Cy Twombly

katalogoa

Pentsamenduaren atzeko historia. Cy Twombly Nicholas Serota-rekin berriketan

Nicholas Serota

Nicholas Serota: Hasi nahi nuke zure hasierako prestakuntzaz eta berrogeiko urteen amaieran artista gisa zenituen interesez hizketan. Gogoan duzu noiz ikusi zenuen zeure lehen Pollock?

Cy Twombly: Bai, New Yorkera joan baino askoz lehenago, Virginian. Rothko-ren obra ere ezagutzen nuen, baina, kasu honetan, argazkien eta liburuen bitartez, hark koadro oso soilak egin aurretik.

 

N. S.: Hortaz, artista horien obren erreprodukzioak begiratzen zenituen jadanik oraindik Virginian bizi zinenean?

C. T.: Institutuan. Baina New Yorken nengoenean ez nituen Willem de Kooning-en obra gehiegi ikusi. Egia esan asko dira desagertu ziren pintoreak, nolabait esateko, hala nola Motherwell, Baziotes, Gottlieb, Tworkov, eta oso pintore onak ziren denak. Horregatik gustatzen zaizkit Sotheby’s-eko katalogoak, une jakin bateko artearen munduko maila guztiak ikusten direlako. Ez ziren bakarrik lauzpabost pintore giltzarri; giro oso bat zen. Eta, kasu askotan, ez ziren halabeharrez pintoreak izaten, beti presente zeuden itzal handiko pertsonak baizik. Obrak fisikoki ikusi nituen lehen aldian, Bostonez gainera, artea ikasten ari nintzen New Yorken. Betty Parsons erakusketa handi bat bestearen atzetik aurkezten ari zen. Adibidez, Pollocken erakusketa eta Newman-ena gero, sarreran eskultura zoragarri hura zeukana, ohol margotu bat besterik ez zeukan hura. Baina sekula ez zitzaidan erabat gustatu wagnertar estatubatuarra.

 

N. S.: Clyfford Still?

C. T.: Bai. Izan ere, niri erabat… baina asko gustatzen zitzaidan Gorky; jakina, asko gustatzen zitzaidan Gorky.

 

N. S.: Baina koadroak ikus zitezkeen edo desagertu egin ziren hura hil ondoren?

C. T.: Nahiko ondo ezagutzen nuen, marrazkiak eta gauza horiek. New Yorken ikasten nuenean, Gorkyren erakusketetako batzuk ikusi nituen; mundu osoko erakusketak zeuden, Pierre Matisse-rena eta Betty Parsonsena bezalako bizpahiru galerien artean. Eta gero, beranduago, Sidney Janis-ek hartu zuen haien txanda. Garairik interesgarriena ezagutu nuen, Willem de Kooningen Women [Emakumeak] saila arte. Europar artearen erakusketa apartak ikusi nituen Curt Valentinen [Buchholz Galeria]. Eskultura zuen, baina orobat aurkez zezakeen Klee-ren hogeita bost edo hogeita hamar marrazki handi eta eder-ederren erakusketa monografiko bat. Erakusketa bat bestearen ondoren ikus zenezakeen –Picasso-rena, zernahirena—.

 

N. S.: Beraz, zuk arte-galerietan ikasi zenuen, ez museoetan.

C. T.: New Yorken, galerietan bizi nintzen… ia ez nintzen eskoletara joaten. Nahiago nuen bestelako ikasketa. Adibidez, Pierre Matissek antolatu zuen Giacometti-ren lehen erakusketa New Yorken. Eta oso ondo egin zuen, oso jatorra zen; hondoko aretoan igeltsu txikiak zeuzkan… esku bat… giza iruditxo bat. Eta gero Dubuffet-en biluzi etzanen lehen erakusketa eder-eder bat ikusi nuen. Hark zirrara handia egin zidan. Dena ikusten nuen, zernahi ere zela. Dena han zegoenean, 57 kalean, badakizu?

 

N. S.: Beraz, europar pintura ikusten ari zinen, ordurako. Kontziente zinen pinturan energia Europatik Estatu Batuetara mugitzen ari zela?

C. T.: Ez nuen horretan pentsatzen.

 

N. S.: Baina zirraragarria izango zen, hainbeste pintore gazte New Yorken lanean une hartan.

C. T.: Art Students Leagueko bigarren hiruhilekoan Bob Rauschenberg ezagutu nuen eta, haren bitartez, De Kooning eta Franz Kline, zeren eta Boben amaginarrebak Cornell bat bezalako gauzak erosi baitzituen. Tira, pintoreak ezagutu nituen. Columbian bizi nintzen eta nire gelakidea Clevelandekoa zen, Princetonen graduatu zen eta doktoretza Columbian egiten ari zen. Eta haren familia New Yorkera etortzen zenean, Knoedlerrera joaten ziren beti, hura 57 kalean baitzegoen, eta oso gauza politak erosten zituzten, Monet edo Renoir txikiak, eta han erosten zituzten Eguberriko beren opariak. Beraz, nik gauza desberdinak egiten nituen. [Nire kidea] zoragarria zen, oso austeroa, eta Peter Putnam zuen izena. Bere amarekin batera, Clevelanderako [Case Western Reserve University] eskultura publikoa babesten hasi ziren. Behin, orain dela hamar bat urte, bizikletan zihoala garabi batek jo, eta hil egin zuen. 46.000.000 dolar utzi zituen eskulturaren kontu horrekin aurrera egiteko. Adiskide asko dauzkat Arte Ederren eskolan, oso interesgarriak zirenak eta oraindik ere adiskide ditudanak. Bobez gainera, hura izan baitzen nik benetan ezagutu nuen lehen pintorea, ni beti nengoen literatura edo historia edo gai kulturalak gehiago interesatzen zitzaizkion jendearekin.

 

N. S.: Eta nola lortu zenuen Black Mountain Collegen sartzea?

C. T.: Behin batean Boben etxera joan, eta Black Mountaineko onarpen-idazkaria han zegoen. Matrikulatu egin nintzen, eta udako eta neguko ikastarora joan nintzen. Gozatu egin nuen udako ikastaroan, ez hainbeste negukoan, eta, gero, hurrengo udan, Franz Klinerekin itzuli nintzen, baina bisitan bakarrik. Boben laguna zen hura ere, elkarrekin lan egin zuten… eta John Cage ezagutu nuen.

 

N. S.: Bitxia da zu garai hartan pinturan eta eskulturan aldi berean lanean aritzea, zeren eta artistak edo pintoretzat edo bestela eskultoretzat edukitzen baitu bere burua.

C. T.: Ez nuen neure buruagan pentsatzen, egiten ari nintzen horretan besterik ez.

 

N. S.: Gauzak egiten bakarrik.

C. T.: Bai, han asko lan egin nuen eskulturarekin, metalean eta horrelako gauzetan, eta, gero, herdoildu, eta desegin egiten ziren… 

 

N. S.: Uste duzu Black Mountain hain interesgarria iruditzen zitzaizula, aldez, idazleak eta poetak pintoreak bezainbat erakartzen zituelako?

C. T.: Giro artistiko batean aurkitzen nintzen lehen aldia zen hura. Gustatu egin zitzaidan… oso polita zen. Hara joan nintzen lehen udan asko gozatu nuen Ben Shahnekin eta haren familiarekin. Gauzak trukatzen genituen. Hura Olson-en adiskide mina zen. Eta bazegoen beste jende bat ere, ikasle interesgarriak. Han pasatu nuen hurrengo negua, baina trabatu samarra geratu zela iruditu zitzaidan, eta udako ikasle asko alde eginak ziren.

 

N. S.: Tira, eta zer zuen berezia Olsonek?

C. T.: Dena Olsonen inguruan zegoen. Eta jende asko Olson ikusteagatik joaten zen batez ere hara. Uda hartan… bera zen akuilua. D. H. Lawrence-rekin nahasita zeuden. Ni ez nintzen sekula joan Olsonen eskoletara. Talde interesgarri oso bat zegoen han —pintore-taldea baino interesgarriagoa—. Gero, bigarren udan, bisitan bakarrik joan nintzen. Han zegoen Franz Kline, niri izugarri gustatzen zitzaidana. Koadro zoragarri bat pintatu zuen. Gero, Motherwell itzuli zen —hasieran ikusi ninduen eta bukaeran ikusi ninduen—. Eta gomendiorik onenetako bat idatzi zidan… Eta, gero, ez dakit lehenengo udan edo bigarrenean izan ote zen… Bob Cage-rekin eta gauza horiekin lanean ari zenean. Ni beti nenbilen nirearekin korapilatua. Beti galdetzen diot neure buruari zergatik dauden garai horretako artista guztien argazkiekiko liburuak, baina ni haietariko batean bakarrik agertzen naiz. Egiten nuen neure artean: eta ni non nengoen? Baina ez nengoen sekula han. Beste nonbaiten nengoen.

 

N. S.: Zein izan zen New Yorkeko zure lehen bi erakusketen ondorengo erreakzioa?

C. T.: Ez zen erreakziorik egon. Nire lehen erakusketa, Motherwellek Sam Kootz-ekin prestatua, lehen obra horiek zeuzkan, baina ez dut oroitzen erreakzio handirik egon izana. Baliteke norbaitek niri apaimenen bat edo horrelako zerbait eskaini izana. Brody-rekin partekatu nuen erakusketa hura; Eleanor Ward-ek nire marrazkiekin batera aurkeztu zuen haren obra. Brody oso pintore ona zen; koadroak oso sinpleak eta ausartak ziren. Cornell hondoko aretoan zegoela. Cornell oso ondo portatu zen nirekin.

 

N. S.: Erakusketa ikustera etorri al zen?

C. T.: Ni Utopia Parkwayko haren etxera joan nintzen Eleanor Wardekin. Hango etxetxoetako batean bizi zen, 1910-1920ko etxe normal bat. Nik joan egin nahi nuen, nahikoa giro izango nuela pentsatzen nuelako. Oso altzari gutxi zegoen, inork irudika dezakeen etxerik soilena. Eleanorrentzat kutxak egiten hasi zen Cornell. Anaia bat zeukan Cornellek aulki gurpildunean, eta laguntzaile gisa erabiltzen zuen. Anaia entretenitzeko egiten zituen Cornellek kutxak, baina ez genuen sekula ikusi non lan egiten zuen. Sotoan gordetzen zituen beti kutxak, eta gaileta-kutxa horiez betea zeukan garajea, gaileta ingelesak, alegia, han, seguru asko, hamabost urte zeramatzatenak. Eleanor Wardentzat bi kutxa igo behar izan nituen, eta uste dut Cornell liluratuta geratu zela Eleanorrekin, neska gazteekin, zeren eta emakume aktoreentzako kutxatxo haiek egin baitzituen Parisen eta istorio oso bat eraiki baitzuen haien gainean. Lehenengo kutxak zoragarriak ziren; eskulturez beteak zeuden.

 

N. S.: New Yorketik Italiara joan zinenean, 1957an, Europan gelditzeko asmoa zenuen?

C. T.: Ez, Betty di Robilant ikustera etorri nintzen, ezkondu eta ume bat eduki behar zuen Virginiako adiskide bat. Bi aldiz etorri nintzen, lehenengoa Bobekin [Rauschenberg], ezkondu eta ume bat eduki behar zuen hark ere, eta Europa osoan eta Afrikako iparraldean zehar ibili ginen, eta gero berriz ikusi nuen Betty, eta amak esan zidan gero: «O!, baina zuk beti bizi nahi izan duzu Europan». Virginia Italiarako abiapuntu ona da.

 

N. S.: Zer ba?

C. T.: Ez dakit zergatik… Nahasmenagatik, beharbada. Tira, ba, zera… gauza batek bestea ekarri zuen. Giorgio Franchetti eta Plinio de Martiis eta horrelako jende-mota ezagutu nuen. Etorri nintzenean pintore asko ezagutzen nituen jadanik, zeren eta Gabriella Drudi ezagutzen bainuen, Steinbecken, besteak beste, itzultzailea eta agente literarioa zena, eta hura Toti Scialoja-rekin bizi zen, pintorearekin eta intelektualarekin. Haiek Estatu Batuetara etorri, eta Eleanor Wardekin egin nituen erakusketetako bat ikusi zuten. Esan zidaten: «Italiara joaten bazara…». Lehenengo udan Procidako etxe batean hartu nuen bizilekua, eta han zegoen talde osoa, Afro [Basaldella], haren andregaia, Scialoja, Gastone Novelli, eta etorri ziren beste batzuk, zeren eta Afro oso ondo ikusia baitzegoen. Hoteleko lorategi zoragarri batean biltzen ginen denok elkarrekin bazkaltzera eta afaltzera. Gero nire adiskide bat etorri zen, haren emaztearekin, Magouche Pliillips [Arshile Gorkyren alarguna] eta umeekin. Gogoan dut ni hondartza batean nengoela haiek txalupatxo batean iritsi zirenean. Bildots bat zeramaten, xingola urdin bat zeukana, eta kaian jaitsi zirenean jendeari dibertigarria iruditu zitzaion. Tira, dena oso atsegina zen Virginiako gazte batentzat. Uda zoragarri bat izan zen.

 

N. S.: Zein italiar pintore interesatzen zitzaizkizun lehen aldiz iritsi zinenean? Iruditu zitzaizun hemen aurkitu zenuen pintura-tradizioa New Yorken ezagutu zenuenaren oso bestelakoa dela?

C. T.: Talde bat zegoen. Nik Piero Dorazio ezagutzen nuen, De Chirico aurkeztu ninduten… batik bat herrialdean interesatua nengoen ni, bizimoduan eta jendearengan, Erroman baino are gehiago; esan nahi dut bizitza orekatu hura amets bat bezalakoa zela, denak oso modu naturalean funtzionatzen zuen.

 

N. S.: Orduan, berehala sentituko zinen etxean bezala, zu hegoaldeko landaldeko ohituretan hezia baitzinen.

C. T.: Bai noski, baina ni Virginian eta Ingalaterra Berrian bizi nintzen. Hura zen Estatu Batuetan norbera bizi zitekeeneko girorik interesgarriena. Bostonen pintatzen hasi nintzen, Arte Ederren eskolan, eta guztiak espresionismo alemanarekin zuen zerikusia. Institute of Contemporary Arteko erakusketak ikusi nituen. Kokoschka-ren erakusketa bikain bat antolatu zuten, eta Ben Shahnen beste bat, gero, marrazkiekin eta pinturekin. Haren bi obra ikusi nituen orain dela gutxi, eta bizi samarrak iruditzen zaizkit oraindik. Virginiak, nolabait, oso hegoaldeko eginarazi ninduen. Hegoaldekoak ez omen dira sormen handikoak, baina pentsaera berezi samar bat dute; berotegi bat balitz bezala sortzen ditu hegoaldeak idazleak… Faulkner, adibidez, eta, baita ere, Tennessee Williams, besteak beste, eta nik zeharo miresten dudan tradizio literario bat da hori, pinturaren oso bestelakoa. Beraz, Lexingtonen beti ibiltzen naiz eskolak ematen dituzten katedradunekin, eta Charlottesvilleko norbaitek hau galdetu zidan: «Zer egiten du pintore batek mundu akademikoan?». Berez, ez dut sekula bereizi pintura literaturatik, erreferentzia literarioak erabili izan ditudalako beti.

 

N. S.: Baina zure pintatzeko era nabarmen aldatu da urteetan zehar. Kontziente zara azken hamabost bat urteetan askatasun handiagoa izateaz pintatzeko orduan?

C. T.: Baietz uste dut, ez dakit. Egunaren zein uneren araberakoa da. Bultzadaka ere lan egiten dut, pazientziarik ez dudalako. Zeren eta aldez nire sasoi fisikoagatik edo zutik egotearen itomenagatik, lan egiten dut… pazientziarik gabe. Egin beharra dago, eta lehenago egingo ez nituzkeen gauzak egiten ausartzen naiz. Lore-koadro horietan bezala (A Scattering of Blossoms saila [Loreak han-hemen]), egiten ari nintzena gustatzen ez bazitzaidan, zerbait jartzen nion inguruan, hura tapatzen saiatu ere egin gabe. Era askotako efektu sinesgaitzak lortu nituen, aurretik sekula lortu ez nituenak. Pasarte zoragarriak dituzte denek, pasarte handi-handiak, ez lehen koadroetakoak bezalakoak. Ez dakit zer iruditu zitzaidan zirraragarria Blossoms sailean. Batzuetan sinplea da. Bero egiten badu, gauza freskoak pintatzen ditut. Askotan, gozatu besterik ez dut nahi izaten. Batzuetan oso gaizki pasatzen dut pintatzen ari naizenean, Filadelfiako Fifty Days at Iliam [Berrogeita hamar egun Iliamen] sailean bezala. Orain bai ondo egiten dudala. Esan nahi dut askoz errazagoa eta hobea suertatzen zaidala. Uste dut nire lanaren une on batean nagoela.

 

N. S.: Baina, bestalde, Ferragosto pintura-saila kolpetik egin zenuen, duela urte dezente. Niretzat, azkenaldian egiten aritu zaren zikloetako batzuen antz handiagoa dute, haiek gauzatu ziren intentsitateagatik.

C. T.: Bai, Erroman pintatu nituen, hor beheko gela horretan, abuztuan hemen geratu behar izan nuenean. Zeharo erotu nintzen hiri honetako beroarekin.

 

N. S.: Hortaz, ikusten dut urtaroaren arabera bizi duzula zeure bizitza.

C. T.: Egia da… Paisaia da nire gauzarik maiteenetako bat munduan. Edozein paisaia motak akuilatu egiten nau. Izugarri gustatzen zait Gaetatik honako tren-bidaia. Virginian, gustatzen zait egunean bizpahiru orduz zaldiz ibiltzea, atzealdeko haranetatik gora igotzea, han dauden bideetan, erreketan zehar ibiltzea. Beste garai batean, Poussin izatea gustatuko zitzaidan, aukeratu ahal izanez gero. Poussin garai bat izan nuen buruan. Woodland Glade [Basoko soilgunea] egin nuen, eta zera erromantiko ingeles bat zen, Poussinena baino gehiago. Omenaldi bat besterik ez zen. Errespetua nion norbait zen. Txoratuta eduki ninduten hainbat pintorek. Baina asko begiratzen diot Poussini, eta badaukat, adibidez, akuaforte sail oso bat. Kolore marroian pintatu nahi izan dut beti, zeren eta Arte Ederren Eskolan ikasten nuenean konturatu nintzen, han New Yorkeko Frick Collectioneko areto bikainean, koadro apart haiekin guztiekin, kolore marroia dela koadro handi baten sekretua. Eta hori da nire anbiziorik handienetako bat, koadro bat marroiz pintatzen saiatzea.

 

N. S.: Zerk akuilatzen zaitu paisaiatik? Naturaren egoerak bakarrik?

C. T.: Bai, hirian egoteak baino gehiago. Arkitektura ere paisaia da. Eta ideia horrek erakusketa bat prestatzera animatu ninduen, erakusketa oso bat, forma paladiarra gustatzen zaidalako. Etxe hau ideala da, zeren eta leihoak alde batean baitauzkazu eta ate lerro zuzen bat, berriz, beste aldean, eta horrek ematen dio forma hain eder hori. Arkitektoa izatea gustatuko zitzaidakeen, baina ez naiz matematikan iaioa, ez dut prestakuntza egokia.

 

N. S.: Matematika alde batera utzita, zergatik ez? Espazio guztiz ederrak sortzeko gaitasuna duzu, Menil Pavilionekoa bezalakoa. Espazio sinple-sinpleak gustatzen zaizkizu, patxada eta argi naturala dutenak?

C. T.: Uste dut espazioa koadroetarako dela, koadroak ikusteko. Koadroek «eder ematen dute» espazio lerrozuzen moduko horretan, hor aurkitzen baita obren energia, pareta kurboetan baino gehiago, gauza bat hemen, beste bat han daukatenetan.

 

N. S.: Pavilion egin zenuenean Houstonen, zuri bururatu al zitzaizun Renzo Piano-rekin lan egitea?

C. T.: De Menil andreak aukeratu zuen. Gustura lan egin nuen Pianorekin. Bera zen de Menil andreak lehen izan zuen arkitektoa, eta jenio bat da ingeniari gisa, teilatua benetan zoragarria da. Baina marmolezkoa egin zuen eraikina. Leninen mausoleoa zirudien, eta nik harri modelatua hautatu nuen. Material guztiak bertakoak izan zitezen saiatu nintzen. Dena hautatu nuen, ateetako heldulekuak ere bai, horrela oso gauza sinplea lortzen duzulako. Leku argitsua eta alaia da, pretentsiorik gabea, perfektua berez duen erabilerarako. Eta gero bururatu zitzaidan areto bakoitzeko sabaian ezarritako pieza bakarreko oihalezko estalki baten bitartez argia iragaztea. Parisko Art Déco eraikinetan pentsatzen ari nintzen, normalean haize-oihalak baitzeuzkaten gainean jarriak, iragazki gisa. Eta, hala, ontzi-belen fabrikatzaile bat aurkitu genuen. Eraikin zoragarria dela uste dut. Izugarri gustatzen zait. Polita eta abegi onekoa da, eta ondo egokitzen da han, zuhaitz handi hori aurrean duela. Eta alboan duen eskulturetarako areto txiki hori.

 

N. S.: Beti izan zenuen han eskulturak jartzeko asmoa?

C. T.: Nik erantsi nion atari hori, eraikinean zuzenean ez sartzeko. Eta eskultura horiek oso ondo egokitzen dira han. Bereizita erakutsi nahi ez nituen koadro-multzoak aukeratu, eta han jarri nituen. Eraikin osoan asper-sentsazio bera saihesteko bezainbat dibertsitate badagoela esan nahi dut. Dibertigarria suertatu zen. Benetako proiektu bat egitea bezala zen. Asko gustatu zitzaidan. Esperientzia bat da, erre-sentsazio bat ematen du, ematen du errautsak eta gauza horiek daudela paretetan.

 

N. S.: Renzo Pianoz gainera, ba al dago XX. mendeko arkitekto bizirik, zuk miresten duzunik?

C. T.: Bai, Louis Kahn-en obra gustatzen zait, Fort Wortheko Kimbell Art Museum, adibidez. Pena da lan gehiago ez eduki izana. Bere garaiari aurreratu zitzaiolako izango delakoan nago… Mies van der Rohe-ren gauza batzuk ere gustatzen zaizkit.

 

N. S.: Zerk bultzatu zintuen hirurogeiko urteetako erdialdean eskulturara bihurtzera?

C. T.: Material gehiago zegoen lekuetan nengoen. Lan egin ahal izateko material era askotakoa aurkitu nuen. Gaetan ez da ezer aurkitzen, baina Lexingtonen bazeuden zaharkin-denda haiek, non kutxak eros zitezkeen, era guztietako gauzak, eta horrek ideiak ematen zizkidan.

 

N. S.: Hamabost urtetan ez zenuen eskulturarik egin, eta lehenengo haiek hodi eta kutxa sinpleak ziren. Oso abstraktuak ziren, hamar urte lehenago lehendabiziko pintura «arbelak» forma abstraktu sinpleak ziren bezala.

C. T.: Pinturan ere badaude garai batzuk besteak baino abstraktuagoak direnak.

 

N. S.: Zergatik utzi zenion hainbeste denboran eskultura egiteari?

C. T.: Ez dakit. Egin nahi ez nuelako izango da.

 

N. S.: Hortaz, zergatik du eskulturak hain garrantzi handia zuretzat?

C. T.: Izugarri gustatzen zaizkit nire eskulturak, eta suertea izan nuen haiek berrogeita hamar urtez edukitzearekin, inork ez zielako begiratuko eta niri gustatzen zitzaidalako haiek inguruan edukitzea. Gero, asko oparitu nizkion Houstoni.

 

N. S.: Tamaina aski txikikoak dira gehienak.

C. T.: Tamaina jakin batekoak egin nituen, leku batetik bestera eraman ahal izateko. Txikiak, neuk bakarrik eraman ahal izateko… esan nahi dut, gauza horietako gehienak edozein eskalatan egin daitezkeela, baina uste dut zer diren, hori dela garrantzitsuena. Horrelakoak dira, baita ere, sekula ez nuelako laguntzaile profesionalik izan.

 

N. S.: Baina eskala horretan egiterakoan eta laguntzailearik ez izatean, beti ziren zeure eskuz bakarrik eginak, eta zure kontrolpean zeuden.

C. T.: Dena neure gain hartzea gustatzen zait.

 

N. S.: Cornelli bezala. Errazagoa egiten zaizu zizelkatzea pintatzea baino?

C. T.: Giro desberdin bat da, gehiago da zerbait eraikitzeko sentsazio bat. Sinpleagoa da, gogo-aldartea zeharo desberdina delako. Ez dut horretan pentsatzen.

 

N. S.: Orduan, horrek esan nahi du eskultura bakarrean lan egiten duzula une jakin batean, edo batean baino gehiagotan lan egiten duzu aldi berean?

C. T.: Ez dakit, ba. Banan-banan egingo ditut, seguru asko, irudi berezi bat delako.

 

N. S.: Zein dira zure eskulturarik gogokoenak?

C. T.: Berez, haietatik ehuneko laurogeita hamarra gustatzen zaizkit.

 

N. S.: Portzentaje altua da, gero!

C. T.: Halako perfekzio bat dago haietariko gehienetan. Zerbait perfekzionatzeko ahaleginarekin du zerikusi handia. Aurreko aldea eta atzeko aldea dituzu, eta formala da, beraz, formaltasuna garrantzitsua da. Zerbait perfekziona daiteke, baldin eta norabide desberdinetan badago, eta arrazoi horregatik dira nire eskulturen ehuneko laurogeita hemeretzia formalak. Nire izaeraren zati bat gogobetetzen dute, hala iruditzen zait; pinturarekin, berriz, denak balio du; pintzela hartzea da kontua!

 

N. S.: Hortaz, Apolo edo Dionisio bezala ikusten duzu zeure burua?

C. T.: Garai desberdinetan, gauza desberdinak. Noizean behin, naturarekin gogoberotuta sentitzen naizenean.

 

N. S.: Gutxi gorabehera aldi berean pintatu eta zizelkatu duzu lehenengo urteen ondoren?

C. T.: Ez dut marrazten pintatzen dudanean. Uste dut beste buru-egoera bat dela.

 

N. S.: Emozio-egoera desberdin batean kontzentratu behar duzu, hortaz?

C. T.: Ez, egoera horretara joaten uzten diot neure buruari, besterik gabe.

 

N. S.: Ondo iruditzen zaizu kontserbatzaileek zure koadroak zaintzea? Koadroak egoera ezin hobean kontserbatzea nahi duzu, edo nahiago duzu haiei zahartzen uztea?

C. T.: Eskulturei zahartzen uztea gustatzen zait. Zahartzeak gardenago egiten du eskultura. Dakizun bezala, pintura zuriak opaku bihurtzen ditu, lehen beren argi propioa zeukatenean. Koadro batzuk gustatzen zaizkit, lehenengo koadro horiek asko gustatzen zaizkit, bereziki School of Athens [Atenasko eskola], hain distiratsua baita, oihala eta dena.

 

N. S.: Estudioan zaudenean, orduan sentitzen zara zoriontsuen?

C. T.: Gero eta gehiago. Gaztea nintzenean ere bai, baina orain benetan gozatzen dut estudioan. Gauza desberdin asko egitea gustatzen zait, ia guztiaren jakin-minez nago, baina gozatu egiten dut pintatzen.

 

N. S.: Orduan, zer egiten duzu estudioan zaudenean?

C. T.: Tira, gehienbat, eseri egiten naiz, eta begiratu. Oso azkarra da, batez ere Bacchusen [Bako] koadroak. Azkenak aldatu egin ziren, baina denak pare bat hilabetetan egin ziren.

 

N. S.: Bakoren koadroak Gaetan pintatu zenituen, Lau urtaroen koadroak bezala? Zeren eta koadro horien eskala handientsua baita.

C. T.: Estudio handi hartan. Hala ere, haietariko bi estudio txikian pintatu nituen, Gaetako etxearen goialdean, eta orduan isuri ziren tantak. Zer altuera dute? Hiru metro? Oso fisikoa izan zen dena, prozesu bat da. Harrezkero, beste bat pintatzen saiatu naiz, baina ez du funtzionatu. Une hartako sentsazioa izan zen; ezin duzu nahas-mahas bat egin, baldin eta ez baduzu manierismoa bilatzen.

 

N. S.: Zeure obran ziklo jakin batzuk dituzula uste duzu? Zure obra osoa aintzat hartzen duzunean, fase batek besteari jarraitzen diola uste duzu?

C. T.: Tira, koherentzia baduela dirudi… John Cagek esan zuen: «Egitarau bat prestatuko dut, eta dibertsitatea nahi dut hainbat urtetan zehar, eta nik aukeratuko ditut obrak», eta gero hau esan zuen: «hots bera du denak». Esan nahi dut denak hots bera duela baina desberdina izatearen irudipena eragiten du. Kontua ez da nik aldatzeko asmoa hartzea arrazoi ezkuturen batengatik. Batzuetan, joaten uzten diot neure buruari. Esan nahi dut pintura modu naturalean sortzen dela, hala iruditzen zait.

 

N. S.: Tira, ez da beti modu naturalean sortzen, egon baitira aldi aski luzeak non ez duzun pintatu.

C. T.: Esan nahi dut ezen iritsi, iristen denean, modu naturalean iristen dela. Ez dut egoera behartzen, zeina baita aldi antzu horietan egingo nukeena. Ez naiz pintore profesionala, ez naiz estudiora bederatzietatik bostetara lanera joaten, artista asko bezala. Zerbaitek astintzen nauenean, edo koadro bat ikusten dudanean, edo naturan zerbait ikusten dudanean, zerbait ekartzen dit eta horretara joaten naiz. Baina ez dit axola hiruzpalau hilabete pasatzen baditut hori egin gabe. Iristen denean, iritsi da.

 

N. S.: Oihala prest duzu estudioan?

C. T.: Ez. Ideia bat bururatzen zaidan unean, horrexek mugatzen du oihalaren forma eta tamaina.

 

N. S.: Denbora askoan bi bat metro karratukoa zen koadro gehienen neurria.

C. T.: Bi metrokoak izaten ditut, oihala bi metroko zabaleretan datorrelako. Piezak erosten ditut eta moztu egiten ditut gero. Tamaina ona da. Gehienetan, horizontalean lan egiten dut, ez bertikalean. Niretzat, bertikalak erretratu baterako balio du eta horizontalak, berriz, paisaia baterako. Psikologikoa da, bertikala eta horizontala izan ordez. Baina Lau urtaroak ez dira erretratuak.

 

N. S.: Denak batera jartzen dituzunean erritmo egonkorreko konposizio horizontal bat eratzen dute. Eredu bat zeneukan Lau urtaroak obrarako?

C. T.: Ez, zerotik egin nuen. Esan nahi dut ez dakidala itsasontzi hori erabili nuen lehen aldia ote zen. Itsasontzi zelta bat zen, arraun askoduna, Ingalaterran aurkitua. Eredu zelta bat zen. Ez dakit nongoa zen, baina geroztik Kirk Varnedoe Indiara joan zen, eta ontzi bat aipatu zidan, goialdean zerrenda gorriak eta horiak zeuzkana, eta argazki bat eman zidan. Ontzi bera zen, zehatz-mehatz. Ezin da ama naturatik ihes egin.

 

N. S.: Esanahi berezia dute ontziek zuretzat?

C. T.: Bai, badute. Oihala marratzearen eta sartzearen ideia gustatzen zait. Badaude gauza jakin batzuk, erakargarriagoak zaizkidanak. Historiaurreko gauzetan ere marratzea egiten da. Baina ez dakit zergatik hasi zen.

 

N. S.: Oso-oso oinarrizko marka gisako bat da.

C. T.: Umeena. Lepanto itsasontziz betea dago. Ontziez mintzo da, gehienbat. Izugarri gustatu izan zaizkit beti ontziak. Lucio Amelio hilzorian zegoenean pintatu nituen. Testu hain triste hori zuen. Ez nekien nondik zetorren, baina ederra zen.

 

N. S.: Arestian markak aipatu dituzu, eta, jakina, lehen koadroetako markek eskumuturraren ekintzarekin zerikusia dute maiz, eta idazketarekin, baita ere. Hain sinplea zen ekintza fisikoaren eta mintzairaren erabileraren arteko lotura?

C. T.: Beti erabili izan dut arkatza. Orain dela oso gutxi arte ez dut pintatu. Esango nuke Ferragosto arte hori olioa dela, eta oso likatsua da. Akrilikoak erabiltzen ditudalako pintatzen dut orain, eta berehala lehortzen dira. Baina pintura eskuekin erabiltzen dudan zerbait da, eta ukimenezko gauza horiek guztiak egiten ditut. Berez, ez zait olioa gustatzen, ezin duzulako berriz zuzendu, edo dena hondatzen duzulako. Esan nahi dut ez dela gehien gustatzen zaidana; erosoago sentitzen naiz arkatzarekin pintura hezearekin baino. Orain pintatzen ahaleginduko naiz. Behin, hutsegitez egin nuen, koadro batean Lexingtonen, eta gero, berehala, irudi bat jarri nion gainean. Eta geruza hezean sartu nintzen. Hondoa pintatua neukan jadanik, eta gero hondo hezearen gainean lan egin nuen; gero pixka bat nahastu nuen hondoa gainazalekin. Ez dago gainazalean geratzeko egina.

 

N. S.: Hortaz, hezearen gainean pintatzen duzu orain?

C. T.: Bai, hezearen gainean pintatzen ditut irudiak, eta horrela hondoak goiko irudiaren zati bat xurgatzen du. Badago zati bat iraganetik azaleratzen dena, iraganak barrualdea esan nahi du, eta lehen sekula egiten ez nuen zerbait da hori. Lehen beti neukan hondo lehor bat, eta haren gainean pintatzen nuen. Prestakuntzako geruzaren gainean gauzatzen nituen irudiak. Orain, norbaitek pintatzen du nik jadanik tankeratua daukadan hondoa. Gauza batzuk aldatzen nituen neure lehenengo koadroetan, bila ari nintzen ñabardura edo sentipena lortzeko, baina orain dena buruan planifikatzen dut hasi baino lehen. Gauzen eskalak ere eragina du; oso koadro handiak dira, eta ezin naiz beti eskailera gainean igota egon, mingarria delako. Beraz, koadro horiek planifikatuago daude. Gauzen marrazki txikiak egiten ditut.

 

N. S.: Hortaz, oihal-multzo batekin hasten zara edo koadro bakarrarekin?

C. T.: Hainbat koadrotan batera lan egitea gustatzen zait, horrela, lotua sentitzen ez zarelako. Batetik bestera pasa zaitezke, eta haietariko batekin indartsu sentitzen bazara, indar hori beste koadro batera eraman dezakezu; ez daude bakartua. Nolanahi ere, sekuentzia bat eratzen dute; ez dira bakarkako irudiak, bakartuak. Asko lan egin dut beti sailetan, baita Komodori buruzko sailetan ere. Zortzi bat koadro pintatzen nituen beti urtean. Gehienak sailak ziren, eta horregatik zeuden estudio osoan zehar, eta nik batetik bestera salto egiten nuen.

 

N. S.: Beraz, koadro bereiziak zirenean ere, beti edukitzen zenituen hiruzpalau jardunean une jakin batean?

C. T.: Seguru asko. Bolsenako koadroak pintatu nituenean bezala; gela oso handia eta oso luzea zen, eta koadroak inguru guztian zeuden. Baina Lepantoren kasuan, Virginian pintatu nituen. Ez zegoen lekurik. Pareta bakarra neukan lau koadroetarako, eta, beraz, bat bukatzen nuenean, beste bat jartzen nuen gainean, eta, hala, hirunaka pilatuak ere eduki nituen. New Yorkera bidaltzeko handik jaitsi nituenean, haiek ordenean jartzen saiatu nintzen.

 

N. S.: Arrazoi horregatik du ikusleak koadroek taldeak eratzen dituztelako sentsazioa?

C. T.: Taldean egin nituen, Doria Pamphilij familiako tapiz-multzo horretatik datozelako. Jonathan Doria Pamphilij-ek tapizen argazki batzuk eman zizkidan, eta halakoxe historia dramatiko bat sortuz doa.

 

N. S.: Orduan, gai horiek koadroen abiapuntua besterik ez ziren izan, lorbidea?

C. T.: Hori da. Ez da erraza, baina horrela elikatuz doa, gauza horiekin bezala; Mesopotamiako zerbaitetan pentsatzen ari nintzen. Ez naiz purista; ez naiz erabateko abstrakzionista. Historia bat egon behar du pentsamenduaren atzean.

 

N. S.: Koadro handiak pintatzen ari zarenean, kontrolatua sentitzen zara edo kontroletik at?

C. T.: Bakoren kasuan, erabat kontrolatzen. Eta sekula ez nuen arazorik izan Peony Blossomsekin [Peonia-loreak]. Aldatu egin nituen. Gustatzen ez zitzaizkidanean, beste gauza bat jartzen nuen. Azkar aurreratu nuen, arazorik gabe.

 

N. S.: Eta esan duzu denbora luzea pasatzen duzula estudioan, eserita eta begira, hasi aurretik eta lanean ari zaren artean.

C. T.: Gero eta denbora gehiago pasatzen dut leihoan eserita eta itsasoari begira. Obra batzuekin, Nini’s Paintingsen bezala [Nini-ren pinturak], interesgarria da, musikaren antz handiagoa duelako. XVII. edo XVIII. mendeko musika bezalakoa da.

 

N. S.: Mozart bezala, hasierako Mozart, edo Handel. Izan ere, ez da Wagner.

C. T.: Ez, klasikoen antz handiagoa du. Handel zoragarria zen. Denbora asko pasatu zuen Ingalaterran… Uretako musika; guztiz zoragarria da!

 

N. S.: Zer-nolako musika entzuten duzu pintatzen ari zarenean? Jazz-a gustatzen zaizu?

C. T.: Ez, ez zait jazz-a batere gustatzen, intelektualegia da niretzat. Jende asko dago jazz-a gustatzen zaiona, baina niri aspergarria egiten zait; musika sentimentalagoa gustatzen zait, emozionala, bihotza goratzen dit.

 

N. S.: Hortaz, erlazionatuago zaude intuizioarekin eta sentimenduarekin egitura arrazionalarekin baino?

C. T.: Bai, pintatzen dudanean, dena horrekin dago erlazionatua. Egiten ari zaren zerbaitetan pentsa dezakezu, eta hura bukatu baino lehen beste zerbaitetan pentsatzen ari zara jadanik. Askotan oso azkar gertatzen da. Beti koherentea den koadro bat ikusten baduzu, hasieratik amaieraraino koherentea dena, esan nahi du pertsonaren kezka nagusietatik edo izaeratik aldenduta dagoela, hori da guztia. Zeure buruarengandik aldendu nahi izanagatik, ez duzu sekula lortzen.

 

N. S.: Zeure gogo-aldarteak pintatzen dituzu, orduan, izan pozezkoak edo izan malenkoniazkoak?

C. T.: Saiatu nintzen, zera. Hori egin nahi nuen… Orain Houstonen dagoen koadro handi hori (Say Goodbye, Catullus, to the Shores of Asia Minor [Esan agur, Katulo, Asia Txikiko kostaldeei]); malenkoniari buruzko tratatu eder horren ale pare bat lortu nuen [Malenkoniaren anatomia, Robert Burton-ena). Hiruzpalau urte iraun zidan, eta ez nuen ezer egin. Orduan, gorde egin nuen, eta Virginiara joan nintzen. Koadro guztiak Houstonera eraman zituztenean (Twombly Pavilionera), berriz atera nuen, eta adiskide baten biltegira joan nintzen, eta han bukatu nuen azkenik, ontziak zirela eta. Katulo Asia Txikira joan zen bere anaia ikustera, eta, bera han zegoen bitartean, anaia hil egin zitzaion, eta bera txalupatxo horretan itzuli zen. Asia Txikiaren ideia izugarri erakargarria iruditzen zitzaidan. Zerbaiti agur esan, eta ontzi batean itzultzea. Oso polita zen, koadroko esaldia Keats-en poemakoa da. Esan nahi dut gauza batzuk buruan geratzen zaizkidala… eta, zer esanik ez dago, oker idatzi nuen esaldia. Nik «kostaldeei» esan nuen, baina ez da hain erromantikoa.

 

N. S.: Aldatu egin al zenuen esaldia?

C. T.: Aldatu egin nuen, eta «Esan agur, Katulo, Asia Txikiko kostaldeei» jarri. Baina «Asia Txikiko lautadei» izan behar zuen. Baina horrek ez du garrantzirik. Niretzat fantasia bat da, zera. Esan nahi dut hori dela buruak lan egiteko duen era; ezin da pintzel bakarrarekin denbora guztian okupatua eduki burua.

 

N. S.: Gogoan dut behin aipatu zenuela Pound eta Eliot garrantzitsuak zirela zuretzat, baita hasieran ere.

C. T.: Bai, Washingtongo unibertsitatean irakurri nuen Eliot, Lexingtonen. Kuarteto txikietako bat. Eta orain liburu-bilduma polit bat daukat —Lur eremuaren lehen edizio bat, Lau Kuartetoetatik lehenaren ale txiki batzuk, eta badaukat, baita ere, Poundek Lur eremuari egin zion zuzenketaren faksimile bat…—. Hurrengo koadro-sailak Lur eremuaren lerro batzuk ditu. Ederrenetako bat da, hasiera batik bat, urtaroez: «Udak hantxe harrapatu gintuen…/ zaparrada batekin; zutabedian gelditu ginen,/ eta eguzkiaren argiari jarraitu genion, Hofgarteneraino». Tira ba…, gustukoa dut enfasia… gustatzen zait bultzada emango didan zerbait edukitzea —gehienetan, leku bat edo erreferentzia literario bat izaten da, edo gertatu zen gertaera bat—, horrek hasarazi egiten nau. Argitasuna edo energia eman diezadan.

 

N. S.: Beraz, erreferentzia batekin hasten zara, eta, hortik abiatuta, hura eraikiz joaten zara.

C. T.: Tira, orain koadroak ez dira hain konplexuak. Ia irudia izan zitekeen, zera loratu hauek bezala, irudi bakarra, gutxi gorabehera. Gero haikuak erantsi nituen, ñabardura gisakotzat, edo ukitu hunkigarritzat koadroetan, baina ez ziren peoniez; loratzeaz ziren, besterik gabe.

 

N. S.: Zergatik da Eliot, oraindik, hain garrantzitsua zuretzat?

C. T.: Ez da beste gauza asko baino garrantzitsuagoa —Eliotez ari ginen eta arestian—. Katuloz hitz egin dezakegu. Poetak gustatzen zaizkit, esaldi laburtu bat aurki dezakedalako… Egin nuen gauzarik onena Rilke erabiltzea izan zen, haren narratibagatik, zerbaiten esentziaz hitz egiten baitu. Esaldia bilatzen dut beti.

 

N. S.: Esaldia bilatzen duzu. Eta gero estudioan zaude.

C. T.: Ez, ez nago estudioan. Gauez irakurtzen dut.

 

N. S.: Orduan, esaldia buruan geratzen zaizu, eta esaldi horrekin hasten zara lanean.

C. T.: Batzuetan denbora asko behar izaten dut. Lan egiten dudanean, oso azkar lan egiten dut, baina lanaren prestakuntzak denbora asko behar izaten du batzuetan. Baita urtebete ere. Orain badirudi gauzak kokatzen ari direla —tira, Coronation of Sesostris [Sesostris-en koroatzea] sailean bezala—. Bassanon hasi nituen, eta urte askoan egon ziren zintzilikatuak. Eguzki-diskoa gustatzen zait, ume batek bezala pintatu ahal izan dudalako, berehala. Eta gero Virginiara eraman, eta han bukatu nituen. Degasen Kotoizko zorroa New Orleansenen xehetasun batekin amaitu nituen azkenean. Egia esan, ez dakit nola bukatu zuen horrek hor, ez dakit, baina… nire sailik gogokoenetako bat da. Esaldiek efektu handia dute koadroetan. Enfasi handia ematen diete. Badago Arkilokoren esaldi bat, hura baita nire poetarik maiteena… jeneral bat, mertzenario bat: «Pafostik irteten, olatuak ertzean, ertzean…». Baliteke zuri interesgarria ez iruditzea, baina niretzat funtsezkoa da. Pintore mediterraneo bat naiz. Gustatzen zait iparraldeko norbait Mediterraneoan irudikatzea, baina odol eta errai gehiagorekin, Ferragoston bezala, adibidez. Koadro horiez ari garela, neskato bat komunean zegoen, eta aita atera joan zitzaion neskak denbora asko zeramalako han, eta galdetu zion: «Zer ari zara?». Neskak erantzun: «Lau zaldi eta gurdi bat eraikitzen ari naiz». Afrikako iparraldean, arabiarrek ezkerreko eskua erabiltzen dute garbitzeko. Eta, horregatik, koadroak horren guztiaren konbinazio bat dira, eta pinturaren likatasunari diodan nazka, hori ere sail bikain horren parte zen, haren mantxa jarraituekin. Baina ez da nire irudimenetik atera, edo ni tartean egon nintzen zerbaitetik, Jung-engandik zetorren, ordea, eta Afrikako iparraldean egotetik; ez nuen horrela egingo Virginian geratu izan banintz.

 

N. S.: Jungengandik datorrela diozunean…

C. T.: Istorio txiki hori. Hitzez da, nola norberak hitzen bitartez ume baten izaeran eragina izan dezakeen. Aitak «egin» hitza erabiltzen du, eta neska eraikitzen ari zen, baina iruditzen zait hori bertsio bat besterik ez dela. Eta Espresionismoa, muturrera eramana, psikiatrek uzki-errebolta deitzen diotena da, seguru asko, zeina oso erraza suertatzen baita, baldin eta pintura badaukazu. Maila pertsonalean, ez da niri batere interesatzen zaidan zerbait, baina Ferragosto saila egin nuenean, beroa, eta… Beraz, norbera sentibera zaie gauzei, eta gauza asko daude une jakin batean erabil daitezkeenak. Badago jende asko ezer bereganatzen ez duena, ez dituzte gauzak aintzat hartu nahi, arrazoi bategatik edo besteagatik, baina pertsona ireki bat bazara, mundu mordoa dago, une jakin batean artikula edo erabil ditzakezunak.

 

N. S.: Hortaz, pinturak nazka ematen zizun?

C. T.: Ez, kontua ez da nazka ematen didala… Denbora gehiegi behar izaten da pintzel batekin, hortaz, pintura eskuarekin hartu eta horrela erabili nuen. Hala egiten dut oraindik ere, nahiz loreen azken koadro horietan pintzel handiak erabili nituen, eta alde guztietatik pinturaz estaliak dauden. Green Paintings [Koadro berdeak] zintzilik daude denak, pinturaz estaliak… oso azkar lan egiten dudalako. Bizpahiru orduz esertzen naiz, eta, gero, hamabost minututan koadro bat pinta dezaket, baina hori parte bat besterik ez da. Zeure burua prestatu behar duzu, eta salto bat ematea erabaki, eta saltoa eman; mentalizatuz zoaz, eta, horregatik, pintatzeko ekintzan ez da pintzelerako astirik geratzen. Pintzela aspergarria da; busti egiten duzu, eta, bat-batean, lehor dago, eta utzi egin behar duzu. Ideiak zu abandonatu baino lehen, aitu? Buruan mantendu nahi duzu ideia. Baina hori ez da koadro guztiekin gertatzen, batzuekin baizik.

 

N. S.: Azkartasun kontua da; azkar itzultzearena, ezta?

C. T.: Bai. Pare bat orduz eserita egoteak bospasei minutuz argitzen zaitu. Baina ez du beti funtzionatzen… Nini-ren pinturak sailarekin, adibidez. Gauza batzuk egiteko unean bakarrik gertatzen dira, eta batzuetan mezua dago. Konplikatua da. Dena artikulatu behar bada, ez zaizu mezua bururatzen.

 

N. S.: Esaten duzunez, sekula ez da saiorik egiten koadro bat pintatu aurretik; hura sortu arte itxaron behar da.

C. T.: Bai, baina Peony Blossoms [Peonia-loreak] saileko oraintsuko koadroak aldez aurretik pentsatu ziren. Marrazkiak eta guzti egin nituen. Koadro-mota jakin batez ari naiz, koadro muturrekoagoak.

 

N. S.: Orduan, oihal-ziklo jakin bat egiten duzunean, zatien arteko erlazioen kontrol bat edukitzea nahi duzu, neurri bateraino, gutxienez?

C. T.: Ez dakit. Ez dut testu osoa koadroan jartzen, lehen egingo nukeen bezala. Hori da nire arazoa. Nire [ziklorik] gogokoena Sesostris da, baina oso gauza pertsonala da, gainazalean desagertzen diren koadro eder horiek. [Gaetan] hasi nituen duela urte batzuk. Bospasei urtez han zintzilik egon ziren, eta gero Virginiara eraman, eta han bukatu nituen. Gauza asko bukatu nituen han; batzuetan giroz aldatzeak lana aldatzen du.

 

N. S.: Zaila al da Sesostris bezalako koadro multzo batekin hastea?

C. T.: Lepanto sailarekin bata bestearen atzetik pintatuz joan nintzen. Uste dut orain ez dudala mota horretako borroka, lehen bezala, ezetz uste dut. Polita da adinean sartua egotea, askoz gutxiago behar izaten den zentzuan, eta horregatik… konplikazioak, beharbada; borroka, beharbada; ez dakit.

 

N. S.: Norentzat pintatzen duzu, orduan?

C. T.: Barkabera izango naiz, beharbada. Edo, berez, barkabera sentituko naiz.

 

N. S.: Baina nolabait eragotzia sentitzen bazara edo koadro bat ezin buka dezakezula pentsatzen baduzu, jendearen erantzunak neurri batean kezkatzen zaituela esan nahi du horrek?

C. T.: Ez, horrek ez dit axola. Koadro batean norbera pentsatzen ari den guztia isla daiteke, baina koadro bat arte-modu bat ere bada. Pintura plastikoa da, bisuala da orobat eraikitzeko forman. Gauza bera gertatzen da eskulturarekin, harekin gogobeterik edo pozik bazaude, baldin eta mota horretakoa bada… hura perfekzionatu ahal izan duzun motakoa. Zerbait perfekzionatzen saiatzen zara, hala ideia bat, nola sentimendu bat edo objektu plastiko, bisual, bat. Asko aztertzen ditut neure koadroak, eta eskulturak, eta akatsak ikus ditzaket gauza horietan. Koadro berdeak bereziki ondo geratu dira.

 

N. S.: Esan daiteke koadroekin sentimendu jakin bat lortzea dela helburua?

C. T.: Bai, orduan ondo atera da. Objektu bisual batean, plastikan, dena elkarrekin doa. Zerbait zeharo osatua dagoenean da hori. Edozein pintoreren karreran zenbat koadro dira berez obra handiak? Gailurra iristeko modukoak. Inoiz ez dakizu zein unetan edo noiz, baina gertatzen da batzuetan, baina beste batzuetan lur jotzen du edo monotonoagoa suertatzen da. Horregatik pentsatu nuen erakusketa handi bat antolatu behar litzatekeela, non sei edo zortzi artistak parte hartuko luketen, haiek beren bost obrarik onenetzat dauzkaten obrekin. Jakin-minez nago beren lana nola epaitzen duten ikusteko.

 

N. S.: Nor lirateke erakusketa horretako pintoreak?

C. T.: Brice Marden, Bob Rauschenberg, Jasper Johns, Richard Serra.

 

N. S.: Lehen hizketan aritu gara hasierako sail batzuez, Poems to the Sea [Poemak itsasoari], adibidez, eta erakusketa honetarako duten garrantziaz. Ez dago dudarik obra multzo horretan zuk pentsatzen segitu duzula, itsasoari diozun liluragatik, aldez.

C. T.: Bai, ni beti itsasora joaten nintzelako. Txikia nintzenetik itsasoan pasatzen genituen beti udak… Eta Poemak itsasoari ere Sperlongan egin nuen. Horregatik zen itsasoa haren gaia. 1959. urtea zen. Tatia han zegoen —Alexander-ez haurdun zegoen—. Herri sarrazeno bat zen. Han ez zegoen turistarik —errepidea ireki berria zuten—. Herri zuri bat zen.

 

N. S.: Zerk erakartzen zaitu itsasotik, zure haurtzaroaz gainera? Argia al da?

C. T.: Badia [Gaetan] urdin ume txiki kolore gisakoa da. Arrosa… arrosa koloreko mendiak [badiaren beste aldean], eta oskarbi dagoenean oso urdin sakonekoa da. Ez natzaio koloreari oso sentibera, egia esan, ez natzaio, ez. Ez dut inolako ñabardurarekin erabiltzen, nik dakidala. Objektua da; forma niretzat kolorea baino interesgarriagoa da. Ez zait kolorea hainbeste interesatzen. Jakina, berrogeita hamar urte daramatzat pintatzen —batzuetan gauzak aldatu egiten dira—, ni ere aldatu egiten naiz, gauza desberdinak interesatzen zaizkit, orain dela bi urterekin konparatzen badut.

 

N. S.: Orduan, kolorea berez ez zaizula gehiegi interesatzen diozu?

C. T.: Ez; forma interesatzen zait. Esan nahi dut, forma intuitibo bat edo emotibo bat sortzea. Eta horregatik esaten dut ezen, printzipioz, ez zaidala kolorea interesatzen. Kolorea, niretzat, zerbait primarioa da –adibidez, basoa bada, berdea izango da; odola bada, gorria izango da; lurra bada, marroia izango da—.

 

N. S.: Eta zuria bada?

C. T.: Ez dakit… zuria gustatzen zait. Beltza bezala, edo garai gris guztia bezala. Bata bestea baino serioagoa da, bata komunikatiboagoa da. Ez dago itxita. Eta uste dut psikologikoki ez hasierarik ez amaierarik ez balego bezala dela. Gero koadroak ez du erdigunerik —alde batetik sartzen da eta besterik ateratzen—. Eta horregatik zuria da… eta baita ere marrazkilaria naizelako, eta zuriz idaztea ia ezinezkoa da. Grisez, gorriz edo beste edozein kolorez idaztea. Horrelakoa da papera; han idatz dezakezu edo nahi duzuna egin. Hura zikindu edo… hori horrela izan zen denbora askoan. Gero kolorea iritsi zen, kolorea Lepantorekin iritsi zen.

 

N. S.: Kolorea izugarri emotiboa da Lepanton eta Lau urtaroaken.

C. T.: Bai, egia da… une on bat deitzen diodana da. Bizpahiru une on izan ditut urte hauetan guztietan —bata Poemak itsasoari egin nuen garaian izan zen eta berriz ikusi ez nituen marrazki-sail batean—. Gero, Hope Sounden, Floridan, eskultura txikiekin, Menilgo galeriako areto txikian. Hara, badira uneak eta badira gero beste une batzuk. Eta gero, beharbada, Lepantorekin, gorri horiek erabiltzen hasi nintzenean… otarrain-kolore hain arraro hori, eta itsasontziak pintatzen hasi nintzen.

 

N. S.: Koadro horiek nahikoa azkar egin zenituen, ezta? Hasi zinen orduko, azkarra izan zen.

C. T.: Bata bestearen atzetik… Oporretan egon nintzelako, eta itzuli egin nintzen. Lau oihal neuzkan estudioan zintzilik, eta bat bukatzen nuenean beste bat jartzen nuen gainean, harik eta lau koadroko hiru multzo eratu arte, bata bestearen gainean. Eta ez nituen sekula elkarrekin ikusi. Ez nuen ezer zuzendu —baliteke bi edo hiru egun behar izatea, eta denak bukatu nituen—. Dibertigarria izan zen. Koadroak horrela egitea gustatzen zait.

 

N. S.: Uste dut azkenaldian sailetan, ziklotan eta taldetan lan egiten ari zarela gehienbat.

C. T.: Bai, ez dakit zergatik hasi nuen hori—koadro bakar batean dena gauzatu egingo bazenu bezala da—. Ez dakit zergatik egiten dudan —baliteke liburu baten orrialdeak bezalakoak izatea—.

 

N. S.: Lehen esan duzunez, gauzak, nolabait, sinpleago bihurtu dira orain. Zergatik da, lehen koadro bakar batean kontzentratuko zenituzkeen ideiak erabiltzen ari zarelako, eta hainbat oihaletan gauzatzen dituzulako?

C. T.: Ez, egia esan, ez da horrela. Tira, sail espezifikoz hitz egin dezagun. Loreak koadroetakoak bezalakoak, adarkadurak baitira, tonu desberdinetan.

 

N. S.: Bariazioak bezalakoak?

C. T.: Bai. Eta espazio arkitektoniko jakin batean pentsatuz ere planifikatu nituen. Motiboka… motibo arkitektonikoka planifikatu ziren [Avignoneko erakusketarako]. Arkitektura asko akuilatzen nauen zerbait da. Beti gustatu izan zait galeria txikia, hiri goiko galeria [Gagosian, New Yorken]. Hura da leku egokia. Beti gustatu izan zait alde hartan erakusketa bat nuenean. Bakoren koadroak egin ziren, baina sei bakarrik ez nituen egin. Eta ez dakit ere han egoteko pentsatu ote nituen koadrook, eta, gero, Larry-k esan zidan beste bi egiteko, eta aretoa itxi zuen. A Gathering of Time [Denboren elkartzea] saileko koadroak ere asko gustatzen zitzaizkidan espazio hartan. Badago linguistikatik zerbait, erregulartasunez sortzen dena. Londresko koadroak bezala. Badago japoniar idazketa faltsifikatu moduko bat, sasikoa…

 

N. S.: Sasikoa?

C. T.: Bai, sasiko idazketa. Eta Salalaheko koadroak arabiarraren imitazio bat dira. Horregatik jarri nien izen hori, basamortu batean jartzen saiatu nintzen. Esan nahi dut, idazketa eta linguistika faltsuko gauza batzuk…

 

N. S.: Gogaitu egiten zaitu jendeak graffitiaz hitz egitea zure lanaz ari direnean?

C. T.: Bai, ez dut pentsatzen ez graffitian eta ez komunetan.

 

N. S.: Tira, batzuetan eskatologikoa zara.

C. T.: Bai, baina ez du laztasun gogor hori. Baina gorputzaren zatiak beti dira… Zakilak norabide batean seinalatzen du, eta norabide gisa erabiltzen da pinturan, norantza batean joatera behartzen zaitu. Baina eskala ere hain handia da. Gorputzeko zatiak erabiltzen ditu, gizonezkoa edo emakumezkoa. Emakumezkoaren edo gizonezkoaren presentzia pinturan. Horrekin, lortzen duzu batez ere aldi berean gauza asko edukitzea. Pintura oso likatsua da, hara, berez ez zait gustatzen. Tenpera edo akrilikoa nahiago dut, lehortu egiten delako. Eta, baita ere, une hartan Sadeko markesaren Olympia Presseko argitalpenak irakurtzen ari nintzen, eta gero film bat zegoen. Bazegoen zerbait giroan une hartan…

 

N. S.: Beraz, graffitiarekiko harremana existitzen da, baina ez da berez garrantzitsuena…

C. T.: Tira, graffitia lineala da, eta arkatzarekin egiten da, eta paretetan idaztea bezala da. Baina [nire koadroetan] lirikoagoa da. Eta hasierako koadro eder horietan, Academyn [Akademia] bezala, graffitia da, baina beste zerbait gehiago ere bada. Ez dakit nola erreakzionatzen duen jendeak, baina zerbaiterantzako biderik sinpleena aukeratzen dute, eta koadroaren osotasun guztian, sentimendua eta edukia, adibidez, graffitian baino konplikatuagoak dira, edo hura baino landuagoak dira. Graffitia protesta izaten da gehienetan, edo arrazoi bat du ausarta edo agresiboa izateko. Tinta paretetan graffitia da. Tira, nik ez dut askorik jarraitzen jendeak esaten duena. Gaetan edo Lexingtonen bizi naiz, eta neure buruari eskaintzen diot denbora guztia. Ez dut kezkatu beharrik; urteak eta urteak pasatu nituen, non inor ez zen batere kezkatzen, orduan oso ondo babestua nengoen. Neure askatasuna izan nuen, eta hori atsegina izan zen. Ez nuen neure buruaz kezkatu behar izan, gai baten bilaketan baliabide gisa ez bazen.

 

N. S.: Zergatik izan zara beti zure lanaz hitz egiteko hain uzkurra?

C. T.: Zeren eta… nahiago baitut beste gauza batzuez hitz egin. Benetan zure buruaz hitz egitea bezala da —barkabera da—. Ez zait gustatuko ni neu barkabera sentitzea, ustez. Eta ez zait sekula gustatu.

 

N. S.: Egia da. Beharbada, denbora askoan ez zelako hainbeste interes egon.

C. T.: Baliteke, baina orain ihes egiten dut interesetik. Zeren eta, badakizu zer?, nire gurasoak Ingalaterra Berrikoak ziren, Bostondik gertukoak, eta Mount Desert Islandekoak. Oso bitxia da, baina ni umea nintzenean, batek beti esan behar zuen «bai, andrea» eta «bai, jauna». Eta ez zen sekula norberaz hitz egin behar. Behin esan nion amari: «Pozik egongo zinateke ni ondo jantzia eta ondo hezia banengo?»; eta amak erantzun: «Ba al da beste ezer?».

 

N. S.: Cy, uste dut nahikoa daukagula.

C. T.: Nahikoa daukazu. Eta esan ez dudan zerbait baldin badago, asmatu egin dezakezu.

[Itzultzailea: Jon Muñoz]

Oharra

Nicholas Serotak Cy Twomblyri egindako elkarrizketa hau pintorearen etxean grabatu zen, Via Monserraton, Erroman, 2007ko irailean eta abenduan egin ziren bi solasalditan.

 

PDF-a JAITSI