Fauvismotik surrealismora: Parisko Musée d’Art Moderneko maisulanak

katalogoa

Surrealismoaren bilakaerak

Hélène Leroy eta Geaninne Gutiérrez-Guimarães

Surrealismoa Parisen sortu zen 1920ko hamarkadan Guillaume Apollinaire, Louis Aragon, André Breton, Paul Eluard eta Philippe Soupault poeten idazkietatik abiatuta. Gerraosteko testuinguruan sortu zen artearen eta literaturaren arloko mugimendu hura, eta ordenaren eta arrazoiaren balioak baztertzea zuen helburu, baita mundua berriro liluratzeko premia aditzera ematea ere. Bretonek, taldeko teorialaria izaki, ordura artekoak ez bezalako iturrietatik edaten zuen estetika berri baten oinarriak finkatu zituen. Honakoak ziren iturriok, besteren artean: psikoanalisia eta Freuden teoriak, mitoak eta sinboloak, inkontzientea, ametsak eta beren adierazpenak, miragarria den ororekiko zaletasuna, eta zoria eta igarpena.

Mugimendu hark arte-sorkuntzaren eremu guztietan aurkitu zuen adierazpidea, eta proposamen eta teknika artistiko berritzaileak ekarri zituen. Man Rayk, adibidez, bere rayografiak egiterakoan (artistak bere ezizena eta “fotografia” hitza elkartuta asmatu zuen izenaz ezagutzen diren obrak), objektuak paper fotosentikor gainean ipintzen zituen zuzenean eta, ondoren, argi egiten zion multzoari; fotogramak sortzen zituen horrela, kamerarik gabe egindako argazkiak. Fotograma haiek eta bestelako negatiboak nahastuta sortu zuen Elektrizitatea (Electricité, 1931) saila, elektrizitate-enpresa pribatu baten publizitaterako egina. Max Ernstek, aldiz, teknika ugarirekin esperimentatu zuen idazketa automatikoaren printzipioen inguruan. Loreak (Fleurs, ca. 1928–29) lanak sortzeko, transferentzia bidezko inprimaketa-teknika bat erabili zuen, pintura bustiari papera edo ehunak aplikatuta. Bretonek berak errealitatearen eta transfigurazioaren arteko joko emankor bat ustiatu zuen Hartz inurrijale erraldoia (Le grand tamanoir, 1962) lanean —animalia baten eskultura abstraktua da, kanpoan aurkitutako bi zur-zati kontu handiz josita egina—. Arte surrealistan ohikoak ziren hibridazioak eta gainjartzeak, eta horren erakusgarri dugu Francis Picabiaren obra, aldizkari zientifikoetan inspiratua. Eskuak eta mamuak (Mains et fantômes, 1948) lanean, Picabiak historiaurreko artean inspiratutako sinboloak gainjarri zituen, 1947an Lascauxeko haitzuloaren aurkikuntzak hedabideetan izan zuen estaldura handiari keinu eginez.

Beste artista surrealista batzuek, tartean Claude Cahunek eta Prinnerrek, androginiarekin eta genero- aldagarritasunarekin lotutako nozioekin esperimentatu zuten; horren adibide dira lehenaren Autorretratua (Autoportrait, 1929) eta bigarrenaren Ekilibrista (L’équilibriste, 1942). Bestalde, sortzaile batzuek, Victor Braunerrek esaterako, esoterismoaren eta sinbolismoaren erdibideko gai berriak arakatu zituzten irudi ezberdinak bateratuta, Perrel kaleko 2. bis zenbakian elkartuta (La rencontre du 2 bis rue Perrel, 1946) lanak argi erakusten duenez. Margolan horretan, Braunerrek Henri Rousseauren Suge-sorgintzailea (La charmeuse de serpents, 1907) koadroa berrinterpretatu zuen artistaren omenez, eta asmatutako izaki mitiko bat txertatu zuen: Conglomeros, totem-moduko forma hibrido eta hermafrodita.

Surrealismoak irrazionaltasuna, iraultza eta gogoaren askatzea defendatzen zituen. Mugimendu horri lotutako ideiak hainbat hamarkadatan zehar garatu ziren, eta hedatu, finkatu eta berrasmatu egin ziren nazioarteko truke-sareen bidez. Zenbait artistak, hala nola Leonor Fini, Wifredo Lam eta Vera Pagava, totemismoa, Antzinaro gaurkotua eta kutsu arkaikodun sinbolismoa ikertu zituzten beren obretan. Beste artista batzuek, tartean Breton, Ernst, André Masson eta Mattak, Europa utzi eta New York aldera egin zuten, eta surrealismoak AEBn izandako eragina ikusi zuten Peggy Guggenheimen Art of This Century galerian.

Bigarren Mundu Gerra amaituta, surrealismoak zeharo presente jarraitu zuen Parisen. Erakusketa ugari antolatzen ziren, eta parada bikaina eskaintzen zuten mugimenduko beteranoak artista garaikideen belaunaldi berriarekin elkar zitezen. Erakustaldi garrantzitsu haien artean nabarmentzekoak dira 1947an Galerie Maeghten antolatutako Le Surréalisme en 1947, 1959an Galerie Daniel Cordierren izandako L’Exposition InteRnatiOnale du Surrealisme EROS eta 1965ean Galerie de l’Œilen egindako L’Écart absolu. 1961ean ireki zenetik, Parisko Musée d’Art Modernek ere antolatu izan ditu surrealismoari buruzko erakusketa historikoak; bereziki aipatzekoa da La fureur poétique (1967) erakusketa, José Corti literatura kritikariak eta surrealisten editoreak prestatua. Gaur egun, arte-mugimendu historiko horren bilakaeraren isla izaten jarraitzen du MAMen bilduma zabalak.

Itzulpena: Bitez

PDF-a JAITSI