Olafur Eliasson: Bizitza errealean

katalogoa

Arriskuak saihestea

Olafur Eliasson

ELKE WEBER Psikologia eta Arlo Publikoko eta Energia eta Ingurumeneko irakaslea da Princetongo Unibertsitatean. Epaitzeari eta erabakiak hartzeari buruzko ikerketetan, ziurgabetasunari zein bizitza pertsonalaren eta lan-bizitzaren arteko hartu-emanei aurre egitean gizabanakoek eta taldeek izaten duen portaera aztertzen du Weberrek. Aztertzen du zer neurritan eragiten dion aukeratzen dugun hark ingurumenenari, eta nolako eragina duen ingurumen- eta energia-politiketan. 2015eko udaberrian, Nazio Batuen UN Live Museum-erako edukiak garatzeko lehen tailerrean parte hartzera gonbidatu zuen Eliasson-ek Elke Weber. Tailer hura Danimarkako Louisiana Museum of Modern Art-en egin zen.

 

Olafur Eliasson: Hitz egin genuen azken alditik, Klima-Aldaketari buruzko Adituen Gobernu Arteko Taldeak [IPCC] beste txosten bat egin du klima-aldaketari buruz. Hasiko al gara txosten horren edukiaz hitz eginez?

Elke Weber: Txostenak, funtsean, 2100 urterako 2 °C-ko helburua ala 1,5 °C-ko helburua planteatzearen ondorioak aztertzen ditu [lurrazalaren batez besteko tenperaturaren igoerari dagokionez]. Kalkuluen arabera, 2 °C-ko helburua agertoki segurua zen berotze globalari zegokionez, eta horixe lortu nahi zen, nahiz eta berez ez den hain erraza lortzen. Baina txosten horrek agerian uzten du 2100 urterako 1,5 °C-ko berotzea izateak ere oso ondorio larriak ekarriko lizkiokeela giza espeziearen eta gure planetaren ongizateari, eta horrek erakusten du tenperatura-aldaketek eragin arriskutsua izan dezaketela gugan, bai ekosistema-mailan, bai giza ongizateari dagokionez. Uste dut guztiontzako abisua dela hau!

 

[OE:] 2015eko Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Goi Bileran (COP21), Parisko Hitzarmena onartu zenean, ez al zuten 1,5 °C-ko helburua lortu nahi bilera nagusietan parte hartzerik izan ez zuten uharte-estatu txikiek?

[EW:] Hori da.

 

[OE:] Eta zer gertatuko orain, eta arrazoia zutela.

[EW:] Bai, arrazoia zuten; eta maila segurua zelakoan eskatutako 1,5 °C-ko muga horrek ere ez dirudi segurua dagoeneko, eta hori oso kezkagarria da.

 

[OE:] Asko interesatzen zait esperientziaren, afektuaren, emozioaren eta portaera-aldaketen arteko harremanari buruz egiten ari zarena. Artista naizen aldetik, arreta handia eskaintzen diot esperientzia batek esan nahi duenari, esperientzia baten konstruktu psikologikoari. Beraz, horri buruz pixka bat hitz egin genezakeela pentsatu dut, ni neu gero eta inplikatuago bainago klimari buruz zerbait egin beharko genukeen ala ez baloratzeko orduan gure emozioek izan dezaketen eraginaren gaiarekin. Zehaztasun handiz azaldu duzu zergatik pertsona batzuek, kezka ulertu ulertzen duten arren, oraindik ekintzetatik oso urrun dauden, eta horren faktoreetako bat da ea gaiak emozionalki eragiten dien pertsona horiei. Nola azaltzen duzu hori?

[EW:] “Arriskua sentimendu gisa” esamoldea sortu dut. Askotan badakigu, modu intelektualean, analitikoan, arrisku jakin bati aurre egiten diogula, baina agian arriskua denboran eta espazioan urrun dagoela iruditzen zaigu. Adibidez, maila pertsonalean, badakigu aurreztu egin beharko genukeela erretiroa hartzen dugunerako. 1960ko hamarkadaz gero bada arriskuaren dimentsio psikologikoei buruzko ikerketaren corpus bat. Horren arabera, arrisku batzuek maila emozionalean eragiten digute —erradiazio nuklearrak, adibidez—; beste arrisku batzuk —klima-aldaketa eta itsas mailaren igoera, adibidez— estatistika soilak iruditzen zaizkigu, eta ez digute beldur-sentimendu bera pizten. Sentimendu horren faltak esan nahi du, ondo dakigun arren arrisku hori egon badagoela, ez dugula batere ekiten. Ikara handia eman behar digu zerbaitek ekiten hasteko, geure buruak arriskutik babesteko.

 

[OE:] Baina ikaraz gaudenean, litekeena da ekintzara ez pasatzea, atzera egiteko joera dugu-eta, ezta?

[EW:] Bete-betean asmatu duzu! Norbaitek defenda dezake klima-aldaketak berez beldurrik ematen ez badigu, etorkizunean izango dituen ondorioak bistaratu beharko genituzkeela, Al Gore-k bere filmetan egin izan duen bezala; jendea izutu, klimaren alde ekitera behartzeko. Oro har, jendea beldurtzea, edo errudun sentiaraztea, ekintzara bultzatzeko modu eraginkorra da, ordainetan egin daitekeena gauza erraza denean. Zure amak errudun sentiarazten bazaitu Amaren Egunean ikustera joan ez zarelako, bisitatzera joan zaitezke emozio negatibo horretatik libratzeko. Hau da, klima-aldaketaren aurrean gauza erraz eta berehalakoren bat egiterik baldin balego —dirua eman eta kito—, izutzea modu ona izango litzateke jendea jardutera bultzatzeko. Baina klima-aldaketarekin dugun arazoa da egiten ditugun gauza asko aldatu behar ditugula —maila psikologikoan bezala, maila sozialean eta politikoan indibidualki eragiten diguten gauzak—, eta oso denbora-tarte luzean gainera; zaila da mota horretako ekintza iraunkorrak emozio negatiboen bidez bultzatzea, inork ez baitu izututa edo errudun sentitu nahi denbora-tarte luze batez. Kasu horretan ez diogu auziari jaramonik egiten.

 

[OE:] Erabakiak hartzeko teorian aurki dezakegun “kezka-erreserba mugatua” kontzeptura garamatza horrek: kezka-dosi jakin batean murgildurik gaudenean, beste ezinegon batzuk alde batera uzteko joera dugu.

[EW:] Bai, kezka-erreserba mugatua dugu. Froga asko daude adierazten dutenak, adibidez, familiak edo ekonomiak asko kezkatzen bagaitu, beste gauza batzuek gutxiago kezkatuko gaituztela. 2008an eta 2009an, munduan krisi ekonomiko larria izan zenean, nabarmen jaitsi zen klima-aldaketarekiko kezka; jendea beste gauza batzuez arduratzen zen.

 

[OE:] Baina ez al zaizu iruditzen Donald Trump dela-eta jendeak dituen kezkek mugimendu aurrerakoi indartsua piztu dutela, hau da, jendea hain kezkatuta dagoelako era guztietako ekimenak jarri dituela martxan, esaterako migrazioaren eta klimaren inguruan? Inoiz funtzionatzen al du horrek beste zentzuan?

[EW:] Jakina horrela funtziona dezakeela, batez ere arriskuak lotuak daudela ikusten dugunean; haien arteko konexioetan pentsatzen baduzu, orduan kezka batek beste bat aktiba dezake. Baina kezka oso handia bada, eta jendeak ez badu irtenbiderik ikusten, ezinean sentitzen da. Eta botererik ez dugula, ekintza-ahalmenik ez dugula sentitzen dugunean, paralizaturik geratzen gara.

 

[OE:] Uste dut bidezkoa dela onartzea Trump bikaina dela emozioak erabiltzeko orduan, gehiegikeriaz bada ere. Afektua pizgarri handia denez jokamolde-aldaketa bultzatzeko, gaizki erabil daiteke.

[EW:] Jakina! Eta Trumpek eraginkortasun handiz erabiltzen du beldurra. Badaki nola piztu eta nola kontatu jendeari zer egin behar duen beldur hori saihesteko: botoa bere alderdiari ematea.

 

[OE:] Nola kalibratuko zenuke datuen eta input emozionalaren arteko oreka osasuntsua?

[EW:] Problematikoa gertatzen da jendeari esaten diozunean hautagai egokiei eman behar diela botoa, eta, gainera, gutxiago bidaiatu behar duela, energia gutxiago erabili behar duela, daukan autoa aldatu behar duela; hamaika gauza desberdin egin behar dituela, alegia. Kasu honetan, uste dut norabide zuzena emozio positiboak piztea dela, eta, aldi berean, bakoitzak modu aktiboan eta eraginkorrean egin dezakeenari buruzko informazioa eskaintzea. Izan ere, ez da soilik kezka-erreserba mugatua dugula; arreta-erreserba ere mugatua dugu. Zenbat gauzaz ardura daiteke aldi berean pertsona bat? Gauzak banan-banan egiten ditugu eta, batzuetan, sailkatzen ditugun ordena ez da egokia. Klima-aldaketak amaiera eman liezaioke gure planeta honetako existentziari. Zergatik ez diogu arreta guztia jartzen horri? Une jakin batean dauzkagun kezkak gorabehera, ez genioke ezikusia egin behar klima-aldaketari, eta horixe ari gara egiten, bai maila indibidualean, bai politikoan.

 

[OE:] Nik uste dut kulturak betekizun garrantzitsua duela gizartean, biziki baloratzen baititu trukea eta eztabaida. Sektore pribatutik bereizten da ez zaizkiolako salmentak interesatzen: ez du esperientzia kontsumoko ondasun bihurtzen; antzezlan bat ikustea edo liburu bat irakurtzea oso esperientzia indibiduala da. Kasurik onenean, geure buruari buruzko funtsezko gaiak planteatzera bultzatzen gaitu kulturak: munduan nola gauden, zer desiratzen dugun, zoriontasunak zer esan nahi duen. Horregatik, oso ziur nago kulturaren sektoreak —arteek— sentimenduak eta ekintza inspiratu ditzaketela. Zientzialariek —ehunka eta ehunka izango direla pentsatzen dut— NBErentzako txosten horiek lantzen dituztenean, erakusten al dute datuak nola aplika daitezkeen? Izan ere, datuak ekintza bihurtzeko, datu horiek aplikatzeko moduren bat erakutsiko digun norbait behar dugu, eta alderdi horri heltzen diozu zuk zure lanean.

[EW:] Pauso batzuk eman dira, txiki-txikiak, norabide horretan. Arriskuaren ebaluazio-txosten horiek bost urtean behin kaleratzen dira gutxi gorabehera, eta 2015ekoak aipatu zuen aurrenekoz jendeak bere erabakiak benetan nola hartzen dituen adierazten duen bibliografia edo ebidentziaren bat. Hori baino lehen, hipotesi bakarrean oinarritu izan da guztia: irizpide ekonomiko arrazionalen arabera baino ez dugula aukeratzen, hala nola eguzki-elektrizitatea aukeratuko dugula ikatzaren bidez sortutakoa baino merkeagoa denean, edo auto elektrikoak erosiko ditugula gasolinazko motorrak dituzten autoen ordez elektrikoak merkeagoak eta eraginkorragoak direnean. Baina ez da horrela —datu batzuek erakusten dute jendeari teknologia berriak beldurra ematen diola, lehenik eta behin—, eta azken txostenean pertsonek erabakiak modu ez-arrazionalean hartzeko dituzten prozesu-motak aipatzen ziren lehen aldiz. Eta jendea konturatu zenez hori ekarpen garrantzitsua zela, espero dut ebaluazio-txosten berriak, aurten lantzen hasitakoak, nabarmenduko duela berriz ere haren garrantzia. Espero dut azpimarratzea nola eragin eskariaren alderdian, ez bakarrik eskaintzaren alderdian; hau da, ez bakarrik garatuko diren teknologia berrietan eta konponbideetan, baita gauza horien eskaria suspertzeko moduan ere. Faktore ekonomiko eta politikoez gainera, giza erantzuna ere azpimarratuko da. Beraz, pauso batzuk norabide egokian ari gara ematen.

Utzidazu kulturaren garrantziari buruzko zerbait eransten, arrazoi osoa baituzu esaten duzunean arteek —nobelagileen, antzerkigileen edo zu bezalako artista bisualen lanek— oso zeregin garrantzitsua betetzen dutela jendeari gai horrekin konprometitzen laguntzeko orduan. Kultura neutroa eta ez-mehatxagarria da —ez da gauza didaktikotzat hartzen, jendea gutxiesten duen gauzatzat— eta, aldi berean, zehatza eta esperientziari lotua ere bada. Duela gutxi arriskua estatistika gisa ikustearen ideiaz aritu nintzen hizketan, nola jendeak ez duen erreakzionatzen estatistiken aurrean, baina bai istorio eta gorabehera indibidualen aurrean. Jendeak erreakzionatu egiten du esperientzia baten aurrean, hala nola zure Izotzaren behaketa (Ice watch, 2014) obraren aurrean, zeinak icebergak aurkezten baitizkio publikoari; planteamendu horren oso adibide egokia da jendeak Groenlandiako izotz-geruzaren zatiak bere begien aurrean nola urtzen diren ikustea.

Aldi berean, erantzun aktibo eta eraikitzaile bat nolakoa izan litekeen irudikatzeko adibide gehiago behar ditugula uste dut. Gaur egun, “cli-fi” gisa sailkatutako eleberri asko daude —klima-aldaketari buruzko zientzia fikzioa—, baina ia guztiak distopiak dira, beldurrezko kontakizunak. “Hementxe gaude, ehun urteren ondoren, itsasoaren mailak gora egin du, eta ekaitz tropikalak pairatzen ditugu; zer egingo dugu?”. Eta hori dramatikoa den arren —eta niri gustatzen zait distopia on bat, beste edonori bezala—, utopiak ere behar ditugu. Gaur egungo momentutik etorkizun askoz positiboago batera nola igaro garen kontatuko duten istorioak behar ditugu; etorkizun horretan, ikasgaiak ikasiak izango ditugu, eta egina izango dugu egin behar zena hondamendia gerta ez zedin.

 

[OE:] Artea oso ondo moldatzen da utopiak sortzen. Batzuetan utopikoegia ere izan daiteke! Baina lehen aipatu dugun gauza batera itzuliz, gustatuko litzaidake jakitea zer egingo duen Nazio Batuen Erakundeak datuak aplikatzeko moduari buruz. Badirudi sektore publikoak —gobernu eta politikari jakinek— zehaztu behar duela nola aplikatu NBEren txosten zientifikoak, baina ez da ikusten politikariak horretan ari direnik. Arlo pribatuan lidergo handiagoa dagoela iruditzen al zaizu? Eta kasu horretan, zergatik? Zer ari da gertatzen? Zergatik ez dute politikariek gidaritzarik hartzen?

[EW:] Galdera benetan interesgarriak dira horiek, baina erantzunak ez dira errazak! Enpresek zerikusi handia izaten dute kanpainetako diru-kontuetan, interes partikularrei erantzuten dieten dohaintza politikoak egiten baitituzte. Estatu Batuetan, klima-aldaketaren aurka jarduterik nahi ez duten petrolio-industriak eta arlo horretako enpresek dohaintza izugarriak egiten dituzte kanpaina politikoetan. Beste faktore bat da, gaur egun, ematen duela politikariak beldur direla paternalistatzat joko ote dituzten. Paternalismoa iraina da gaur egun, eta hori oso gauza bitxia da, pertsona gehienek onartuko lukete-eta gurasoen papera oso garrantzitsua dela. Politikariak aukeratzen ditugu konturatzen garelako indibidualki ez daukagula ez ezagutzarik, ez denborarik, berrogeita hamar edo ehun urte barru munduak izango duen itxura baldintzatuko duten epe luzerako plangintza-erabaki estrategikoak hartzeko. Eta horiexek dira, hain zuzen ere, politikarien esku utzi behar ditugun gauzak. Baina politikariei gero eta gehiago interesatzen zaie berriro aukeratuak izatea eta beren alderdiaren patua, eta ez horrenbeste onura publikoa. Iritzi publikoaren inkesten arabera definitzen dituzte beren posizioak, eta, antza denez, hautesleek ez dute erraietako erreakzio bera klima-aldaketaren arriskuaren aurrean eta immigrazioa, delinkuentzia edo terrorismoa bezalako hautemandako mehatxuen aurrean. Beraz, iritzi publikoa eta ekintza publikoa gidatu beharrean, politikariak horien jarraitzaile bihurtu dira; eta uste dut hori arazo bat dela.

Baina inori ez zaizkio aldaketak gustatzen. Jendeari esaten badiozu bere berehalako erosotasun-maila eta bizi-maila aldatu behar dituela etorkizuneko belaunaldien mesedetan, edo baita beren epe luzeko ongizatearen mesedetan ere, ez espero onartuko dutenik; gertatzen dena da gehiegizko arreta jartzen dugula gure unean uneko premietan. Baina politikariek batzuetan esan beharko lukete: “Honek epe motzeko sakrifizioa eman dezake, baina etorkizunean hobeto egongo zarete”. Eta ikerketek erakusten dutenez, jarduera horien onura nabaritzen duenean, publikoak oso modu positiboan onartu ohi du lehen ukatzen zuena, denbora gutxiren buruan egin ere. Horregatik uste dut gure ordezkari publikoak hezi behar ditugula, lehenik eta behin beren betebeharrak gogorarazteko, eta bigarrenik, oroitarazteko iritzi publikoa gidatu dezaketela, hau da, oposizioa ez dela nahitaez iraunkorra.

 

[OE:] Zure lanetik gehiena gustatzen zaidana da nola hitz egiten duzun hain modu positiboan konponbideez, alderdi negatiboetan zentratu beharrean. Bada kontatu beharreko narratiba positibo bat; denak ez du beltza izan behar. Asko interesatzen zait nola planteatzen duzun esperientziara bideratutako komunikazio emozionalera jotzeko beharra, baldin eta jendea bere portaera alda dezan motibatu nahi badugu. Azken galdera bat egingo dizut. Errazagoa da jendea aldaketa egitera motibatzea aldaketa aukerarik atseginentzat jotzen badu. Klimaren gaineko agenda hedonista moduko bat egon daitekeela uste duzu? Senaren kontrako gauza dela dirudi ia, baina badakizu zer esan nahi dudan?

[EW:] Sarritan esan dut krisi on bat ezin dela alferrik galtzen utzi, beti dagoela itxaropenerako zirrikituren bat. Klimaren egungo krisia ikusteko modu bat da giza zorionaren oinarria birpentsatzeko aukera ematen digun zerbait balitz bezala hartzea. Erosotasuna eta segurtasun materiala eta ekonomikoa oso garrantzitsuak dira oinarrizko mailan, baina, behin lortuta, gero eta ondasun gehiago eskuratzeak —opor gehiago eta etxe handiagoak eta auto garestiagoak— ez gaitu benetan zoriontsu egiten. Zoriontsu egiten gaituena da lagunekin atera ahal izatea, beste batzuen alde gauzak egitea. Hala ere, jende askok ez dio jaramonik egiten ikasgai horri. Aitzitik, gure planetaren ustiapenaren menpe dagoen eta gure planetak jada eutsi ezin dion errutina batean murgildurik gaude. Bada ikerketa-corpus bat dioena gure egungo krisia dei bat dela berriz azter dezagun zer den benetan zoriontasuna ekartzen diguna eta, Mendebaldeko herrialdeetan bereziki, bizi-estilo berriak gara ditzagun, kontsumo materialean arreta gutxiago jarriz eta gehiago bideratuz maite ditugun pertsonekin esperientzia komunitarioak izatera. Gure bizitzetan egin ditzakegun aldaketak dira horiek. Ez dute zertan urrutiko leku edo uneetan gertatu. Aldaketa horiek nola gauzatu daitezkeen erakutsiz eta benetan garrantzitsua dena istorioen eta adibideen bidez erakutsiz, horrela lagun diezaiokete kulturak eta arteak munduari, izugarri gainera.

2018ko urria

[Itzultzailea: Rosetta Testu Zerbitzuak, SL
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

PDF-a JAITSI