak

Vivien Greene eta Petra Joos

Mundu osoan zehar bidaia dezake batek, deus ikusi gabe. Ezagutza eskuratzeko ez da beharrezkoa gauza asko ikustea, ikusten den horri izugarrizko arretaz begiratzea baizik.—Giorgio Morandi

Zaila da Giorgio Morandi (1890–1964) artista modernoaren lana sailkatzea. Izan ere, denboraz kanpoko hainbat natural hil, loreontzi, paisaia nahiz autorretratu bakanak egin zituen berrogeita hamar urtetik gorako tartean; hain zuzen ere, arteak eta historiak erabateko aldaketak jasan zituzten garaian. Artista italiarraren irudikapen itxuraz tradizionalek hainbat mugimendu izan zituzten bizilagun: abstrakzioaren hasiera, ordenaren itzulera, eta Bigarren Mundu Gerraren ostean nazioartean nagusitu zen polibalentzia eta heterodoxia artistikoa.

Morandik Bolonia jaioterria izan zuen egoitza bere bizi osoan, eta Emiliako muinoetan igaro zituen udak, Grizzanan eta Roffenon. Nahiz pertsona jantzia izan, eta denborarekin eskuratu zuen nazioarteko aintzatespena gorabehera, sei hiri baino ez zituen bisitatu bere ibilbide profesionalean zehar Morandik (Florentzia, Milan, Padua, Erroma, Venezia eta Winterthur, Suitzan); urrunago bidaiatzeko gonbidapenei uko egin zien, baita beste lekuetan berari eskainitako erakusketak zeudenean ere. Logela-estudioan bizi eta bertan egin zuen lan: leku paregabea zen hura, nolabaiteko natura hil mugikorra; izan ere, artistak behin eta berriz antolatzen zituen bere objektu kuttunak sotilki desberdinak ziren konbinazioetan, etxeko objektu arruntak irudikatzeak eskaintzen zizkion aukera mugagabeetan ipiniz arreta eta gogoa.

Boloniako Accademia di Belle Arti-n ikasi zuen Morandik 1907 eta 1913 artean, eta, bere jaioterria serio samarra bazen ere, harreman laburra izan zuen italiar futurismoarekin, penintsulako abangoardia ikonoklasta zenarekin. Alabaina, Lehen Mundu Gerrak zapuztu zuenean askok hasiera berri baterako zuten irrika, Morandiren interesek bat egin zuten futurista ohiekin. 1919–20an, Carlo Carrà eta Mario Sironi bezalako artistei batu zitzaien Morandi, baita Giorgio de Chirico-ri ere, Pittura metafisica mugimendu labur-laburrean: artista horiek objektu-muntaia asaldagarri eta deserosoak egiten zituzten inguru irrealetan. Pasarte haren ostean, bilaketa artistiko pertsonala abiatu zuen Morandik, eta natura hilaren generoa aztertu zuen, genero-pinturaren amarruetan edo vanitas pinturaren moraltasun-istorioetan jausi gabe. Areago, presentzia ia-antropomorfikoa eman zien bere konposizio neurritsuetako objektu bizigabeei, taula gainean dauden aktoreak balira bezala. Teknikoki abila izanik, pinturaren materialtasuna ulertu zuen artistak, baina berebat landu zituen akuarela eta grabatua.

Benito Mussolini-ren 1922ko Erromarako Martxaren ostean, hamarkada hori italiar faxismoaren gorakadaren lekuko izan zen, baita Morandik Strapaese zirkulu intelektual nazionalistarekin izan zuen harreman estuarena ere. Garai haren zama ezbairik gabe sumatzen zuelarik, 1930eko hamarkadan Morandik beste edozein hamarkadatan baina mihise gutxiago margotu zituen, Italian faxismoa nagusi zen artean eta gerraren hasiera ikusi zuen aroan. Haatik, garai horretan iritsi zuen helduaroa margolari gisa: bere paleta arindu egin zen gerraren ostean, eta, 1940ko hamarkadaren bukaerarako, bere konposizio-egiturak eraldatu egin ziren. Subjektutzat zituen objektu xumeak jada ez ziren bananduta ageri. Horren ordez, Morandik gainjarri eta multzokatu egiten zituen, kolore leuneko formaz osatutako blokeak eratzeko, baina mimesia ekidinez. Artistaren pinturak tonuz aldatu ziren 1950ko hamarkadaren erdialdean; haren heriotzara arte, perla-antzeko tonuetara jo zuten, eta argitasun berezia zerien. Haren pintura itxuraz sinple baina psikologikoki trinkoek Italiako imajinarioan iraun dute, baita filmetan ere: artistaren natura hil bat Federico Fellini-ren La Dolce Vita (1960) film ikonikoan agertu eta eszena asaldagarri bateko elkarrizketaren mintzagai zen; era berean, Michelangelo Antonini-k Morandiren lan bat hautatu zuen, La notte (1961) filmean agertzen den Milango apartamentua dekoratzeko.

Atzera begira erakusketak Morandiren lanaren alderdi zehatz bati erreparatzen dio, hau da, Antzinako Maisuek harentzat eta haren lanarentzat izan zuten garrantziari. 1920ko hamarkadan hasi eta 1960koraino egindako natura hilak ardatz, erakusketak loturak ezartzen ditu irudi horien eta Morandik miretsi edo aztertu zituenen artean. Ikerketa-haria ez da eragin edo bereganatze-mekanismoetan oinarritzen, baizik eta Morandiren aitzindariak izan ziren artista haien gogoetetan, eta gogoeta horiek artista italiarrarengan eragindakoetan. Arte-historiaren ikastun argia zen Morandi, eta hainbat iturri begiratzen zituen bere sormen-trebakuntza elikatzeko. Hain zuzen, iturri horietako hiru aztertzen ditu erakusketa honek, bakoitza nazionalitate batekoa, eta XIX. mende aurreko erreferentzia premodernoetan jartzen du arreta: XVII. mendeko pintura espainiarra eta bodegón (natura hila) direlakoen tradizioa; XVI. mende amaieratik XVIII. mende hasiera bitarteko Italiako margolari boloniarrak; eta XVIII. mendeko Jean-Baptiste Siméon Chardin frantsesaren genero pinturako natura hilak. Hala ere, Morandik ez zuen aukerarik izan artista horien guztien lanak bertatik bertara ikusteko, eta aldizkari eta monografien bitartez izan zuen haien berri sarritan. Roberto Longhi arte-historialari bikainaren lagun egin zen artista 1935 inguruan, eta haren idatziak jakintza-iturri izan zituen. Geroago, litekeena da Morandik aukera eduki izana Alessandro Contini Bonacossi-ren bildumako pintura espainiarra ikusteko, Longhik antolatutako erakusketetan, eta, batzuetan, Italian zehar eta atzerrian egindako bidaia urrietan bisitatutako museoetan.

Katalogo honetako saiakerek Morandik baliatu zituen iturrien arrastoa jarraitzen dute. Flavio Fergonzi-k gainbegirada gogoetatsu eta argigarria eskaintzen du, erakusketak aztergai dituen hiru iturri desberdinekiko Morandik izan zuen harremana eta horien inguruan egindako ikerketa piktorikoak analizatzearekin batera. Maria Cristina Bandera-k buru argiz dakarzkigu gogora Morandirentzat garrantzi handiena izan zuten Antzinako Maisuak, arreta berezia eskainiz Roberto Longhik artistarekin izan zuen harremanari eta haren bizitzan izan zuen funtsezko paperari. Lorenza Selleri-k Morandiren liburutegi propioari eta harenak ziren nahiz kontsultatzen zituen arte-argitalpenei erreparatzen die, baita haren bilduma pribatuari ere. Erakusketaren hiru ataletako bakoitzaren izateko arrazoia, berriz, xeheki azaltzen du Giovanni Casini-k sarrera testuetan. Guztiak batuta, katalogoan bildutako testuek helburu dute xeheki aztertzea Morandik nola barneratu zituen bere aitzindari funtsezkoen lezioak corpus artistiko oso pertsonala osatzeko.

Giorgio Agamben filosofo ezagunak honakoa esan zuen 2008an, Che cos’è il contemporaneo? lanean: “Benetan garaikideak diren pertsonak, zinez haien garaiari dagozkionak, harekin guztiz bat ez datozenak edo hari erabat egokitzen ez zaizkionak dira. Zentzu horretan, beraz, garaiz kanpo daude. Baina hain zuzen ere horregatik, deskonexio eta anakronismo horri esker, beste batzuek baino gaitasun handiagoa dute beren garaia hobeto hauteman eta atzemateko”. Morandik hezurmamitu egiten du baieztapen hori, eta sentimendu hori adierazten du bere artearen jenioaz.

[Itzultzailea: Rosetta Testu Zerbitzuak S.L. eta Guggenheim Bilbao Museoa]

PDF-a JAITSI