Emakumeak abstrakziogile

Iruzkinak

Abstrakzioa eta espiritualismoa. Abstrakzioa sakratutasunaren sinbolo gisa

Erakusketa XIX. mendearen bigarren erdialdeko Europan hasten da, Georgiana Houghton artista ingelesaren lanarekin. Erakusketako kiderik zaharrena dugu Houghton, 1814an jaio baitzen. Hemen, haren akuarela- eta gouache-multzo bat ageri zaigu, kolore bizikoak. Areto honetan, Hilma af Klint artista suediarraren zenbait lan ere badaude ikusgai: Jatorrizko kaosa izeneko lehenbiziko saileko lanak, bai eta lau margolan handi ere, forma geometriko bakun eta kolore bizikoak.

Sinbolismo sakratuaren adibide gisa eman daitezke bi egile espiritualista horien lanak.

Eskuarki, “sinbolismo sakratu” deitzen zaio abstraktua izan daitekeen errepresentazio modu bati, zeina zerbait sinbolizatzeko nahian errotuta baitago —hala nola femeninotasuna eta maskulinotasuna, immanentzia eta transzendentzia—. Helena Blavatsky filosofo errusiar ospetsuak 1870eko hamarkadan ezarritako filosofia du inspirazio. Isis belorik gabe obraren idazlea da Blavatsky. Amerikako Estatu Batuetan argitaraturiko liburu hark arrakasta handia izan zuen mundu zabalean, eta, zirkulu espiritualistetan ez ezik, eragina izan zuen Kandinsky, Kupka, Mondrian eta beste hainbat artista itzaltsurengan ere. Horrekin, erakutsi zuten xede espiritualista biziki ahaltsu bat zegoela abstrakzioaren funtsean.

Teosofia pentsamendu-eskola bat izan zen, eta espiritismoa, budismoa eta hinduismoa uztartzen zituen. Gizakien anaitasuna sustatzen zuen, erlijio-, jatorri- eta genero-hesietatik askaturik. Korronte hark gaitasun esploratu gabeak aurkitzera bultzatzen zituen emakumeak eta gizonak, eta abstrakzioaren bidean ipini zituen artista asko eta asko.

Georgiana Houghton oso figura interesgarria da, nahiz eta ezezagun samar izaten jarraitzen duen adituen zirkuluetatik kanpo. Arte-trebakuntza jaso zuen, eta, ahizpa hil ondoren, espiritismoan aditu bihurtu zen. Bere lana jendaurrean aurkeztu nahi zuenez, Londresen galeria bat alokatu eta hantxe antolatu zuen bere erakusketa. Baina haren ekoizpenaren alderdirik deigarriena zera da, garai hartako espiritualista bakarretakoa izan zela lengoaia figuratibotik aldentzen: itxura erabat abstraktua duten gouacheak eta akuarelak egin zituen kolore-lerro elkarlotuekin. Dena den, bere lanek badute figurazioaren arrastorik.

Houghtonen margolanak espiritismo-saioetan hautematen zituen indar ikusezinen irudikapen bisualak dira. Saio haiek trantze-egoeretara eraman zezaketen Houghton, eta espirituek gidaturik margotzen zuen, kontzeptuen eta koloreen arteko elkarrekikotasun-sistema bati jarraikiz.

Hilma af Klint margolariak, berriz, Tenplurako pinturak izenez ezagutzen den margolan-sorta bat egin zuen 1906 eta 1915 artean, izaki gorenen esanari jarraikiz. Haren ustean, abstrakzioa izaki guztiak batzen dituen espirituaren agerpen bat zen.

1980ko hamarkadan bereganatu zuen berriro arreta Hilma af Klinten lanak. Artistak 1895 inguruan ezagutu zituen espiritismoa eta teosofia. Bostak izeneko emakume-kluba sortu zuen. 1906 eta 1907 inguruan, Jatorrizko kaosa izeneko lan-multzoari ekin zion, formatu txiki samarreko margolanez osatua; lan horiek unibertsoaren sorrera irudikatzen dute ezerezetik edo kaosetik abiatuta, nahiko modu abstraktuan egin ere. Multzo horrek Blavatskyren teosofia zuen inspirazio-iturri. Ez da kasualitatea emakumeak hurbil sentitzea filosofia horretatik, zeina espiritualtasunaren ekialdeko eta mendebaldeko ikuspegiak adiskidetzen saiatzen baitzen, eta parekatu egiten baitzituen emakumeak eta gizonak.

Erakusketako koadroak erabat abstraktuak dira, maskulinotasunaren eta femeninotasunaren printzipiotik eratorriak —jatorriz beltxargen bidez irudikatua— eta, behin eta berriro sinplifikatu ondoren, lan biziki erradikalak sortu zituen azkenean.

Hilma af Klint konbentziturik zegoen bere garaikideek ezingo zituztela ulertu berak sorturiko lanak, beraz, testamentuan agindu zuen bere obrak gordeta uzteko harik eta hiltzen zenetik 20 urte igaro arte. Hala, ezkutuan egon ziren haren hainbat lan 1980ko hamarkadara arte, eta orduan aurkeztu zituzten lehenbizikoz Los Angelesen egindako erakusketa kolektibo batean. Bitarte guztian, bera gabe idatzi zen abstrakzioaren historia.