Sekzioak | Intersekzioak. Guggenheim Bilbao Museoaren bildumak 25 urte

katalogoa

Mark Rothko

Maite Borjabad López-Pastor

Titulurik gabea (1952–53) bigarren solairuko 205 aretoaren mendebaldeko horman jarrita erakutsi zen lehen aldiz Guggenheim Bilbao Museoko publikoaren aurrean. Bitxia da, une hartan, 44 urte igaro baziren ere Rothkok obra hura margotu zuenetik, behin bakarrik atera zela artistaren estudiotik. Sortu eta urtebetera izan zen hori, 1954an Art Institute of Chicagon egin zen erakusketa batera eraman zutenean; erakusketa, koadroa barne, Rhode Island School of Designera eraman zuten segidan. Beraz, Bilbokoa jendaurrean erakusten zen hirugarren aldia zen. Rothko, zalantzarik gabe, 1970ean zendu baino lehenagotik zen figura mitifikatu eta goretsia; dena den, ia amateur batena izan zen Titulurik gabeak 1997an egin zuen agerraldia, baina hori bai, agerraldi gorena izan zen.

Bilbora iritsi zenetik, Titulurik gabea ia etenik gabe egon zen hiru urtez bertako aretoetan, eta erakunde honen DNA osatzen du harrezkero. 2001 eta 2003 bitartean, Berlinen egon zen eta, ondoren, Basilean; eta 2004an itzuli zen Bilbora Rothkoren monografiko handirako. 2006 eta 2007 bitartean Erroma eta Bonn ezagutu zituen, eta haiek izan ziren bere azkeneko bidaiak Bilbora behin betiko bueltatu aurretik. Orain, Guggenheim Museoaren hormetatik bereizi ezin den elementu bihurtu da, baita Bilboko biztanle ere, berezko eskubidez. Izan ere, nekez imajina ditzakegu Museo honetako aretoak ziur jakin gabe modu batean edo bestean aurrez aurre aurkituko dugula Rothko gori eta pausatu hori.

Interesgarria da artelanek beren sortzaileak gainditu eta bizitza propioa nola hartzen duten pentsatzea. Era horretan, artisten belaunaldi desberdinek elkarrekin topo egiten dute, maisuek eta ikasleek berriro egiten dute bat denboran eta espazioan, gorputz batek jasan, bizi eta sor dezakeenaren mugen ondorioz dimentsio korporalean ezinezkoa litzatekeen modu batean egin ere. Halako zerbait gertatu zen Titulurik gabeak egin zuen bidaia garrantzitsuenetako batean, 2002an Basileara, Beyeler Fundaziora joan zenean. Bilbotik atera ahal izateko, konbentzitze-lan nekeza eta etengabea egin behar izan zuen fundazioak; izan ere, Guggenheim Bilbao Museoak ezezkoa eman zion mailegu-eskaera bati baino gehiagori, baina azkenean bi erakundeek lankidetza-akordioa ebatzi zuten Rothko Basileara joan zedin eta, horren truke, Matisseren hiru obra, Beyeler Fundazioarenak, Bilbora etor zitezen. Rothkoren prestakuntzan erreferente nagusietako bat izan zen Matisse. New Yorkera iritsi zenetik, Rothkok maiz kontsultatu ohi zituen Matisseren pinturak; Art Students Leagueko kidea zen eta pintura haiek ia iraunkorki zituen ikusgai erakundeak. Bernice Rose komisarioak azaldu duenez, ebidentzia ugarik erakusten dute Matisseren presentzia Rothkoren lanean, izan ere, “Matisse da Rothkok kolorearen eta marrazkiaren artean sortzen duen dramaren eragile nagusia”¹; hain zuzen ere, drama horrexek piztu zuen Rothkoren hasierako produkzio guztia lengoaia propio baten bila ari zenean. 1949an, MoMAk Matisseren Estudio gorria (L’Atelier rouge) eskuratu zuen eta, jendaurrean ikusgai jarri bezain laster, Rothkok koadroaren bertsio bat egin zuen, No. 21 izena eman ziona eta zuzenean aipatzen zuena Matisseren gorri veneziar ospetsua². No. 21 (1949) “trantsiziozkoa” izena hartzen duen bere etapako azken lanetako bat da, eta Titulurik gabea (1952–53), berriz, “klasikoa” izena hartzen duen etapako hasierakoetako bat, bere helduaroko lengoaia finkatu zuenekoa. No. 21 arretaz begiratuz gero, antzeman dezakegu dagoeneko baztertuak zituela figurazioa eta ingeradak zehaztutako marrazkia; aldiz, Titulurik gabean lengoaia zeharo abstraktua menderatzen zuela ikusten dugu, non kolorea eta konposizioa diren bere hiztegia osatzen duten elementu ia bakarrak. 1954ko abenduan, Titulurik gabea lehenengoz ikusgai izan zuen Chicagoko erakusketa amaitu eta berehala, Rothkok Matisseren omenez (Homage to Matisse) margotu zuen; urte hartako azaroan hil zen Matisse.

Halabeharrez edo zoriz, erreferente eta dizipulu, Matisse eta Rothko, aretoetan elkarrekin egotera iritsi gabe, 2002an aurkitu ziren berriz artearen munduko gertaera administratibo eta trantsakzionalen ondorioz, eta horrela elkar hartu zuten Bilbok goza zedin Matisseren koloreen arintasunaz eta Basilea murgil zedin Titulurik gabearen argizko unibertsoan.

Jendaurrean gutxitan aurkeztu izan bada ere, Titulurik gabea oso obra berezia da, lengoaia bisualaren ikuspegitik Rothkoren hasierako etapa hari azkena eman ez ezik, ia bakana delako formatuari eta tamainari dagokienez ere. Beste pintura bat dago bakarrik, ia bikia, tamainaz antzekoa eta horizontaltasun handiko proportzioak dituena. Rothkok eskala handian pintatzeko egin zuen aurreneko saialdia izan zen Titulurik gabea; izan ere, obra horrekin muralista gisa hasi zen bere burua definitzen, eta Seagram eraikinean zein Harvarden egindako muralekin garatu zuen arlo hura. Hizpide dugun pieza giltzarria izan zen ere bere obra esperimentatu behar zen moduari buruz Rothkok zituen nahiak eraikitzerakoan, eta hori argi eta garbi utzi zuen Art Institute of Chicagoko erakusketaren komisarioari eman zizkion jarraibide zehatzetan; bere aurreneko erakusketa indibiduala zen eta Titulurik gabea obrarekin ematen zitzaion hasiera. Titulurik gabea erakusketako koadrorik handiena zen, eta hura erakusgai zegoen aretoa, aldiz, nahiko txikia eta sabai baxukoa zen; sarrerako atearen parean eseki zuten beregain, eta leku nabarmena hartzen zuen: bisitariek, sartu ahala, aurrez aurre aurkitzen zuten, distantzia hartu eta ikuspegi desberdinetatik behatzeko aukerarik gabe. Margolan horri buruz, Rothkok hauxe idatzi zion erakusketaren komisario Katherine Kuhi, Art Institute of Chicagoko artxiboetan jasota dagoenez: “Pintura handienak lehendabizi oso gertutik behatuak izateko moduan zintzilikatzen ditut; horrela, aurreneko esperientzia obraren barrualdean egotean datza. […] Horrez gain, altu baino baxu zintzilikatzen ditut eta, bereziki handienak, sarritan zorutik ahalik eta gertuen jarrita, modu horretan pintatzen baititut”.

Pintura esperientzia ia haraindiko bat izateko nahi horretan, Rothkok ahal zuen guztietan saihesten zuen bere sorkuntzaren inguruko edozein esplikazio ematea, ikuslearen eta obraren arteko elkarraldi hori une intimo eta ia mistikoa izan zedin. Ez zuen nahi hitzek behatzailearen esperientzia gidatzerik³, ikuslea geldiarazi eta haren irudimena zapuztu ez zezaten. Eta, izan ere, horretaz zeharo konbentzituta zegoela erakusten digun pasadizo bat dago: hura bere lehenengo erakusketa indibiduala izanagatik ere, eta Estatu Batuetako museo handienetako batean gainera, uko egin zion bere obren inguruko eskulibururik argitaratzeari⁴.

Formatu handia, pinturan, hotsandikoa eta ikusgarria izateko nahiarekin lotu ohi da askotan, eta beharbada horregatik egon da askotan gaizkiulertu hori Rothkoren pinturara egindako hurbilketa horretan. Hala eta guztiz ere, artistarentzat, formatu handia erabiltzeak justu kontrakoa zekarren: intimoa, oso gizatiarra izateko aukera bat zen berarentzat. 1951n, mintzagai dugun obra sortzeari ekin baino urtebete lehenago, MoMAn egindako sinposium batean hauxe adierazi zuen: “Koadro txiki bat margotzea esperientziatik beratik kanpo kokatzea da, esperientzia diapositiben proiektore batetik edo lente erreduktore batekin ikusitako zerbait balitz bezala. Aldiz, koadro handi bat margotzen duzunean barruan sartzen zara. Ez da menderatu ahal duzun zerbait”⁵. Hala, elkarraldi intimo hori bilatu nahiak ez ezik, adierazpide arranditsutzat hartutako pinturarekiko sentitzen zuen gaitzespenak eraman zuen azkenean New Yorkeko Seagram eraikinean kokatutako Four Seasons jatetxerako muralen eskariari ezezkoa ematera. Europatik egin zuen bidaia batetik bueltan, eta enkargu hari ekin eta urtebetera, jatetxetik pasatu zenean, Rothkok zioen izututa geratu zela lekuaren handikeria ikustean. Hala, uko egin zion proiektuari, eta gauzatzeko jada jasoa zuen dirua itzuli zuen.

Zama handiko erabakia izan zen hura, maila pertsonalean zein profesionalean, eta garrantzizkoa litzateke gogora ekartzea Titulurik gabea (1952–53) berriz ere aurrean dugunean, horrela begiratu ahal izango baitugu koadroaren sakonera, eta bertan murgildu, horrela artistaren nahi eta bilaketa aseezinak norberaren esperientziatik ohoratuz.

“Ikusten denaz baino pentsatzen denaz gehiago adierazten duen pintura, horixe da interesgarriena”⁶.—Mark Rothko, 1947

[Itzultzailea: Bitez eta Rosetta Testu Zerbitzuak;

Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

OHARRAK

1. Bernice Rose, Rothko. A Painter’s Progress. The Year 1949, Pace Wildenstein, New York, 2004, 18. or.
2. Ibid., 20. or.
3. Jessica Stewart, “Cronología”, hemen: Mark Rothko: paredes de Luz, erak. kat., Guggenheim Bilbao Museoa, Bilbo, 2004, 126. or.
4. Ibid.
5. Ibid., 124. or.
6. Ibid., 122. or.

PDF-a JAITSI