Olafur Eliasson: Bizitza errealean

katalogoa

Jakin-mina

Olafur Eliasson

MARCUS ENGMAN diseinatzaile suediarra da. 2012tik 2018ra IKEAko diseinu-zuzendaria izan zen, eta berak gainbegiratu zuen enpresak diseinua modu kolaboratiboagoan eta gardenagoan lantzeko egindako eraldaketa-prozesua. Garai hartan ezagutu zuen Eliasson, eta ohartu zen interes komunak partekatzen zituztela haren Little Sun proiektuaren inguruan. LS X IKEA izeneko lankidetza-proiektua jarri zuten abian, eguzki-energiaz dabiltzan produktu berriak garatu eta banatzeko. Elkarrizketa hau egin eta gutxira, 2018ko urrian, Engmanek IKEA utzi zuen Skewed Productions sormen-kolektiboa abian jartzeko.

 

Olafur Eliasson: Urte asko eman dituzu IKEAn, eta, horri esker, ongi baino hobeto dakizu enpresak nola jarduten duen mundu osoan. Espero dut kontatuko didazula gehixeago gai horren inguruan, baina materialei buruz hitz eginez hastea gustatuko litzaidake. Aurrean dugun mahaiaren gainean zementu xehatua edo antzekoren bat dirudien zerbait dago…

Marcus Engman: Ilargiko hondarra ematen du!

 

[OE:] Hala da; baina, izatez, glaziar-irina deitzen den gauza bat da. Glaziarrek atzera egiten dutenean geratzen den lokatz mineral trinkoa da: funtsean, mendi birrindua. Oso elikagarria da lurrarentzat; asko aberasten du lurzorua. Azken glaziazioan, Ipar Amerikan eta Europako iparraldean zehar zabaldu zen izotz-zerrenda, eta sustantzia hau utzi zuen zoru izugarri emankorreko poltsetan; horrek definitu zuen eskualde honen aberastasuna. Nire lagun Minik Rosing izan zen lokatz horren onurak deskubritu zituena, eta orain, klima-aldaketa dela-eta Groenlandiako glaziarrak atzera egiten ari direnean, hauts mineral aberats hori mundu osoan banatzeko aukera aztertzen ari da, lurraren emankortasuna areagotzeko. Lehengai gisa txertatu dut nire obra batzuetan; adibidez, distira berde urdinxka bat ematen du, oso polita. Izotz glaziarra bera ere erabili izan dut.

[ME:] Interesgarria eta harrigarria da hori! Nola heltzen diezu material berriei? Nola ikertzen dituzu materialak eurak eta nola probatzen dituzu ekoizpen-teknikak eta hori guztia?

 

[OE:] Ikaragarri interesatzen zait materialak transmititzen duen ekintza-gaitasuna. Diseinu-arloan, objektu baten diseinuak ekintza-gaitasunaren sentsazioa zenbateraino irudikatzen duen interesatzen zait. Egur-puska bat bada, ikusten duguna eta ikusten dugun horri dagokionez sentitzen duguna bateratu ditzake. Adibidez, material jakin bat gatazka-egoeran dagoen eremu batetik baldin badator, litekeena da horrek eragina izatea material horrekiko dugun esperientzian. Materialek narratiba psikosozialak dakartzate berekin. Granitozko mahai baten aurrean gaude eserita gu, baina granitozko lauza jakin hauek Berlingo espaloi batetik datoz. Beraz, oinek, eguraldiak, hiri osoaren bizitzak leundu dute mahai honen gainazala; harriak ezaugarri jakin batzuk ditu elementu fisiko den heinean —granito eder askoa da—, eta, era berean, bere baitan istorioak ere badituela sumatzen da. Interesgarria iruditzen zait materialei ikuspuntu bikoitz horretatik aurre egitea, hau da, haien datuetatik eta esperientziaren bidez azaleratzen diren narratibetatik.

[ME:] Diseinuan, lan handia egiten da materialen inguruan eta, noizean behin, tentsio hori sortzen da. “Materialekiko zintzotasunaz” hitz egiten du jende askok: egurra baldin bada, egurra eman behar du, eta abar. Baina batzuetan erronka jo nahi izaten diogu kontzeptu horri, bestelako gauza bat egin, jendeak materialaren aurrean erreakziona dezan. Adibidez, zurezko xafla bat metal gainean jartzen baduzu, 1,5 mm-ko lodiera duen zerbait edukiko duzu, baina egur trinkozko xafla lodi bat bezain gogorra; horrek aldatu egiten du zuraren pertzepzioa, eta hori ere interesgarria iruditzen zait.

 

[OE:] Metal gainean jarritako egur-geruza fin bat dela konturatzean, baliteke norbaitek galdetzea: “Ni engainatu nahian ari ote da hau fabrikatu duen enpresa?”. Edo, aitzitik, konturatzen dira horrela egurra hobeto erabiltzen dela, egur gutxiagorekin askoz indartsuagoa den gauza bat lortzen delako?

[ME:] Bigarrena uste dut. Niretzat horixe da ageriko hautua. Oso interesgarria iruditzen zait enpresa txikiak ahalduntzeko xedeaz Little Sunen [eguzki-energia sustatzeko negozio soziala] egiten aritu zareten lana. Ideia ona da, baina asmo handikoa. Nik bizitza osoa eman dut txikizkako salmentan, eta badakit zeinen zaila den. Oso zaila da munduaren beste aldean horrelako negozio bat eraikitzea, eta jakin-min handia dut nola lortu duzun ezagutzeko.

 

[OE:] Batere eragozpenik gabe onartzen dut oso inozoa izan nintzela “txikizkako salmentaren azken milia” delakoaren auzia [produktuak “azken milian” entregatzeko premia, hau da, banaketa-gune zentralizatuetatik banakako kontsumitzailearengana eramatea] kolpetik eta produktu batekin konpondu nezakeela pentsatuta. Baina ez dugu amore eman.

[ME:] Xalotasun-puntu bat abiapuntu ona da edozer gauza aldatzeko.

 

[OE:] Little Sunen garapenak nire lehen artista-garaiak gogorarazten zizkidan, dena nik egin behar nuenekoak. Bakarrik ibiltzen nintzen, ate joka, nirekin hitz egiteko interesik ez zuten pertsonekin hizketan askotan. Artista gisa ateak jotzen ditudanean, normalean ongietorria egiten didate, eta, hortaz, oso irakasbide ona izan zen ostera ere zerotik hastea.

[ME:] Aipatu izan dugu munduko hainbat eta hainbat eskualdek oraindik ez dutela argindarrik eskuragarri, eta Little Sunek lotura emozionalak sortzen dituela. Hori oso ondo egin duzu zuk beti. Ez da produktu funtzional hutsa. Eta Little Sunek ez du argindarraren eta hezkuntzaren arteko konexioa soilik bultzatzen, hari esker haurrek gauez ikasi baitezakete. Gogoan dut nola aritzen ginen jendeak argindarra erabiliko zuen moduaz: argia zen lehenengo gauza, baina bigarrena musika zen, eta horrek asko poztu ninduen. Argindarrak bizitzarekin du lotura, eta, niretzat, horixe irudikatzen du musikak.

Elkarrizketaren alderdi hark beste era batera pentsatzera bultzatu ninduen. Historikoki, IKEA oso orientazio funtzionala duen enpresa da. Jendearekin konektatzen dugu haien arazoak konpontzean, galdetzen diegunean: “Zein dira kasu honetan premia funtzionalak?”. Etxez etxeko bisitak egiten ditugu. Asko gustatzen zait hori zugandik; ez zeunden munduko beste leku batera begira haien arazoak konpontzeko. Bertara joan zinen, bertakoekin hitz egin zenuen… zeuk ere etxez etxeko bisitak egin zenituen!

 

[OE:] Tira, denbora asko eman nuen Afrika ekialdean eta Etiopian, eta badakit argindarra eskuragarri izateak nolako eragina duen bertakoen bizimoduan eta ongizatean.

[ME:] Hori etxez etxeko bisitak hurrengo mailara eramatea da. Besteekin batera bizi garenean, besterik gabe galderak egitera mugatu beharrean, haien premia emozionalak ikus ditzakegu. Horren ondotik, modu guztiz desberdinean planteatzen dituzu zure diseinua eta egiten duzuna —eta zergatik egiten duzun— komunikatzeko modua. Bere garaian zurekin izandako elkarrizketek eskala handiago horretara zabaldu zuten nire burua. Lana egiteko duzun modua, nire ustez behintzat, gauzen narratiban ahalegin handia egitean datza, konexio hori lortze aldera beti ere. Diseinatzaile gutxik dute horretarako gaitasuna, eta zuk ez duzu horretaz askorik hitz egiten, baina oso-oso garrantzitsua da jokamoldeak aldatu nahi badituzu, ez bakarrik jokamolde haietara egokitu.

 

[OE:] Uste dut bidezkoa dela onartzea zuk aldaketa hori irudikatu zenuela IKEAn, enpresaren motibazioa emozioetarantz bideratu baitzenuen. Jokamoldera egokitu beharrean, jokamoldea aldatzea bultzatu du zure taldeak, bereziki jasangarritasunari eta ingurumenari dagokienez. IKEA gehiago hurbiltzen ari dela bestelako sortzaile batzuengana, hori ere esan zenuen...

[ME:] Bai, musikariengana, moda-diseinatzaileengana, gure nitxoan egoten ez diren beste batzuengana. Badakizu, etxearen gaia ez da lehenengo faktore gisa agertzen jendeari galdetzen diogunean ea zerk uste duen eragiten duela gehien bizitza hobea izateko orduan. Bidaiak, musika, artea edo moda bezalako gauzak ateratzen dira. Eta etxearen garrantzian sinesten dugunok —irmoki sinetsi ere— jakin-mina izan behar dugu beste faktore horiekiko ere. Beste sortzaile batzuk gonbidatu izan ditugu haiengandik ikasi ahal izateko. Adibidez, modaren industria benetan ona da bere burua etengabe berrasmatzen eta denboraldi bakoitzean gauzei garrantzia ematen. Musikaren industria izugarri aldatu da azken hamar urteotan; pikutara joaten ari zen, eta orain berpiztu egin da kolaborazioak egiteko eta musika ekoizteko modu guztiz berritzaileari esker; beraz, jakin nahi nuen hortik abiatuta zer ikasi zitekeen eta zer ekarri zitekeen diseinuaren mundura.

 

[OE:] Zuk uste duzu altzarien txikizkako salmentak eta diseinuak —eta horren atzean dauden mekanismo guztiek, hornikuntzatik hasi eta bezeroekiko harremanetaraino— antzeko aldaketak izango dituztela?

[ME:] Zalantzarik gabe. Asko aldatuko da gauzak ekoizteko modua. Gaur egun, produktu baten kosturik handiena ez da lehengaia, logistika baizik. Laster ez da eraginkorra izango lehengaia dagoen lekuan ekoiztea. Eraginkorragoa izan liteke produktua salduko duzun lekutik gertu ekoiztea. Balio-kate hobea izango litzateke hori. Beste gauza bat da oraindik ez garela oso eraginkorrak eskaeraren araberako ekoizpena eskala handiagoan egiteko orduan. Hamar urte barru iritsiko da agian hori, baina estrategia erabat aldatuko du. Ez naiz masa-ekoizpenaren desagerpena iragartzen ari; gauza batzuk, osagaiak esate baterako, masan ekoiztu daitezke. Beraz, bien arteko nahasketa da.

 

[OE:] Eskala makroskopiko globalean ari zara deskribatzen, hain zuzen ere, Little Sun eskala mikroskopikoan esperimentatzen ari dena. Argi dago gustatuko litzaigukeela, besterik gabe, materiala tokian toki lortu eta Little Sun lanparak tokian toki ekoiztu eta saltzea, munduan zehar bidali beharrik gabe. Hori jasangarriagoa litzateke. Baina osagaiak herrialde ezberdinetako enpresetatik datoz, eta ez daude nonahi eskuragarri. Hori ez dugu oraindik konpondu. Iaz, zurekin lan eginez, asko ikasi nuen hornidurari buruz eta jasangarritasunari lotutako elementuak ere barnean hartzen dituen balio-kateari buruz, kontuan hartu gabe neurrizko prezioa ere asko interesatzen zaigula.

Oso deigarria iruditu zitzaidan ehuneko ehunean tokian bertan hornitu eta ekoizteari buruz aurkeztu zenuen ideia; kode irekiko diseinua erabiliz egitea proposatzen zenuen, jabetza intelektualik gabe. Horrela, tokian tokiko aulkigileak, aulki hobea edo merkeagoa —eta, agian, politagoa, kolore egokiago batekoa demagun— ekoizteko gai izanez gero, aukera izango luke aulki hori egiteko, eta horrek halako lehiakortasun-sentsazio osasungarri bat emango lizuke zuri.

[ME:] Erabat sinesten dut kode irekiko planteamenduan. Gauzak aldatzen ditu. Diseinuak aurrera egiteko modu bat dela uste dut. IKEAren ikuspuntutik begiratuta, konkurrentziak antzeko produktu bat ateratzen badu, baina merkeago, horrek gauza bakarra esan nahi du: ez dugula gure lana ondo egin. Ez litzateke posible izan beharko produktu hori diru gutxiagoren truke egitea. Kode irekian lan egiteak ez luke beldurrik eman beharko, zergatik eta norbaitek zure ideiak lapurtu ditzakeelako bakarrik. Maila horretan egiteko bezain ona izan behar duzu, eta onena izan behar duzu beti.

 

[OE:] Jakin-min handia pizten dit kode irekiaren ideia horrek. Badakit gure denboraren parte dela, baina nola ikusten duzu jabetza intelektualarekin duen lotura? Nola atera daiteke ondo? Artista naizen aldetik, oso ondo dakit norbaitek nire artelanetako bat kopiatzen badu eta prezio baxuagoan saltzen badu, badudala babesten nauen lege-sistema bat. Asko gustatzen zait kode irekiaren kontzeptu demokratikoa, baina non dago muga jabetza intelektualari dagokionez? Gauza guztiak kode irekiaren legediaren arabera “berregokitzearen” aldekoa zara? Eames aulkiak egiten has zintezke, besterik gabe?

[ME:] Ez dut uste den-dena berregokitu daitekeenik, baina beste kontu bat da gauza guztiz berri bat egitea. Objektuak diseinatzeko eta ekoizteko duzun arrazoiarekin du zerikusia. Egiaz aldatu nahi badituzu gauzak, ahalik eta jende gehienarengana iritsi nahiko duzu, horrek aldaketa handiagoa ekarriko du-eta. Nire kasuan, irismena da kontua. Baina barne-arazo bat daukat. Bizitza osoan sorkuntza-lanetan aritu naizenez, ezin dut ulertu zergatik egon behar duen pertsona bakan batzuetara mugatua diseinu-ideia handiak eskuragarri izateko aukera.

 

[OE:] Nire kasuan, artelan bat sortzen dut eta norbaitek erosi egiten du. Obra bakarra da. Baliteke erosketa egiten duen pertsonak artelan hori bere etxera eramatea, edo, suertea badut, museo batera eramatea, jende gehiagok eskura izan dezan. Lehentasuna eman diezaioket espazio publikoan gehiago eta pribatuan gutxiago lan egiteari ere, edo gehiago bideratu dezaket nire estudioa arkitekturara eta publikoak eskura dituen proiektuetara.

[ME:] Ez al duzu nahi zure obra —edo zure obraren ideia, obra bakarra pertsona bakar batentzat egiten baduzu ere— ahalik eta jende gehienarengana iristea? Edo norbanakoengana iritsi nahi duzu?

 

[OE:] Ez da gauza bat edo bestea. Batzuetan obrak oso harreman intimoa du pertsona batekin; talde-dinamika konplexuago batean lortzen zailak liratekeen gauzak lor ditzaket. Baina esperientzia kolektiboa ere asko interesatzen zait. Asko interesatzen zaizkit espazio publikoa, partekatze-sentimendua, konfiantzaren ideia —konfiantza zibikoa eta “gutasuna”—. IKEA interesatzen zait, hain handia denez, egiten duzun horretan osagai zibiko bat dagoelako, eta zuen diseinu-helburuak gai sozialekin lotuak daudelako. Irmoki sinesten dut kohesio sozialean eta konfiantzan oinarritutako sistemetan; horregatik, noski, jakin nahi dut nor ari den gure sistema zibikoak tankeratzen. Oso desberdina da dena modu monolitikoan aurkeztea edo, aldiz, agenda komunitarioek erraztea pertsonok elkar ikustea, elkarrekin biltzea, mahai berean esertzea eta gauzak partekatzea.

IKEAn sustraitik ari zarete aldatzen, zuen estrategiak berritzen ari zarete, mundu berrira egokitzen. Nik esango nuke antzeko zerbait gertatzen ari dela kultur arloan ere. Gainera, orain IKEA kultur arloarekin ari da elkarlanean, eta azkenaldi honetan zuekin lan egin duten diseinatzaileetako batzuk, Walter Van Beirendonck esate baterako, erradikal samarrak dira! Zuzen al nago kultur arloaren konfiantza eskuratzen ari zaretela pentsatuz?

[ME:] Ez zait inoiz halakorik bururatu. Pena litzateke jendeak pentsatzea bere konfiantza irabazi nahian ari garela, edo co-branding moduko bat egiten. Kontua ez da hori, inola ere. Egiten dugun horretan, IKEA merkatuko liderra da mundu osoan, eta, nire ustez, merkatuko liderra bazara, merkatua gidatu beharko zenuke. Horrek esan nahi du ezezagunera ere jo beharra dagoela. Jakin-minean oinarritutako planteamendua da.

IKEAn artisau-lana sustatzen saiatu naiz, gauzak egiteko trebetasuna, alegia. Azken urteotan ikusi dudan aldaketa handi bat zera da, garai batean bikainak ziren diseinu-agentziek erabat galdu dutela ofizioaren zentzua. Design thinking delakoa saltzen duten kudeaketa-aholkularien antz handiagoa dute. Nire ideia, izan, sortzaileak erakartzea eta gure diseinatzaileekin eta enpresako beste espezialistekin elkartzea izan da, zerbait berria sortzeko xedeaz. Gauza asko egin ditugu modu horretan, besteak beste, material eta ekoizpen-teknika guztiz berritzaileetan barneratzea, baita gaming-a bezalako esparruetan ere, adibidez, edo zurekin lan egitea gure Little Sun proiektuan. Niretzat, horixe da, hain zuzen ere, liderra zaren heinean erantzukizuna hartzea.

 

[OE:] Kultur arloko pertsona naizenez, interesatzen zait nola eskain dezakedan planeta honetan bizitzeko dugun moduan eta batak bestearekiko dugun jokabidean eragina duen zerbait. Nire ustez, IKEAren bidez, jendearengana bestelako modu batean iristeko aukera dut, eta, ziur aski, kultur arloan bakarrik arituta baino hartzaile gehiagorengan izan dezaket eragina.

[ME:] Nire ustez, kontua ez da bakarrik IKEAren bidez zeinengana irits zaitezkeen, baizik eta zer ezingo genukeen egin elkarlanean arituko ez bagina. Adimenen arteko koalizio hori da garrantzitsuena norbaitekin elkarlanean ari zarenean: nolabaiteko tirabirak nahi dituzu, jendearen arteko tirabira positiboak. Beraz, galdera hau da: zer da bere horretan Little Sun proiektuan ezta IKEAn ikusten ez dena, baina biak elkartuz gero gauza interesgarri bat eman dezakeena? Horixe da gure lankidetzaren fruitu gisa ikusteko desiratzen nagoena.

2018ko iraila

[Itzultzailea: Rosetta Testu Zerbitzuak, SL
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

PDF-a JAITSI