Budapesteko paper gaineko maisulanak

katalogoa

1945. URTEAZ GEROZTIKO BIDE BERRIAK: ERREFERENTE FORMALAK, HISTORIKOAK ETA PERTSONALAK

Kinga Bódi

1945az geroztiko aldian, Europako eta AEBko artista batzuek abstrakzioa jorratzeko norabide berriak bilatzeari ekin zioten (Art Informel, abstrakzio geometrikoa, joera konstruktibo konkretuak, minimalismoa, etab.), Parisen eta New Yorken batik bat. Frantziako hiriburuan sortutako belaunaldi berriak abstrakzio lirikoa baliatu zuen adierazpenerako, eta, New Yorken, berriz, artista gazteek espresionismo abstraktuan oinarritu zuten beren lengoaia formala, eta hura bihurtu zen Bigarren Mundu Gerrako esperientzia bizi izan zutenen eduki emozionala transmititzeko bitartekorik egokiena.

Europako Art Informel 1910eko eta 1920ko hamarkadetan kontinentean garatutako abstrakzioaren eta berrogeiko hamarkadako mugimendu ez-figuratiboen sintesi konplexu eta aurreratuago baten modura sortu zen. Art Informel izenak formarik eza nabarmentzen du, eta orobat aditzera ematen du bat-batekotasunaren garrantzia, askatasunaren irrika eta hertsadurekiko erresistentzia (hala nola pinturako edo marrazkiko lengoaia klasikoaren edo konposizio arau konbentzionalen hertsadurarekikoa). Azpimarratu beharra dago Art Informel delakoaren baitako joerak ez direla bigarren modernitate bat, askoz ere lehenago hasita zegoen modernizazio-prozesu baten burutzea (eta amaiera) baizik. Berrogeita hamarreko eta hirurogeiko “formarik gabeko konplexutasuna” XX. mendearen hasierako tradizio ez-objektiboaren —zeinak eboluzionatzen jarraitu baitzuen— eta drama esistentzialez jositako eta askatasun-irrika berriz blaitutako sentimendu politiko global berri baten konbinaziotik zetorren.

Art Informelaren baitako mugimendu formalki askeekin batera, joera konstruktibista eta geometriko zurrunagoak ere sendotu ziren garai hartan. Max Billek “arte berriari” (Konkrete Kunst) buruzko lehen erakusketa antolatu zuen Basileako Kunsthallen, 1944an, eta Op Art eta arte zinetikoaren lehen talde-agerraldia gertatu zen 1955eko Le Mouvement erakusketan, Parisko Galerie Denise René aretoan. Erakusketa horren aitzindaria Victor Vasarely izan zen, 1930ean Hungariatik alde egin eta Parisen finkatutako artista. Hasieran, publizitaterako diseinu grafikoaren esparruan lan egin zuen, eta berrogeita hamarreko hamarkadatik aurrera abstrakzio geometrikoari heldu zion. 1960ko hamarraldiaren amaieran, Vasarelyren eta beste egile askoren (Bridget Riley, Vera Molnar, etab.) lanetan jarraitutasunak eta serialitateak ordezkatu zuten objektibotasunaren kontzeptua.

Laurogeiko hamarkadatik aurrera, zenbait joera postmoderno, abangoardiako maisuekiko loturak, iragan historiko eta tradizioekiko konexioa eta zenbait mitologia pertsonal nabarmendu ziren; oro har hedatuta zeuden “ismo” guztietan ez bezala, alderdi pertsonalera eta mikro istorioetara, aniztasunera eta auzi indibidualetara aldatu zen fokua.

Bigarren Mundu Gerraz geroztiko nazioarteko arte garaikideko figura garrantzitsu eta ospetsuenen artean 1930 eta 1945 artean jaiotako alemaniar egileen belaunaldi oso bateko kideak daude. Gerrako belaunaldia deritzoneko artistak dira, besteak beste, Georg Baselitz, Gerhard Richter eta A. R. Penck. Alemaniako gizarteak beti izan du onuragarri bere jarrera kritikoa, iraganarekiko zorrak kitatzeko erabakimena, gogoetarako ahalmena, nortasunaren bilaketa iraunkorra, aldaketak eta hausturak gaitzat hartzea eta historiaren ikuskera linealari uko egitea. Baselitz, Richter eta haien belaunaldiko beste kide askok bereizgarri izan zuten, batik bat, sentimendu agresiboa, galera eta bakartasunaren sentsazioa, eszeptisizmoa eta dena zalantzan jartzeko joera, eta iraganarekiko konfrontazioa, baina baita “aita-irudi” positibo baten eta “aberri” baten irrika ere. Hainbat hamarralditan zehar, haien obrek oinarri izan dituzte jarraitutasunaren auzia eta bide berriak irekitzeko aukerak, errealismoaren (figuratiboa) eta abstrakzioaren (ez-figuratiboa) baliozkotasuna, pinturaren dilemak edo pinturaren “heriotza” eta “alemaniar auzia” deritzona (gerragatiko erruduntasuna, zatiketa, bategitea, etab.).

XX. mendearen bigarren erdian, marrazketak funtsezko zeregina bete zuen sorkuntza-prozesu horietan, baita oinarrizko zenbait printzipio plastiko birdefinitzeko orduan ere. Marrazkia ez zen jadanik genero artistiko edo bitarteko hutsa; aitzitik, ekintza gisa hartzen hasi zen, sormenaren garapen emankor gisa. Funtzio autonomoa aitortu zitzaion “lerro” ez-figuratibo, ez-irudikatzaile eta ez-deskribatzaile baina infinituki aktiboari. Marrazkiaren oinarrizko bi elementuak, puntua eta lerroa, erabat aske gelditu ziren, irekitasun eta dinamismoz horniturik. Honezkero, marraztea ez da ideia bat, ez da dagoeneko hitzen bidez adierazita dagoen pentsamendu baten forma bisuala; gehiago da pentsamendua bera da marrazteko ekintza. Artistek ez dituzte pentsamendu osoak eta indibidualak adierazten marrazkian, baina, maiz, pentsamendua agertu egiten da eta nolabaiteko formaren bat hartzen du, azkenik, marrazteko ekintzan zehar. Marrazkiek erakusten dute artistaren eskua ez dutela ideiek gidatzen, gehiago mugitzen dela asmoen, ikasitako tekniken, trebetasunen, sentsazioen eta behaketen jolas batean. Marraztutako obra gehienek aurrez jakin edo adierazi ezin den hori bilatzen dute, aurreikusi ezin den hori, harrigarria den hori, eta agerian uzten dute marrazteko prozesuan xedea ez dela (edo ez nahitaez, behintzat) emaitza ebidente eta logiko bat lortzea. Marrazkiak bidea dira, ez aurkikuntzaren emaitza. Sortu ziren konfigurazio berrien artean, baziren orban moduko puntu eta lerro gestualak; marratu eta orbandutako forma grafikoak eta marraztuak; marra-sistema hautsi, eten edo puntukakoak; eta zentzu poetiko nabarmeneko idatzien tankerako marrazki kaligrafiko zirriborratuak.

Lerroaren eta linealtasunaren auziak osatugabea denaren potentziala ere eskaintzen du, amaiera finkorik ez duen sorkuntza arloa baita marrazketa, lerro bati beti eman baitakioke jarraipena. Hainbat artistaren eguneroko jardueraren parte bihurtu ziren lerro aske autonomoa eta hura arrasto etengabea uzteko moduan erabiltzeko ekintza, gainazalaren eta lerro trinko eta errepikatuen elkarreraginari buruzko ikerketa (bete ote dezake marrazki batek erabilgarri dagoen gainazal guztia?) eta marrazkiaren praktika etengabea, “maniakoa”.

Sortzaile askorentzat, paper gaineko obra garaikidea baliabide tekniko aurreratuenak erabiltzearen baliokide da. Hirurogeiko hamarkadatik aurrera estanparen boom bat gertatu zela esan badaiteke ere, arlo horretako prozedura tradizionalak ez ziren denbora luzez erabili azken hamarkada haietan ez zutelako izen onik eta artista askok, bai hungariarrek bai nazioarteko arte garaikidekoek, teknika zaharkitutzat zeuzkatelako. Gaur egun, teknologia berri ugari daude (ordenagailuak, fotokopiagailuak, 2D eta 3D inprimagailuak, dronak, smartphoneak, adimen artifiziala, robotak, sorgailuak, etab.) marrazketarako eta estanpagintzarako tresna interesgarri eta aurreratutzat jotzen direnak. Baina, grabatuaren joera garaikideei arretaz behatzen badiegu, aise ikusiko dugu ez dagoela prozedura tradizionalak zertan “ehortzi”, alderantziz baizik: “estanparen biziberritze” bat sumatzen da, XX. mendearen hasieran gertatu bezala, ahaztuta egon ostean halako susperraldia izan baitzuen orduan ere. Artista askoren lanetan ikus daiteke teknika tradizionalen berrinterpretazio bat, batez ere xilografiari dagokionez; horren eredu dira Anselm Kiefer, Georg Baselitz eta Franz Gertschek bitarteko horrekin sortutako pieza erraldoiak.

Gaur egun, oso gauza ezberdinak har daitezke marrazki edo estanpatzat: bi hormaren artean luzatutako kable batek markatzen duen lerroa, itzal bat, mugimendu bat, hazpegi bat, argi-izpi bat, —neurri batean— gizakiaren presentziarekiko independentea den robot batek marraztutako obra bat.

Horrek guztiak eragozpenak ere badakartza, jakina, eta horrela sortzen da generoen arteko mugei buruzko auzia, mugak non ezarri zehaztekoa. Gaur egun, marrazkiaren generoa hobekien ezaugarritzen duten bereizgarriak, agian, oinarrizko euskarrien, tresna grafikoen eta teknikoen hedapena, ikuspegi teorikoek zentzu guztietan duten hedapena eta beste genero batzuekiko (eskultura, performancea, Land Art, instalazioak, bideo-artea, etab.) elkarrizketa bizia dira.

XXI. mendean, marrazkia nabarmen aldendu da bere jatorritik, eta generorik autonomo, ireki eta zabalena bihurtu da: gainazal eta plano hutsetik hiru dimentsiotako eremura igaro da; euskarriak eta baliabideak dibertsifikatu egin dira, eta neurria handitu egin da eskala erraldoietara iritsi arte; teknikoki, haren mugak ikaragarri zabaldu dira; eta gaur egungo marrazkiak dakarren pentsatzeko moldea besteak ez bezalakoa da, zeharo konplexua. Konposizio jakinak zehatz-mehatz erreproduzitzera mugatu beharrean, egungo grabatuak material zein teknologia ugarirekin esperimentatzea eta berrikuntza bilatu ohi ditu.

[Itzultzailea: Rosseta Testu Zerbitzuak S.L.]

PDF-a JAITSI