Tarsila do Amaral. Brasil modernoa margotuz

katalogoa

KRONOLOGIA

Rachel Vallego

Tarsila do Amaralen obrari dagokionean, erreferentziazko aditua Aracy Amaral da. Kronologia hau osatzea posible izan bada haren ikerketa zehatzei esker izan da, zeinak hemen baitaude argitaratuta, besteak beste: Aracy A. Amaral, Tarsila. Sua obra e seu tempo, Edusp / Perspectiva, São Paulo, 1975; hemen berrargitaratua: Editora 34 / Edusp, São Paulo, 2003.

1886

Tarsila do Amaral irailaren 1ean jaio zen Capivarin (São Paulo). Lydia Dias do Amaralen eta José Estanislau do Amaral kafegilearen alaba zen. Sei anai-arrebekin batera, Santa Tereza do Alto, Sertão eta São Bernardo etxaldeetan igaro zuen haurtzaroa. Zenbait etxalderen jabea izaki, Tarsilaren familiak estatus nabarmena zuen São Pauloko kafegileen goi-burgesian. Brasil, garai hartan, herrialde nekazaria zen batez ere, eta kafea zen esportazioproduktu nagusietako bat. Urrezko Legea, esklabotza abolitu zuena, ez zen 1888ra arte aldarrikatu.

Frantziako kulturak itzal handia izan zuen Tarsilaren haurtzaroan, prestakuntzan eta familia-giroan. Frantziatik inportatutako objektuz eta produktuez inguraturik bizi izan zen txikitan. Tarsilak orduko elite brasildarreko neska gazte baten hezkuntza jaso zuen: pianoa eta frantsesa ikasi zituen bere etxe-andereño belgikarraren eskutik.

1902

Lehen aldiz joan zen Europara, bere gurasoekin. Espainian geratu zen bere ahizpa batekin, eta han ikasi zuen, bi urtez, Bartzelonako Jesusen Bihotza barnetegian. Hain justu ere, hantxe margotu zuen bere lehen mihisea, Jesusen Bihotza (Sagrado Coracao de Jesus, 1904) izenekoa.

1904

18 urte zituela, André Teixeira Pintorekin ezkondu zen, amaren lehengusu urrun batekin, eta 1906an alaba bat izan zuten: Dulce. Hala ere, ez zuen ezkonbizitza zoriontsua izan, eta 1913an banandu zen, bere familia aurka egon arren. Tarsilaren bi ahizpak hilda zeuden ordurako, eta aita oso bihozbera agertu zen; laguntza ekonomikoa eman zion bizirik zuen alaba bakarrari.

1913

Tarsila São Paulora joan zen, eta han, pianoa ikasten ez ezik, margotzen eta

poemak idazten jarraitu zuen.

1916

Pinturan aritu zen buru-belarri, eta William Zadig eta Oreste Mantovani eskultoreekin ikasi zuen modelatzen.

1917

Pedro Alexandrino margolari akademikoaren eskoletara joan zen. Alexandrino artista ospetsua zen; batik bat, kobrezko tresna distiratsuz egindako bodegoiengatik. Haren aholkuari jarraituz, Tarsilak rua Vitórian atondu zuen bere estudioa, eta Alexandrino bertan eskolak ematen hasi zen.

Abenduan, Anita Malfattiren Exposicao de Pintura Moderna bisitatu zuen. Gertakari aitzindari hark eztabaida biziak piztu zituen eta modernitate artistikoaren etorrera iragarri zuen Brasilen. Bi artistek ez zuten elkar ezagutu 1920ra arte, Malfattik orduan eman baitzuen izena Alexandrinok Tarsilaren estudioan ematen zituen klaseetan.

1919

Georg Elponsekin pintura ikasi zuen, eta haren bidez jakin zuen kolore hutsak nola landu eta mihisearen gainean zuzenean nola nahasi.

1920

João de Souza Lima piano-jotzaileak eta familiaren lagunak animatuta, Parisera joan zen bizitzera. Frantziako hiriburuan, Académie Julian ikastegian jaso zituen eskolak; biluziei buruzkoak, bereziki. Bestalde, museoetan eta aretoetan ikusi zituen Europako abangoardiako artelanak.

Garai hartan, alaba Londresko barnetegi batean zegoen, eta behin baino gehiagotan joan zitzaion bisitan.

1921

Émile Renarderen estudioan agertu zen maiz, eta haren irakaspenak ez zitzaizkion Académie Julianekoak bezain zurrunak iruditu. Renarden jarraibideak aintzat hartuta, paleta freskoagoa eta trazu libreagoa erabiltzen hasi zen. Abuztuan Espainiara joan zen bidaian.

1922

Tarsilaren Emakume baten erretratua —ondoren Figura (Pasaportea) [Figura (O Passaporte)] izendatua eta urte horretan bertan ekoitzia— Société des Artistes Français aretoan onartu zuten. Apirilaren 30etik ekainaren 30era bitartean egon zen ikusgai, eta gertakari hura izan zen Tarsilaren lanari eginiko lehen aitortza handia.

 

Otsailaren 13tik 17ra arte, Arte Modernoaren Astea gauzatu zen São Pauloko Udal Antzokian. Diziplina anitzeko ekitaldi erraldoi hark akademizismoa utzi nahi zuen bazterrera, eta identitate kultural nazionala bilatu nahi zuen, modernitate paulista abian jartzeko.

Tarsila ekainean itzuli zen Brasilera, Veneziara bidaiatu eta gero. Anita Malfattik Brasilgo nobedade kulturalen berri ematen zionez, Paulo Menotti del Picchia, Oswald de Andrade eta Mário de Andrade idazleekin harremanetan jarri zen. Haiekin eta Malfattirekin, Bosten Taldea (Grupo dos Cinco) sortu, eta joera modernistarekin bat egin zuen. Irailean São Pauloko Arte Ederren Aretoan egin zuen erakusketa. Klaxon hilabetekarian, hau da, arte modernoari lotutako lehen aldizkari brasildarrean hartu zuen parte. Aldizkari hark bederatzi ale baino ez zituen plazaratu, eta 1922ko maiatzetik 1923ko urtarrilera bitartean egon zen martxan.

Abenduan, Tarsilak alabari eta lau ilobari lagundu zien Londresko barnetegiraino, eta gero Parisera itzuli zen. Oswald de Andrade, Tarsilaren maitale berria, hurrengo hilean elkartu zen berarekin.

1923

Urtarrilean, Tarsila eta Oswald Espainiara eta Portugalera joan ziren. Geroago, Parisera itzuli, eta rue Hégésippe- Moreaun jarri zen bizitzen. Martxotik aurrera, André Lhoteren eskoletara joan zen hiru hilabete inguruz. Maiatzean, bikoteak Blaise Cendrars poeta ezagutu zuen, eta hark ireki zizkien Parisko mundu artistikoaren ateak. Cendrarsi esker, Constantin Brancusi, Jean Cocteau, Georges Braque, Robert eta Sonia Delaunay, Albert Gleizes, Fernand Léger, Pablo Picasso eta Léonce Rosenbergekin jarri ziren harremanetan. Udan, Italiara bidaiatu zuten. Urrian, Légerren tailerrari bisita azkar bat egin zion, eta, ondoren, Gleizes margolariarekin ikasi zuen.

Abenduan itzuli zen Brasilera.

1924

Otsailean, Blaise Cendrars Brasilera joan zen Paulo Pradok gonbidatuta. Kafegilea eta idazlea izateaz gain, Arte Modernoaren Asteko mezenasa zen Prado. Tarsila eta Cendrars Rio de Janeiroko Inauterietan izan ziren. Martxoan, Manifesto da poesia Pau-Brasil argitaratu zuen Oswaldek, eta Tarsilaren pinturan mugarri kontzeptual bat izan zen adierazpen hori.

Apirilean, Tarsilak, Oswaldek eta bere seme Nonêk, Mário de Andradek, Olívia Guedes Penteadok, René Thiollierrek eta Goffredo da Silva Tellesek Minas Geraisko hiri historikoetan igaro zuten Aste Santua. Uztailean, Gobernu zentralaren aurkako altxamendu militarra gertatu zen São Paulon (Revolta Paulista), eta, horren ondoren, armadak hiria bonbardatu eta okupatu zuen. Tarsilak eta Oswaldek Sertãoko etxalde batean hartu zuten babesa. Irailean, Parisera joan zen Tarsila, eta Oswald azaroan elkartu zen harekin. Urte amaieran, Cendrarsen Feuilles de route I. Le Formose (Ibilbide-orriak I. Formose) liburua plazaratu zen, Tarsilak ilustratua.

 

1925

Otsailean, berriz ere Brasilen, Parisen egitekoa zen erakusketa-proiektu batean jardun zuen lanean. Oswalden eta Tarsilaren etxebizitza, Alameda Barão de Piracicabako eraikina, São Pauloko intelektual eta artisten topaleku bihurtu zen. Udan, Au sans pareil argitaletxeak Pau Brasil poema-liburua inprimatu zuen Frantziako hiriburuan, Oswalden idazkiekin eta Tarsilaren irudiekin. Abenduan, Europara itzuli ziren biak.

1926

Otsailean, Tarsilak eta Oswaldek, Dulcerekin, Nonêrekin eta beste lagun batzuekin batera, Grezia, Turkia, Libano, Israel eta Egipto ezagutu zituzten, eta, geroago, Erroma bisitatu zuten maiatzaren hasieran, aita santuak Tarsilaren eta Oswalden arteko ezkontza bedeinka zezan. Urriaren 30ean ezkondu ziren, São Paulon. Ekainaren 7an, Tarsilak erakusketa inauguratu zuen Parisko La Boétie kaleko Galerie Percier etxean. Hura izan zen pintorearen bakarkako lehen erakusketa. Marrazkiak eta akuarelak ez ezik, 1924–25ko hamasei margolan aurkeztu zituen, baita Emakume beltza (A Negra) ere, 1923an margotutako bakarra. Pierre Legrainek egin zizkion markoak. Kokoa (A Cuca, 1929) margolana, Salon du Francen egindako enkantean saldu ez zenez, Frantziako Estatuko bildumetan sartu zen automatikoki (1928an Musée de Grenobleri esleitu zitzaion). Abuztuan, Tarsila Oswaldekin itzuli zen São Paulora.

1927

Bikoteak Santa Tereza do Altoko etxaldean igaro zuen urtea, eta Tarsilak hantxe margotu zituen Brasilgo erlijioa I (Religiao brasileira I) eta Tibouchina (Manaca).

1928

Abaporu margolana egin zuen, Oswaldi urtebetetze-opari gisa eskainitakoa. Artelan horrek mugimendu antropofagikoa inspiratu zion senarrari. Maiatzean, Manifesto antropofago argitaratu zen Revista de Antropofagia (1928–29) aldizkariko lehen alean. Tarsilak bide onirikoagoari eta surrealistagoari ekin zion Loa (O Sono), Ilargia (A Lua), Urutu eta Distantzia (Distancia) margolanetan.

Martxoan Europara itzuli zen, eta, ekainean, Galerie Percierren jarri zuen berriro erakusketa. 1927ko eta 1928ko hamabi margolan eskegi ziren. Beste behin ere, Pierre Legraini eskatu zioten markoak egiteko.

1929

Tarsilak estreinakoz erakutsi zituen koadroak Brasilen: uztailean, Rio de Janeiroko Palace Hotelean, eta, irailean, São Paulon, non 1923–29 epeko hogeita hamabost margolan aurkeztu ziren. Marrazkiak ere jarri zituen ikusgai, baita bere bildumako hainbat lan ere, Brancusi, Giorgio de Chirico, Robert Delaunay, Fernand Léger, André Lhote, Joan Miró, Francis Picabia eta Pablo Picassok sinatutakoak. São Pauloko Pinacoteca do Estado etxeak Sao Paulo (1924) koadroa erosi zion. Azaroan, Le Corbusier ezagutu zuen, arkitektoak Brasilera egindako lehen bisitan, eta Tarsilak bere São Pauloko etxean antolatu zion harrera. Urriaz geroztik, kafearen prezioa izugarri jaitsi zen New Yorkeko burtsaren beherakadaren erruz, eta Tarsilak etxaldea hipotekatu zuen. Urte amaieran, Tarsila eta Oswald banandu egin ziren; izan ere, Pagu ezizenez ezaguna zen Patrícia Galvão idazle gaztearekin maitemindu zitzaion senarra.

1930

Etxaldearen galera eta zailtasun ekonomikoak arintzeko, Julio Prestesek, garai hartan São Pauloko gobernadorea zenak, Estatuko Pinakotekako kontserbatzaile kargua eskaini zion Tarsilari. Hura izan zuen lehen lan ordaindua, baina hilabete gutxiz aritu zen postu horretan, Getúlio Vargasek estatu-kolpea eman baitzuen azaroan.

Martxotik aurrera, Arte Moderno da Escola de Paris erakusketan parte hartu zuen. Erakusketa hori Vicente do Rego Monteirok eta Géo-Charlesek antolatu zuten Recifen, Rio de Janeiron eta São Paulon. Martxoa eta apirila bitartean, Tarsilaren bost margolan egon ziren Exposicao de uma Casa Modernista (13. irud.) erakusketan. Gregori Warchavchik arkitektoak diseinatutako eraikinean egon ziren ikusgai; alegia, arteen sintesia erakusten duen São Pauloko lehen eraikin modernoan.

Urrian hiru lan aurkeztu zituen New Yorkeko Nicholas Roerich museoan, artista brasildarrei buruzko erakusketa batean.

1931

Bikotekide berriarekin, Osorio Cesar psikiatra eta intelektual ezkertiarrarekin hain zuzen, Alemaniara joan zen apirilean, eta handik, ekainean, Sobietar Batasunera. Bidaia finantzatzeko, bere bildumako zenbait lan saldu zituen Tarsilak. Moskuko Mendebaldeko Arte Modernoaren Museo Nazionalean (GMNZI) aurkeztu zituen bere lanak, eta museo horrek Arrantzalea (Pescador, ca. 1925) margolana erosi zion. Itzulerako bidaian, bikotea Parisen geratu zen, eta udazkenean Salon des Surindépendants delakoan erakutsi ziren Tarsilaren margolanak. Sonia eta Robert Delaunayrekin batera, artistentzako egoitzen eraikuntzan parte hartu zuen Paris inguruan, gotorleku zaharren kokalekuan, eta beste artista batzuekin ere aritu zen, Georges Vantongerlooren zuzendaritzapean, Parisen apartamentu bat eraberritzen.

1932

Martxoan betiko utzi zuen Paris. Uztailean iraultza konstituzionalista piztu zen São Paulon, Getúlio Vargas agintetik kentzeko eta batzar konstituziogile bat deitzeko, baina Vargasek, matxinada baretzea lortu, eta botereari eutsi zion. Sobietar Batasunera egin berri zuen bidaiagatik, Tarsilak hilabete pasatu zuen kartzelan.

Osório Césarrek Onde o Proletariado Dirige... entsegua plazaratu zuen, Tarsilaren irudiekin, eta Sobietar Batasunaren antolaketa (osasuna, kultura, hezkuntza, etab.) landu zuen liburuan.

1933

Tarsilak Langileak (Operarios) eta Bigarren klasea (Segunda classe) margotu zituen; hau da, eduki soziala duten bere lan nagusiak. Martxoan Montevideora joan zen Osório Cesarrekin. Bernabé Michelena eskultore uruguaitarrak gonbidatu zituen, Gerraren aurkako Batzorde Kontinentaleko presidenteak hain justu. Han, Tarsilak “Emakumea gerraren aurkako borrokan” (“A Mulher na luta contra a Guerra”) hitzaldia eman zuen, eta David Alfaro Siqueiros margolari mexikarra eta haren emazte Blanca Luz Brum idazle eta margolari uruguaitarra ezagutu zituen. Apirilean Exposicao da Sociedade Pro- Arte Moderno (SPAM) ekitaldiaren lehen edizioan parte hartu zuen. Uztailean, Clube dos Artistas Modernos (CAM) elkarteak, Flávio de Carvalhok zuzendutako artisten erakunde independenteak, Tarsilak errusiatik ekarritako kartelen bilduma aurkeztu zuen São Paulon, eta, erakusketa zela eta, hitzaldi bat eman zuen. Osoriorengandik banandu, eta Luis Martins ezagutu zuen. Idazle karioka gazte horrek Tarsilak baino hogeita bat urte gutxiago zituen, eta 1951ra arte iraun zuten elkarrekin.

Urrian Rio de Janeiroko Palace Hotelean erakutsi zituen bere lanak, baina salmentak porrot egin zuen.

1934

São Pauloko lehen Arte Ederretako Areto Paulistan egin zuen hurrengo erakusketa.

1935

Rio de Janeiron jarri zen bizitzen Luis Martinsekin, eta sarritan bidaiatu zuen São Paulora. Enkarguzko erretratu ugari egin zituen.

1936

Diario de S. Paulo egunkariko zutabe kulturalak idatzi zituen. Lehenik, astero; 1938tik aurrera, berriz, bi hilean behin. Jarduera horri tarteka eutsi zion, 1956ra bitartean.

1937

Santa Tereza do Altoko etxaldea berreskuratu, eta São Pauloko lehen Maiatzeko Aretoan hartu zuen parte. CAMek eta SPAMek bultzatutako giro kulturala aberastu zuen ekimen horrek. Azaroan, Getúlio Vargasek Estado Novo erregimena aldarrikatu zuen, eta diktadura 1945era arte egon zen indarrean.

1938

Tarsilak São Pauloko bigarren Maiatzeko Aretoan parte hartu zuen.

1939

São Paulora joan zen bizitzera, Luis Martinsekin batera, eta hirugarren Maiatzeko Aretoan parte hartu zuen; baita Latin American Exhibition of Fine and Applied Art erakusketan ere, New Yorkeko Riverside Museum etxean.

1940

Berrogeiko hamarkadan, gai herrikoi eta erlijiosoak alde batera utzi gabe, Tarsilak beste estilo bati ekin zion. Uzta horretakoak dira Egurgilea atseden hartzen (Lenhador em repouso, 1940), Lurra (Terra, 1943), Udaberria (Bi figura) [Primavera (Duas figuras), 1946] eta Hondartza (Praia, 1947). Horietan guztietan, badirudi tamaina handiegiko gorputzak jabetzen direla paisaia liluragarriez. Estutasun ekonomikoak arintzeko, Ituko Museu Republicanok eskatuta, kutsu akademikodun zenbait erretratu margotu zituen São Paulo estatuan. Pertsona historiko famatuak irudikatu zituen koadro haietan.

1941

Tarsilak Feira Nacional de Indústriaseko lehen Arte Aretoan parte hartu zuen, São Paulon.

1944

Erakusketa kolektibo hauetan aritu zen: Exposicao de Arte Moderna, Belo Horizonten, Juscelino Kubitschek alkateak sustatua; Exhibition of Modern Brazilian Paintings, Londresko Royal Academy of Arts etxean, Royal Air Force armada babesteko; eta Pintores norte-americanos e brasileiros, São Paulon eta Rio de Janeiron.

1945

20 artistas brasilenos erakusketan parte hartu zuen, Montevideon, Buenos Airesen eta La Platan. Bi grabatu egin zituen Oswald de Andraderen Poesias Reunidas liburua ilustratzeko.

1946

Tarsilaren eta beste zenbait margolariren obra Pintura contemporanea brasilena erakusketan egon zen ikusgai, Santiagon eta Valparaison (Txile). Era berean, Ana Mariak eta Pasquale Nino Fioccak sortutako Domus galeriaren inaugurazioan erakutsi zituen koadroak. Horixe izan zen, hain zuzen ere, Brasilgo arte modernoari buruzko estreinako erakusketa.

1947

Hainbat ilustrazio egin zituen O Estado de Sao Paulo egunkariarentzat.

1950

Sérgio Milliet arte-kritikari eta São Pauloko Museu de Arte Moderna (MAM-SP) erakundeko zuzendariak Tarsila: 1918–1950 erakusketa antolatu zuen; artistak Emakume beltza (1923, 20. irud.) eman zion museoari, eta André Dreyfus doktoreak gauza bera egin zuen Basoa (Floresta, 1929, kat. 79) lanarekin. Biak ala biak Museu de Arte Contemporânea da Universidade de São Paulon (MAC-USP) daude gaur egun.

1951

Urria eta abendua bitartean egiten den São Pauloko Biurtekoaren lehen edizioan, Brasilen ordezkari hautatu zuten Tarsila. E.F.C.B. (Brasilgo trenbide nagusiak) [E.F.C.B. (Estrada de ferro central do Brasil), 1924] margolanak sari bat irabazi zuen, eta MAM-SPren bilduman sartu zen horri esker.

1952

1922ko Arte Modernoaren Astearen hogeita hamargarren urteurrenaren harira, MAMSP museoak oroitzapenezko erakusketa bat antolatu zuen, eta bertan parte hartu zuen Tarsila do Amaralek [gaur egun, funtsak hemen daude: Museu de Arte Contemporânea da Universidade de São Paulo (MAC-USP)].

1953

Sérgio Millietek Tarsila entsegu kritikoa plazaratu zuen, MAM-SPren eskutik. Margolariak São Pauloko bigarren Biurtekoan esku hartu zuen.

1954

São Paulo hiriaren laugarren mendeurrena ospatzeko, Prozesioa (panela) [Procissao (painel)] fresko handia margotu zuen. Ibirapuerako parkeko Pavilhão de História eraikinean egon zen ikusgai.

1956

Livraria Martins argitaratzailearen enkarguz, Macunaimaren bataioa (Batizado de Macunaima) margotu zuen Mário de Andraderen Macunaima eleberriaren omenez.

1957

1955ean presidente hautatu zuten Juscelino Kubitscheken gobernupean, Brasilia hiriburu berriaren eraikuntza hasi zen. Lucio Costa eta Oscar Niemeyer arkitektoek jardun zuten horretan, eta 1960an inauguratu zen.

Tarsilak Arte moderno en Brasil: esculturas, pinturas, dibujos, grabados erakusketan parte hartu zuen Buenos Airesko Arte Ederren Museo Nazionalean.

1960

MAM-SPek abenduan inauguratutako Contribuicao da mulher as artes plasticas no pais erakusketan, Tarsila izan zen partehartzaileetako bat.

 

1961

Santa Tereza do Altoko etxaldea saldu, eta São Paulon jarri zen bizitzen.

1963

Areto bat eskaini zioten MAM-SPren zazpigarren Biurtekoan.

1964

Beste artista batzuekin batera, Brasil ordezkatu zuen Veneziako XXXII. Biurtekoan. Estatu kolpe militar batek diktadura bat ezarri zuen berriz Brasilen.

1965

Eroriko baten ondoren, bizkarrezurreko ebakuntza bat egin zioten Tarsilari, eta paraplegiko geratu zen.

1966

Dulce alaba diabetesaren ondorioz hil zen, hirurogei urte zituela.

1969

Aracy A. Amaral arte-zaintzaileak eta -ikertzaileak Tarsila 1918–1968 erakusketa antolatu zuen Rio de Janeiroko Museu de Arte Moderna etxean eta MAC-USPn. Bizirik zegoen artean, hura izan zen artistari eskainitako azken erakusketa handia. Behin erakusketa gauzatuta, Rio de Janeiroko Museu Nacional de Belas Artesek erosi zuen Autorretratua (Manteau rouge) [Autoretrato (Manteau rouge), 1923] margolana.

São Pauloko Instituto de Estudos Brasileiros eskolak Mário de Andraderen bilduma erosi zuen. Han zeuden, besteak beste, Mario de Andraderen erretratua (Retrato de Mario de Andrade, 1922), Emakume beltza lanerako estudioa (1923) eta Papaiondoa (O Mamoeiro, 1925). Hala eta guztiz ere, urtearen amaieran bere lanen ehuneko laurogeita hamar baino gehiago zeuden Tarsilaren eskuetan.

1970

Artearen merkatua une gorenean zegoen, eta Tarsilaren obra enkanteetan goraipatu zuten brasildartasunaren ikur gisa. São Pauloko gobernuak hamahiru margolan erosi zituen zuzenean, Campos do Jordãoko Boa Vista jauregian kokatzeko. Haien artean zeuden Autorretratua I (Autoretrato I, 1924), Brasilgo erlijioa I (1927) eta Langileak (1933). São Pauloko Fundação Armando Álvares Penteadoren Museu de Arte Brasileira etxeak Vera Vicente de Azevedoren erretratua (Retrato de Vera Vicente de Azevedo, 1937) erosi zuen.

 

1971

São Pauloko Collectio galeriak Tarsilaren grabatuak eman zituen argitara.

1972

1922ko Arte Modernoaren Asteak berrogeita hamar urte bete zituela eta, Museu de Arte de São Paulo Assis Chateaubriand erakundeak erakusketa handi bat antolatu zuen urtemuga ospatzeko. Tarsila inauguraziora joan zen.

1973

Tarsila do Amaral urtarrilaren 17an zendu zen São Paulon, 87 urterekin.      

PDF-a JAITSI