Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Dantzaria aurrerantz mugitzen, besoak gora jasota

Dantzaria aurrerantz mugitzen, besoak gora jasota (Danseuse s’avançant, les bras levés), ca. 1885–90 (moldaketa ca. 1919–26)
Brontzea, 35,3 × 15,3 × 16,5 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.8
Datarik gabea; jabetza-zigilua, oinarriaren ezkerraldean: Degas
Galdatzailearen marka, oinarrian, modeloaren eskuin oinetik hurbil: CIRE / PERDU / A A HEBRARD
Piezaren zenbakia eta sailaren letra, modeloaren eskuin oinetik hurbil: 19. / D

Jatorria

A. A. Hébrard et Cie etxeak (Adrien Aurélien Hébrard, jabea) artistaren oinordekoen aginduz moldatutako pieza, Paris, 1926rako¹; Walther Halvorsen (1887–1972), Paris eta Oslo; Galerien Thannhauser-ek (Justin K. Thannhauser zen jabea) Halvorsen-i erosia, Berlin eta Luzerna, 1929ko abuztuak 12 (1376. inb. zk., “Danseuse s’avançant, les bras levés”); Justin K. Thannhauser-i eskualdatua (Amsterdam-etik), Paris, eta, geroago, New York, 1938ko ekainak 2 (40047. zk.); Thannhauser-ek Solomon R. Guggenheim Foundation-i egindako legatua, New York, 1978, dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Berlin, Galerie Alfred Flechtheim, Das plastische Werk von Edgar Degas, 1926ko maiatza, 18. zk. (izen honekin: Danseuse s’avançant, les bras levés [Premier état]); orobat erakutsi zuten Munich-en, Galerien Thannhauser, Edgar Degas: Pastelle, Zeichnungen, das plastische Werk, 1926ko uztaila-abuztua, “Das plastische Werk”, 18. zk. (izen honekin: Tänzerin vorschreitend, Arme erhoben [Erster Zustand]), eta Dresde-n, Galerie Ernst Arnold, 1926ko iraila.
Buenos Aires, Galería Müller (Justin K. Thannhauser-ekin antolatua), Degas: Exposición, 1934ko irailaren 1etik 30era, 60. or. (izen honekin: Danseuse s´avançant, les bras levés [premier état])
Amsterdam, Stedelijk Museum, Rondom Rodin, 1939ko ekainaren 30etik irailera (1940ko urtarrilaren 2ra luzatua), 92. zk.

Materialak eta prozedura

Dantzaria aurrerantz mugitzen, besoak gora jasota Edgar Degas-en oinordekoen aginduz moldekatu zuten, artista hil ondoren; izan ere, Degas hil zenean, 150 eskulturatik gora aurkitu zituzten haren tailerrean, gehienbat argizariz, “plastilinaz” (argizariz eta olioz egindako materiala) eta buztinez modelatuak (Danseuse s’avançant, les bras levés, ca. 1885-90)². Zaldi, dantzari eta bainularien prestalan delikatu horiek ez ziren jendaurrean erakusteko sortuak, eta artista hil ondoren jarri zizkieten izenburuak. Degas-ek behin esan zuenez: “Argizariz modelatzen ditut zaldiak eta pertsonak nire burua gogobetetzeko, ez pinturatik edo marrazketatik atseden hartzeko, baizik eta adierazkortasun, suhartasun eta bizitasun handiagoa emateko nire koadro eta marrazkiei. Jardunari eusten laguntzen didaten ariketak dira […]. Horietako bakar bat ere ez dago salgai”³.

Degas ospetsua zen pintore, marrazkilari eta grabatzaile gisa egindako lanengatik, eta hiru dimentsioko objektu bakar bat erakutsi zuen bizi guztian, 1881eko udaberrian Parisen egindako seigarren erakusketa inpresionistan, hain zuzen ere: Hamalau urteko dantzari txikia (Petite danseuse de quatorze ans, 1878–81). XIX. mendearen amaieran, eskultura monumentala lantzen zen, batik bat, eta material trinkoak erabiltzen ziren, hala nola terrakota, harria edo brontzea. Hamalau urteko dantzari txikia, ordea, argizari pigmentudun eta buztinezko geruzez eginda zegoen, eta berunezko hodiez egindako armazoia zuen, kotoi eta adaxka, pintzel eta alanbrez inguratua. Degasek giza ilea, oihalezko gerruntzea eta tutu bat erabili zituen, baita balleteko benetako zapatila batzuk ere, pertsonaia janzteko. Erakusketaren ondoren, bere bilduma partikularrean kontserbatu zuen Hamalau urteko dantzari txikia obra; eskultura hura ez zen berriro jendaurrean erakutsi 1920ko apirilera arte.

Degas hil ondoren, haren bi testamentu olografo xume aurkitu ziren, legezko zigilurik gabeak; ez batak ez besteak ez zuen eragozten bere etxeko hiru solairuetan eta estudioan aurkitutako modeloak erabiltzea. Urtebete igaro zenerako, 1918ko maiatzaren 13an, Degasen oinordekoek kontratua egin zuen Adrien Aurélien Hébrard paristar galdatzailearekin (1865–1937), haren eskulturak brontzean moldekatzeko. Haietako asko oso hondatuta zeuden, baina hirurogeita hamalau moldekatzea lortu zuten. Beren asmoa zen brontze bakoitzaren hogeina aleko edizioak egitea, saltzeko, eta haiez gainera egin zituzten beste bi sail oso, Degasen oinordekoentzat bat eta Hébrard fundizioarentzat bestea⁴. Artistaren laguna izandako Albert Bartholomé eskultoreak (1848–1928) prestatu zituen moldeak hustuketarako. Gero, Hébrardek Albino Palazzolo (1883–1973) kontratatu zuen, argizari galduzko moldekatzearen teknika maisutasunez erabiltzen zuen italiar aditua, proiektu handinahi hura ikuska zezan; eta 1919ko azaroan edo abenduan lanari ekin zioten. Lehenik, brontzezko pieza-eredu edo chef-modèle bat sortu zen, galdategiak haren zenbait molde eta kopia sor zitzan. Palazzolo-k teknika konplexu bat erabili zuen horretarrako: jatorrizko irudia gelatinaz eta ondoren igeltsuzko kontramolde batez estaltzen zen, eta bi geruza horiek beroaren bidez trinkotzen ziren, buztinezko eta argizarizko piezen gainaldeko hainbat xehetasun atxikitzeko. Pieza hoztutakoan, igeltsua desmuntatzen zen eta gelatina garbitzen zen, kontu handiz. Jarraian, argizariz betetzen zen gelatinazko molde negatiboa, alea bikoizteko —argizarizko tarteko moldea zeritzon—. Hura estalgarri errefraktario batez estali, eta berotu egiten zen, argizariaz gabetzeko. Azkenik, brontze urtuz betetzen zen molde errefraktario hustua, hozten uzten zen, eta moldea kentzen zitzaion, piezari azken ukitua emateko. Palazzolo-k pieza kontu handiz leundu, landu eta patina batez babesten zuen, jatorrizko irudien gainaldearen xehetasun guztiak berregiteko⁵. Guggenheim-eko bildumako Dantzaria aurrerantz mugitzen, besoak gora jasota urtuta zegoen 1926rako [ikus, halaber, Emakumea eserita, ezker alboa lehortzen (Femme assise, s’essuyant le côté gauche), eta Espainiar dantza (Danse espagnole)]. Oinarrian irarrita ageri denez, 1–72 bitarteko obra-zerrendan 19. zenbakia esleitu zitzaien brontzeari eta haren argizarizko ereduari⁶. Atik Tra arteko letra batez identifikaturiko hogei sailetako “D” saileko alea da⁷.

Guggenheimeko dantzaria, artistak jarrera horretan adierazitako lehen aldaera, dantzako mugimenduaren hasieran dago, besoak irudia osatzeko prest eta pisua ezker oinean bermatuta. Bigarren aldaera, neurriz apur bat handiagoa, historikoki deuxième étude izendatua (bigarren prestalana) eta brontzeen sailetan 72. zenbakiaz zenbakitua, mugitzen ari da, itxuraz aurreranzko tendu bat egiten, besoak hirugarren posizioan dituela ia. Bi irudiak zehaztasunik gabe modelatuta daude, eta antzeko akabera maila dute, baina irudi handiena egoera txarrean aurkitu zuten, eta ezin izan zuten osorik urtu: eskuin besoa, ezker oinaren parte batzuk eta eskuin izterra falta ditu.

Artista hil ondoren moldatutako brontzezko eskulturen ezaugarriak definitzeko, 2017an argitaratutako azterlan zorrotz bat egin zuen National Gallery of Art-ek (Washington), X izpien fluoreszentzia bidezko espektroskopiaren teknika analitikoa erabiliz, Degasen brontzeetan Hébrardek erabilitako kobrezko aleazioko metalen kopuruak zehazteko⁸. Guggenheimeko Dantzaria aurrerantz mugitzen, besoak gora jasota brontzearen azterketatik ondorioztatu denez, antzeko kobre, berun eta zink-proportzioak erabili ziren obra horretan eta National Galleryk aztertutako beste eskultura batzuetan⁹. (NO) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. René De Gas, bizirik gelditu zen Degas-en azken anaia, Parisen bizi izan zen. Thérèse arreba ondorengorik gabe hil zenez, artistaren gainerako oinordekoak (René De Gas-ez gainera) Marguerite arrebaren lau seme-alabak ziren (Argentinan hil zen arreba hura, 1895ean). Hauek ziren anaiaz gainerako lau oinordekoak: Gabriel Edgar Eugène Fevre, Montevideoko agente bat; Henri Jean Auguste Marie Fevre, Marseillako industrialaria, eta Jeanne Fevre, zeinak ordezkatzen baitzuen, halaber, Madeleine Marie Pauline Fevre ahizpa, moja karmeldarra. [itzuli]
2. John Rewald, argit., Degas: Works in Sculpture; A Complete Catalogue, Pantheon Books, New York, 1944; Anne Pingeot, Degas: Sculptures, Imprimerie nationale éditions: Réunion des musées nationaux, Paris, 1991; Sara Campbell, Degas: The Sculptures; A Catalogue Raisonné, Apollo-ren argitalpen berezia, 1995eko abuztua; Joseph S. Czestochowski eta Anne Pingeot, Degas Sculptures: Catalogue Raisonné of the Bronzes, Torch Press and International Arts, Memphis, Tennesse, 2002; Suzanne Glover Lindsay, Daphne S. Barbour eta Shelley G. Sturman, Edgar Degas Sculpture, National Gallery of Art, Washington, 2010. [itzuli]
3. Edgar Degas-ek François Thiébault-Sisson-i, 1897, in François Thiébault-Sisson, “Degas sculpteur raconté par lui-même", Le temps, 1931ko abuztuak 11, hemen aipatua eta ingelesera itzulia: Suzanne Quillen Lomax, Barbara H. Berrie eta Michael Palmer, “Edgar Degas’s Wax Sculptures: Characterization and Comparison with Contemporary Practice”, Facture: Conservation, Science, Art History 3, 2017, 54. or. [itzuli]
4. Daphne Barbour eta Shelley Sturman, “Casting Degas’s Sculpture into Bronze: A Closer Look", Facture: Conservation, Science, Art History 3, 2017, 78–80. or. [itzuli]
5. Ibid., 82.–84. or. [itzuli]
6. Degas-en brontze sail batzuk 1921erako moldekatuta bazeuden ere —horien artean “A” sail osoa, 1etik 72 zenbakitutako aleek osatua (Parisen erakusgai jarri zuten 1921eko maiatzean)—, 1932ra arte jarraitu zuten haren piezak urtzen. 73. zenbakia zegokion eskultura bat, Hamalau urteko dantzari txikia, 1921az geroztik moldekatu zen, inolako zalantzarik gabe. Gerraren mehatxua zela-eta, behera egin zuen eskulturen eskarien kopuruak, eta A. A. Hébrard et Cie etxeak ateak itxi behar izan zituen 1936an. 74. zenbakidun eskultura, Ikaslea (L’ecolière), 1880–1881 inguruan modelatua, 1956–1958 aldera moldekatu bide zuten, seguru asko. Suzanne Glover Lindsay, “Degas’ Sculpture after His Death”, in Lindsay, Barbour eta Sturman, Edgar Degas Sculpture, 16.–18. or. “D” saileko Guggenheim-eko piezak 1926an jarri zituzten erakusgai, lehen aldiz, eta, jakina den arren data hori baino lehenago moldekatu zituztela, ezin izan da urtea zehaztu. [itzuli]
7. Hemen agertzen da Dantzaria aurrerantz mugitzen, besoak gora jasota obra: Czestochowski eta Pingeot, Degas Sculptures, 158.-159. or., 19. zk., kol. erreprodukzioa, “D” saila (izen honekin: Dancer Moving Forward, Arms Raised [Danseuse s’avançant les bras levés, première étude]); Rewald, Degas: Works in Sculpture, 22. or., XXIV. zk., 76 or. erreprodukzioa [itzuli]
8. Barbour eta Sturman, “Casting Degas’s Sculpture into Bronze”, 103.–105. or. [itzuli]
9. 2017an, Northwestern University-Art Institute of Chicago Center for Scientific Studies in the Arts (NU-ACCESS) zentroarekin lankidetzan, Guggenheim Museum-ek Thannhauser Bildumako Degas-en hiru brontzeen (kat. 9–11) X izpien fluoreszentzia bidezko analisia egin zuen. [itzuli]

PDF-a JAITSI