Richard Serra: Denboraren materia

katalogoa

Sight Point Road-en oharrak zabal

Inoiz ez naiz asmo zehatz batekin eraikitzen hasten. Ez dut lan egiten aldez aurretik pentsatuta ditudan ideietatik abiatuta edo suposizio teorikoetan oinarrituta. Egiturak esperimentazioaren eta asmakuntzaren emaitza dira. Bilaketa lanean ari garela beti agertu ohi zaigu ezagutzen ez dugun zerbait, nolabait asaldatzen gaituen sentimendu antzeko bat, baita harridura sentsazioa ere osatutako obraren, obra amaituaren aurrean. Lan prozesuan ari naizela harritzen nauten gauzek beti eramaten naute obra berrietarantz. Nolabait esateko, irudipen laburra da, erabaki jakin bat hartzeko garaian sortzen den iluntasunak eraginda sarritan sortzen den irudipena.

Inoiz ez dut aurretik bozetorik egiten. Marraztea aparteko lana da, atxikita dituen eta aldi berekoak diren arazoekin sortutako kezka etengabea. Ezinezkoa da hizkuntza espaziala irudikatzea, baita analogiaz ere. Amaierako analisian, irudi eta ilustraziorik gehienak engainagarriak izan ohi dira.

Lanari heltzen diodanean ez dut helburu zehatzik, eta ez dut ezer berezirik lortu nahi izaten. Nire lana ez du aurretik formulatutako definizio jakin batek mugatzen. Hori muga bat izango litzateke niretzat, eta ikuslearentzat inposizio bat. Ideia obsesiborik ez baduzu zaila izaten da pentsatzea. Ezinezkoa da ezer sortzea oinarri zorrotz bat izan gabe, ukaezina, eta, neurri batean, errepikakorra. Niretzat, obraren balioa ez datza bere asmoetan, obra egiteak adierazten duen esfortzuan baizik. Esfortzua gogo-aldarte jakin bat ez ezik munduarekin elkarrekintzan aritzeko modua da. Artea auto-kontsumitzen den jarduera dela uste dut, eta obra bat amaitzen den bakoitzeko egiten du hori.

Kasurik gehienetan, lekuak zehazten du eraiki behar dudanari buruz buruan darabilkidan ideia, hiri-ingurune bat, paisaia bat, areto bat edo bestelako esparru arkitektoniko bat bada ere. Obra batzuk leku berean burutzen ditut sortzen hasi eta amaitu artean. Beste batzuk tailerrean garatzen ditut. Lekuari buruzko ideia zehatza daukadanean, hareazko ontzi handi batean sartzen ditudan altzairuzko maketekin esperimentatzen aritzen naiz. Hareak oinarri lau gisa erabil daiteke edo lurraren altxaeraren baliokide gisa, eta horrek eraikuntzako elementuak antolatzeko aukera ematen dit, duten ahalmen eskultorikoa ulertzeko. Eraikitzeko metodoa eskuzko manipulazioan oinarritzen da. Eskuz etengabe lantzeko prozesuak, bai tailerrean bai lekuan bertan (tamaina naturaleko ereduekin, maketekin eta abar), bestela imajinatu ezin izango nituzkeen egiturak antzematea ahalbidetzen dit, propietate fisikoei buruz dugun oroimena mugatua baita.

Neurri batean, nire lana testuinguru baten muga praktikoak ulertzean datza, esate baterako duen irisgarritasuna, lurraren ezaugarriak eta lur azpikoak, edo kargarako duen gaitasuna, eta ingeniari batek konpondu behar izaten dituen arazo berberak konpondu behar izaten ditut. Arau estrukturalak edo ingeniaritzako kodeak direlako horien muga eta kontzeptu onartuak proban jarri nahi izaten ditut beti. Ingeniaritzaren ahalbideak eta erabilerak zentzurik ez duten mugetaraino eramaten saiatu naiz.

Altzairuzko obrak leku zehatzetan eraikitzeko hartutako erabakiak, laster asko hartu nuenak, tailer tradizionaletik atera ninduen. Urbanismoak eta industriak ordeztu dute tailerra. Orain, altzairu-fabrikak, ontziolak eta bestelako fabrikak dira nire aldizkako tailerrak. Nire obrak hirigileekin, ingeniariekin, garraiolariekin, langileekin eta instalatzaileekin lankidetzan bakarrik egin daitezke.

Fabrika batek duen ahalmena eta dituen ekipoak aztertzen ditut, bere produktuak gainbegiratu, turbinak, armazoiak, pistoiak, ojibak, lingoteak eta abar fabrikatzeko dituen prozesu aurreratuenak kontuan hartu, etab. Sarritan, altzairu-fabrika edo ontziola bateko erreminten aukerak zabaltzen saiatzen aritzen naiz sortu behar dudan horretara egokitu daitezen.

Altzairu-fabrika batera edo ontziola batera heltzeko eta bai bertako lan-gaitasuna bai nire premiak areagotzeko aukera izatea, teknologia jakin baten ingurunean ekoizle eraginkor bilakatzeko modu bat da, eta neure buruan "aurkitutako" produktu industrial baten manipulatzaile edo kontsumitzaile soil izatera ez mugatzekoa.

XX. mendean, altzairu soldatuzko eskulturaren historiak -González, Picasso, David Smith- ez du ia batere eraginik izan nire obran. Neurri handi batean, mendearen erdira arteko eskultura tradizionala elementu bakoitza multzoarekin lotzean zetzan. Hau da, altzairua collage batean elkartzea, pintura baten edo konposizio baten antzera. Soldadura, piezak erantsi eta doitzeko modu bat zen gehienbat, piezen barne-egitura zela eta beren kasa eutsi ezin zirelako. Are gehiago, praktika arkaikoagoa hedatu zen: modelatuz eta hustuz forma ematekoa, brontzezko figura hutsak sortzekoa. Altzairua eraikuntzarako material bezala erabiltzeak, denez eta bere masa, pisua, kontrapisua eta karga-gaitasuna kontuan hartuta, ez du inolako loturarik izan eskulturaren historiarekin eta, hala eta guztiz ere, erabakigarria izan da eraikuntza teknologikoaren eta industrialaren historian. Aurrerabiderik handienei bide eman zien, altzairuarekin dorreak, zubiak, tunelak eta abar eraiki ahal izan baitziren. Altzairuak eraikuntzarako material gisa duen ahalmena aztertu zuten haiek dira nire ereduak: Eiffel, Roebling, Maillart, Mies van der Rohe. Altzairuaz baliatuz eraikitzea erabaki nuen eta, beraz, material hori modurik adierazgarrienean, asmamen handienaz eta modurik merkeenean nork erabili zuen jakin beharra nuen.

Eraikuntza-prozesua nire obra guztian nabarmentzen da. Materialari, formari eta testuinguruari dagokienez, nire erabakiak begien bistakoak dira. Prozesu teknologikoa agerian uzteak eskultore lanbidearen idealizazioa desmitifikatu eta despertsonalizatu egiten du. Obra egiteko modua ez da "maisuaren" fikziozko esfera horretan sartzen. Nik nahiago dut obra miatu nahi duenaren helmenean jarri. Izan ere, edukiaren osagai izan daitekeen ebidentzia da. Ez da edukia, baina nire obraren alderdi hori topatu nahi duenak aukera izango du antzemateko. Nire obrek ez dute neroni buruzko erreferentzia esoterikorik. Obra horien eraikuntzak dagokien egiturara gidatzen du ikuslea, ez ordea artistarengana. Hala ere, obra bat museo batean instalatu orduko, ondoan duen txartelak egilea aipatzen du aurrena. Bisitariari "eskua" norena den jakiteko exijitzen zaio. Norena da obra? Museoak, instituzio den aldetik, nahitaez sortzen du artistari buruzko erreferentzia, obran halakorik ez badago ere. Piezak jarduten duen moduari buruzko galderarik ez da planteatzen. Obrak sortu nahi duen edozein aukera ezkutuan geratzen da.

Artistari buruzko erreferentziaren arazoak arazo izateari uzten dio obra denen jakinekoa denean. Egileak funtsezkoa izateari uzten dio, eta obra horrek ingurune jakin bat aldaraziko duen moduak hartzen du garrantzia. Obrak espazio publiko batean ezartzen direnean, beste pertsona batzuen kezka bilakatzen dira. Beren balio inplizituek eta esplizituek baztertu eta gaitzesten duten horrekiko kritiko bihurtzen dituzte. Beste obra batzuk eta beren testuingurua epaitzen dituzte. Testuinguru jakin batean gauzen arteko erlazio berriak agertzeak esanahi berriak, behaketa berriak, ikusteko modu berriak ahalbidetzen ditu, gauza bakoitzak berezkoak dituen nolakotasunak baino gehiago. Hala, testuingurua berriro definitzen da.

Berariazko leku batean lan egiteak zailtasunak dakartza testuinguruari dagokionez. Leku baten berariazkotasuna ez da berez balio bat. Gobernu, enpresa, hezkuntza edo erlijio instituzioen testuinguruan kokatzen diren obrek instituzio horien bereizgarri bihurtzeko arriskua dute. Jabekuntza ideologikoa saihesteko modu bat, oker interpretatu ezin diren kokalekuak aukeratzea da. Hala ere, ez dago kokaleku neutrorik. Testuinguru bakoitzak bere esparrua eta bere konnotazio ideologikoak ditu. Maila kontua da. Artelana zenbaitetan kokalekuaren mendean eta eraginpean geratzen da, bertara egokituta, baldintzatuta, erabilgarri izatera behartuta ... Horrek ez du esan nahi artea ideologikoa ez denik. Artea beti da ideologikoa, mezu politiko bat zuzenean transmititu arren nahiz artea xedetzat duen artea izan arren, axolagabe jokatuz. Arteak, zeharka edo zuzenean, balio-judizio bat transmititzen du osagai den testuinguru soziologikorik zabalenari buruz. Artea klase-interes jakin batzuen alde edo kontra agertzen da, onartu edo baztertu egiten ditu. Tatlinen Hirugarren Internazionalerako Monumentua ez da Ad Reinhardten pintura beltzak baino ideologikoagoa. Espresio ideologikoa ez da boterea edo aukera politiko jakin bat baieztatzera mugatzen.

Sarritan esan ohi da dimentsio handiko nire obrak, espazio publikoetan daudenak, monumentalak eta zapaltzaileak direla. Baina begiratzen ditugunean, inork behartzen al gaitu monumentuaren nozioan sinestera? Ez beren formagatik ezta beren edukiagatik ere ez dute loturarik monumentuen historiarekin. Ez dira leku, gertaera edo pertsona baten oroigarri. Eskulturara baino ez gaituzte eramaten. Ez zait interesatzen artearen historiaren betiereko monumentuen idealizazioa. Beren funtzio eta esanahi historikoa kendu diete eta arkitektoek justifikazio gisa erabiltzen dituzte, lehenaldiko lorpen historikoak goraipatuz beren produkzio estetikoa legitimatu beharrean izaten direlako. "Irtenbide historiko egokia" gustu txarreko eklektizismoa besterik ez da. Hortxe geratzen dira zutabe jonikoak eta brontzezko eskulturak beren oinarrietan! Irudi, ikono eta sinbolo historikoetara egindako itzulera nozio engainagarri batean oinarritzen da, oraingoa baino garai hobe baten, arteak zentzu handiagoa zuen garaiaren nostalgian. Gaur egun nostalgiak erabateko zentzua hartzen du, errealitatea lehenaldiaren bigarren eskuko irudikapena besterik ez baita. Estilo, gai eta ikono historikoak, benetakoa dena, edozeinen helmenean dago. Are gehiago ausartuko nintzateke esatera: post-modernitatearen arazo nabarmenetako bat, irudimena bera kontsumo gai izatera mugatu izana dela. Fotokopiatu dezagun historia.

XX. mendean, eskulturaren historiaren aurrerapenik handiena oinarria desagertzea izan zen. Historikoki, eskultura oinarri baten gainean ipintzeak zuen zentzua, ikusleak jarduten zuen espaziotik bereiztea zen. "Oinarritutako" eskulturak botere sentsazioa transmititzen du nahitaez, idealizatu, goraipatu edo ospatzen den horren aurrean ikuslea azpiratuz. Arteak, berarekin zerikusirik ez duten balioen zerbitzura egotera behartu edo bultzatzen den unetik, dituen premiak betetzeari uzten dio. Arteari dagokion ezereztasuna kentzea, artea ez den zerbait egitea da.

Interesatzen zaidan eskultura ez da erabilgarria, ezta funtzionala ere. Eskulturaz baliatzeko edozein modu okerra izaten da. Oraingo joera arte abstraktuari balioa kentzea da, gizartearentzat garrantzirik ez duelako. Inoiz ez naiz ikuspegi horren aldeko izan, eta ez zait iruditzen arteak, berez denaz gain justifikaziorik behar duenik. "Norbaiten zerbitzura" (Jesukristoren teologia kapitalista, Bob Dylanena) egon behar izaten duten artistak eta arkitektoak susmagarritzat hartu behar ditugu. Badakit eskulturak ez duela publikorik, ezta poesiak edo zine esperimentalak ere. Hala ere, publiko ugari dago jendeari nahi duena edo ustez behar duena ematen dioten produktuetarako, ulertzeko gai dena baino gehiago ematen saiatzen ez diren produktuetarako. Marketinga premisa horretan oinarritzen da. Warholek izugarrizko talentua zuen artea jarduera komertzial gisa hartuta aritzeko. Inork ez die eskatzen eskulturari edo poesiari kanpoko manipulazioei eusteko. Aitzitik, interes komertzialen mesederako gure hizkuntza zenbat eta gehiago traizionatu, orduan eta aukera handiagoa izango dugu boterea dutenek gure ahaleginak saritzeko.

Nire ustez, eskulturak ahalmen zehatz bat badu, hori bere lekua eta espazioa sortzekoa da, eta beretzat sortu den lekuarekiko eta espazioarekiko kontraesanean jardutekoa. Artistak "anti-giroa" sortzen dueneko obrak interesatzen zaizkit, dagokion espazioa okupatu eta dagokion egoera definitzen duen giroa, edo dagokion zona bereizi edo aldarrikatzen duena. Hori ezinezkoa da eskultura tailerrean egiten badugu eta gero bertatik atera eta leku batera egokitzen badugu. Leku bakoitzak bere mugak ditu, eta eskalaren arazoa muga horiekiko bakarrik planteatzen da. Desberdina da kontzeptualki obra bat tailerretik ateratzea eta ingurune jakin batera egokitzea, eta kokalekuan bertan eraikitzea, non naturak eta testuinguruaren definizioak eskala erlazioak zehazten dituzten. Ezin dugu obra bat testuinguru batean eraiki, bereizi gabe beste batean ezarri, eta eskala erlazioak mantentzea espero. Eskala testuinguruaren menpeko zerbait da. Hain zuzen ere, sarritan lekuz aldatzen diren objektuek arrazoi horregatik huts egiten dute. Henry Mooreren obra dugu obrak ingurune jakin batera egokitzeko zentzugabekeria horren erakusgarririk argiena. Testuinguruaren ikuspegitik esanahi handiagoa du etxe aurreko zelaian dagoen burdinazko orein batek. Nire iritziz obra batek, dagokion testuinguruarekiko funtsezkoa bada, ez du eraikin zehatz bat edertu, dekoratu edo nabarmenaraziko, eta lehendik dagoen sintaxiari ez dio ezer gehituko. Nire lanean kokalekua aztertu eta berriro definitzen dut, baina eskultura bera kontuan hartuta, ez ordea bere fisionomia. Ez dut lehendik dauden testuinguruzko hizkuntzak zabaltzeko premiarik ikusten. Beti iruditu izan zait horrek aplikaziora eramaten gaituela. Baieztapena ez zait interesatzen.

Ibiltzea eta begiratzea, behaketa soila, gehien erabiltzen dudan tresna formala da. Behaketa oroitzapen bihurtzen da azkenean. Behaketaren, analisiaren eta oroimenaren arteko elkarrekintzak, nolabait esateko, lanbidearen tresna bihurtzen ditu elementu horiek. Espazio publiko jakin baterako egitura bati buruz pentsatzen jarduten dudanean, jendea pasatuko den espazio baterako alegia, handik dabilen jende mugimendua kontuan hartzen dut, baina ez nau nahitaez bertako komunitateak kezkatzen. Ez dut arreta jarriko "haientzat" soluzio egokia izan litekeen horretan. Espazio publiko batean "ezertarako ez den" eskulturak agerian uzten dituen "jendearen premiak" axola ez izateak, zaildu egiten du zergadunaren dirua eskultura hori eraikitzeko bideratzea. Jendearen premiekin jolasten duten politikariak, hain zuzen ere obra horiek finantzatzeaz arduratzen direnak, itxurazko kontraesanean erori daitezke. Politikariek korronteari jarraitzeko joera dute. Reaganek, adibidez, irtenbide erraza aurkitu zion dilema horri: fondo publikoak murriztu zituen, eta horrela merkatuko produktu gisa berretsi zuen artea. Kasu honetan, sektore pribatua da - bildumagileak eta galeristak- kontrola bere gain hartzen duena; gustua eta etekina ateratzeko aukera irizpide nagusi bilakatu dira Amerikako museoetan zein erakusketa antolatu behar diren erabakitzeko garaian, sarritan pertsona horiek beraiek eskuzabaltasunez finantzatutako museoak izanik. Berariazko kokaleku baterako aurreikusitako eskala handiko proiektuak ezin dira ondoren saldu, eta, beraz, proiektu horietan inbertitzeak merezi ez duela pentsatu ohi da.

Edozein testuinguruk (paisaiak, hiriak, arkitekturak) planteatzen duen funtsezko arazoetako bat edukiarena da.

Eragina izateko, nire obrak kokalekuak lehendik duen horretatik arroztu behar du. Lehendik dagoen testuinguru bati zerbait gehitzeko eta, ondorioz, bere edukia aldarazteko modu bat, ingurunearen berariazko osagaiak aztertzea eta asimilatzea da: mugak, ertzak, eraikinak, bideak, kaleak, ingurunearen fisionomia osoa. Lekua berriro definitzen da baina ez da bir-presentatzen.

Eskultura instituzionala ez den eremuan barneratzen denean, galeria atzean uzten duenean, arkitekturaren leku eta espazio bera hartzeko museotik irteten denean; lekua eta espazioa eskulturaren premien arabera berriro definitzen dituenean, traba egiten die arkitektoei. Espazioaz duten ikusmoldea aldarazi ez ezik, ikusmolde hori bera kritikatu egiten baita horrela. Kritikak eragina izateko, arkitekturaren eskalak, metodoak, materialak eta prozedurak erabili behar dira. Horrela eragiten baitira konparazioak. Hizkuntza bakoitzak hizkuntza hori bera erabiliz kritikatu ezin den egitura jakin bat du. Beste hizkuntza baten premian gaude, lehenaren egituraz jardungo duena eta kritikatu ahal izateko egitura berri bat bere baitan hartuko duena.

Testu hau 1984ko abenduan idatzi zen, eta Richard Serra: Recent Sculpture in Europe 1977-1985: Selected erakusketaren katalogoan argitaratu (Bochum, Galerie m, 1985).

[Itzultzailea: Bitez Logos
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

PDF-a JAITSI