Budapesteko paper gaineko maisulanak

katalogoa

PAISAIA AUTONOMOAREN HASIERA

Bernadett Tóth

XIV. eta XV. mendeez geroztik, hirigintzaren hedapenaren, deskribapen geografikoak ugaltzearen eta kartografian izandako hobekuntzen eskutik, Europako artistei gero eta gehiago interesatu zitzaien ingurune naturalaren behaketa eta lurraldearen irudikapena. Floraren eta faunaren azterketa naturalistei esker, bai eta perspektibaren arauen ulermenari esker ere, ilustraziodun eskuizkribuetako eta erretauletako eszena erlijiosoen hondoak betetzen zituzten paisaietan gero eta modu errealistagoan erakusten ziren espazioaren egitura, landarediaren ugaritasuna eta xehetasun topografikoak. Prozesu horretan, errotiko aldaketa gertatu zen 1500. urte inguruko hamarraldietan, izan ere, paisaia sekularizatu egin zen eta artegintzarako gai bihurtu zen bere horretan. Fenomeno hori sortu zen garai berean, artistek artisauen mailatik sortzaile autonomoen mailara egin zuten gora, eta paisaiak askotariko formak hartu zituen Alpeen iparraldean zein hegoaldean.

Albrecht Dürerrek Italian barrena egindako bidaian margotu zituen hirien akuarelek itxura birtuosista eta freskoa dute, eta europar paisajismoaren lehen hiri-ikuspegien artean daude. Vienako unibertsitatean, Conrad Celtes (1459–1508) itzal handiko humanista alemanak hitzaldi bat eman zuen Tazitoren (K.o. 56–120) Germania izenburuko lanari buruz. Lan hartan, egileak aurrez aurre jartzen zituen Erroma Inperialaren bizimodu dekadentea eta germaniarren ohitura garbi eta sinpleak, zeinek naturaren indarrak gurtzen baitzituzten. Celtesen arabera, gizabanako guztiak, bere arbaso germaniarrak barne, hobeto lotu zitezkeen Jainkoarekin asaldatu gabeko naturaren gurtzaren bitartez. Albrecht Altdorfer-en (Ratisbonan sortua, Danubioren haranean) lan aitzindarietan nagusi dira forma naturalak eta baso garbi zeharka ezinak, non zuhaitzek eta paisaiek gaina hartzen baitiete gizakiei; azken horien presentzia bigarren mailakoa da, eta, zenbaitetan, guztiz baztertuta ere gelditzen dira. Formatu txikiko pintura horiek eta artistaren marrazkiak eta estanpak, denak ere xehetasun handiz eginak, paisaiaren lehenengo irudikapen autonomoak dira europar artean, eta naturaren handitasuna goresteko aukera eskaintzen zieten bildumagile eruditoei. Wolfgang Huber-en (Passau, Alemania) eta Hans Leu suitzarraren begirada zorrotzak naturaren xehetasun intimoenetara zuzendu ziren. Huberren Sahatsak erreka ondoan lana haren 1514ko ohar-koadernotik aterea da, eta Alpeetako eskualde batean barrena egindako bidaia luzea gogorarazten du.

1500 eta 1503 urteen bitartean, Jacopo de’ Barbari veneziar estanpatzaileak Veneziaren ikuspegia egin zuen; perspektiba goratu batetik erakusten du ubideen hiriaren panorama. Sei blokeko xilografia handi hori —ekintza artistiko ikaragarria bere horretan— Tizianoren inspirazio izan zen italiar xilografia monumental onena izan litekeenaren sorkuntzan: Faraoiaren ostearen urperatzea Itsaso Gorrian, hamabi blokez osatua. Gaia Biblian oinarritua bazen ere, itsaso nahasia, olatuak eta haizete-giroa dira konposizioan protagonista. Tizianoren planteamendua eredu ezin hobea izan zen artista belaunaldi berrientzat, eta horien artean zeuden Giulio eta Domenico Campagnola.

XVI. mendearen lehen hamarraldietan, Antzinatea interesatzen zitzaien italiar bildumagile eta humanistei, eta, Paduako unibertsitatearen eragin intelektualak adoretuta, irrikaz ikasi zituzten greziar eta erromatar poesia klasikoak. Teokritoren Idilioak eta Virgilioren Eglogak lanek iradokitzen zuten elegiazko munduak —ninfa ederrez eta beren artaldeak zaintzen zituzten artzain maiteminduz betea— negozioek eta politikak eragindako arduretatik desbideratzen zituen haien gogoak. Giorgioneren, Tizianoren eta haien jarraitzaileen konposizioek antzinako poesiaren giro idilikoa ekartzen zuten gogora, bizitza naturalaren laudorioak kantatzen zituzten hiri-poeta jakintsuak erakutsiz. Tizianok halako gai poetikoei buruz egin zituen lanek sakontasun espazial handia zuten hainbat forma tektonikoren antolaera diagonalari esker (esaterako, hautsez beteriko bide malkartsuak eta muino garaiak). Tizianoren jarraitzaileek zabaldu zuten haren lana marrazki eta grabatuen bitartez. Veneziar maisuen paisaia egituratu berrian, figurek ez dute jadanik espazioa menderatzen; alderantziz, espazioan barrena mugitzen dira, espazioaren parte oso gisa. Pertsonaia alderraia, bere bizitzaren bidean aurrera doana, ezkutaturik gelditzen da Domenico Campagnolaren grabatu handi argi-ilunean, non lehen planoa hartzen baitu, osorik, haritz zahar baten forma bihurgunetsuak, naturaren nagusitasuna aldarrikatuz.

Aurkikuntza geografiko handien eta itsasoz haraindiko merkataritzaren ondorioz, Herbehereak nagusi izan ziren kartografiaren esparruan XVI. eta XVII. mendeetan. Inprimatutako mapek eta munduko atlasek (horietako batzuk eraikinen eta eskualde bakoitzari dagozkien herritarren jantzi tipikoen irudikapenarekin) mundu ezagunaren eta hedatzen ari zen mundu haren ostertzaren deskribapenaren balioa zuten. Informazioz beteriko mapa haietan murgiltzen ziren irakurleentzat, esperientzia hark bazuen bidaia bati ekitearen tankera. Antzeko eragina zuen Weltlandschaft delakoak (munduko paisaia): ibaiz eta mendi arrokatsuz zeharkatutako irudimenezko mundu baten ikuspegi panoramikoen multzoa. Kasu horretan, behatzailea paisaiatik kanpo kokatzen da, eta goitik begiratuta ikusten duenaren dibertsitatea miresten du. Harkaitz batean haritz dotore bat erakusten duen Jan Brueghel Zaharraren marrazkiak jatorria du haren aitak, Pieter Brueghel Zaharrak, egindako konposizioetako batean. Orrian paisaia bat eta —eskuinean, behealdean— Bibliako bi heroi, Tobias eta Aingerua, irudikatzen badira ere, bi pertsonaiek ia bat egiten dute paisaia zabalarekin. Jan Brueghelen lamina haritzaren irudikapen magistrala da —ikono naturaltzat hartua—, bai espazioaren eraikuntza koherenteari esker, bai haizearen eraginez mugitzen ari diren zuhaitzaren hostoekin jolasean eguzkia erakusteko moduari esker.

XVII. mendearen lehen herenean, Iparraldeko Herbehereak espainiar nagusitasunetik askatuz joan ziren heinean, handitu egin zen Herbehereetako landa eremua irudikatzeko interesa. Paisaia genero independente bihurtu zen. Haarlem, Utrecht eta Amsterdameko artistek ibilbide luzeak korritu zituzten beren jaioterria marrazteko, bertako hondartza, dike, zelai edo baso eta guzti. Landa-oharretatik abiatuta asmatzen zituzten konposizioak, eta, gero, margolanak eta grabatuak egiten zituzten beren tailerretan. Amaitutako marrazki autonomoak, Herbehereetako paisaia irudikatzeko helburu bakarraz eginak, bildumazaleen helburu ziren, eta ondo saltzen ziren Amsterdameko artearen merkatuan.

[Itzultzailea: Rosseta Testu Zerbitzuak S.L.]

PDF-a JAITSI