Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Emakumea marradun soinekoarekin

Emakumea marradun soinekoarekin, ca. 1877–1880
Olio-pintura mihise gainean, 175,5 × 84,3 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.28
Sinadurarik eta datarik gabea; idazkuna erdian ezkerrean, pintura marroiarekin, beste esku batez seguru asko: Ed Manet

Jatorria

Artistaren herentzia (Lochard, 118. argazkia); seguru asko artistaren alargun Suzanne Manetek gordea (ezkongabetan Leenhoff, 1830–1906), Paris, 1883 ondoren. Ernest Cognacq (1839–1928), Paris, 1902rako, seguru asko Bernheim-Jeune-ren bitartez eskuratua (Gaston Bernheim-Jeune eta Josse Bernheim-Jeune, jabeak), Paris; Cognacq-i erosia, “Monteux”-ren bitartez seguru asko, Bernheim-Jeunek, 1903ko urtarrilak 6 (inb. zk. 12898); Bernheim-Jeuneri Alexandre Berthier-ek erosia, Wagram-eko 4. printzea (1883–1918), 1905eko uztailak 5¹. Seguru asko Bernheim-Jeune edo Jos [Joseph] Hessel-i berriro itzulia (1859–1942), Paris; Carl Reininghaus (1857–1929), Viena, 1922rako². Eduard von der Heydt baroia (1882–1964), Zandvoort, Herbehereak, 1927rako; Von der Heydt-i erosia Galerien Thannhauserrek (Justin K. Thannhauser, jabea), Berlin eta Luzerna, 1928ko urtarrilak 3 (inb. zk. 1202, “Dame in gestreiften Kleid”)³; Justin K. Thannhauserri eskualdatua (Amsterdamen bitartez), Paris, eta ondoren New York, 1938ko ekainak 2 (40130. zk.); Thannhauserrek Solomon R. Guggenheim Foundation-i legatua, New York, 1978, museoarentzako dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehenengo erakusketak

Brusela, La libre esthéthique, Exposition des peintres impressionnistes, 1904ko otsailak 25–martxoak 29, 84. zk. (izenburu honekin: Portrait de Mlle S. Reichenberg).
Berlin, Nationalgalerie, Eduard von der Heydt baroiaren mailegu gisa erakusketa orokorrerako, 1927ko martxoak 7 –1928ko urtarrilak 3 (ez zen katalogorik egin).
Kansas City, William Rockhill Nelson Gallery of Art (gaur egun, Nelson-Atkins Museum of Art), Masterworks from the Justin K. Thannhauser Collection, 1955eko ekainak 1–irailak 1 (ez zen katalogorik egin).

Materialak eta prozedura

Édouard Maneten Emakumea marradun soinekoarekin lana artistaren azken garaikoa da, eta bertan nabarmen gelditzen da bai bizitza modernoko gaiekiko zuen interesa bai nolako maisutasunez erabiltzen zituen pintzela eta pintura. Lanaren tamaina handia kontuan hartuta, bilbe nahiko fineko mihise batean egin zen lana. Oinarri zurixka oso diluituta dagoenez, nabarmendu egiten da mihisearen testura; teknika hori askotan erabili ohi zuten inpresionistek, eta Manetek harreman handia zuen haiekin⁴. Berun-zuri zakarra da oinarriaren osagai nagusia, beste osagai batzuen traza batzuekin, aglutinatzaile organiko batean⁵. Infragorrizko erreflektografian ez zen prestaketa-marrazkirik aurkitu, eta, X izpi bidezko erradiografiak adierazi zuenaren arabera, margolanean ez zen inolako aldaketarik egon. Bi proba horiek aditzera ematen dute zuzen-zuzenean eta ziurtasunez egin zela lana.

Zeharkako epaiek erakusten dute Maneten pinturaren egitura geruza bakarra dela, parte handi batean, zuzenean oinarriaren gainean aplikatua, eta agerian utzi duela artistak hainbat eremutan. Konposizioaren fokua zentratzen duen guneetan —paristar emakumea modaren arabera jantzia, haizemailea eta Luis XV.aren estiloko mahaiaren tailla apaingarria—, pinturak enpaste arinak ditu, eta finago eta diluatuago dago atzean. Bertan, talentu handiz aplikatu dira pintzelkada adoretsuak, anplitude handikoak zenbaitean, eta diluitutako pinturak burdin-hesi bat eta landare batzuk iradokitzen ditu. Edozein kolorek du pigmentu bat baino gehiago, zenbaitean askoz ere gehiago, baina, horietako batzuetan ez da beharbada nahita izango, baizik eta pintzela ez zelako ondo garbitu edo paleta asko erabili zelako. Pigmentuen nahasketa konplexuak gorabehera, Maneten pintura argitsua eta sutsua da, pintzelkadak segurtasunez eta kolore-nahasketa leunez aplikatuta daude, xehetasun txikienak ere deskribatuz, esate baterako soinekoaren ezkerreko aldean zintzilik dagoen lore sorta.

X izpien fluoreszentzia bidezko eskanerraren bitartez lortutako irudiek erakutsi zuten soinekoko marrak zuri-beltzak berun-zuriz eta kaltzioa zuen pigmentu beltz batez pintatu zirela (hezur-beltza edo marfil-beltza). Raman espektroskopiak erakutsi zuen soinekoko zenbait marratan ikusten den kolore urdina itsasoz haraindiko urdina dela, eta Manetek pigmentu hori hezur-beltzarekin edo marfil-beltzarekin nahastu zuela gonaren beheko aldea, eskuinekoa, profilatzen duen urdin iluneko trazuetan. Lurren geruza oso finaren gainean (burdin oxidoko lurretan eta bermiloi lehor eta lausotuetan oinarrituta) hainbat pintzelkada sendo finkatuz sortu zen emakumearen aurpegia. X izpien fluoreszentzia bidez lortutako irudiek adierazi zuten begiak kobalto-urdina erabiliz pintatu zirela, pintura marroiaren ukituarekin —burdin oxidoaren lur-kolorea seguru asko berriro ere—, modeloaren berezko ezkerreko begian, eta ezpainak bermiloiez pintatu zirela, nahiz eta beste pigmentu batzuk ere erantsi ziren, kopuru txikian, kolorea leuntasunez nabarmentzeko.

Mahaiaren gainean ezin hauteman den idazkun kaligrafiko batek “Ed Manet” dio. Idazkun hori Maneten beste lan batzuetan agertzen den sinadura irmoagoaren bestelakoa da, besteak beste Ispiluaren aurrean lanekoa (1876). Ez da ezagutzen noiz erantsi zen idazkun hori, ezta nork egin zuen ere, nahiz eta badirudien jatorrizko pinturaren gainean trazatu zela zuzenean⁶.

Emakumea marradun soinekoarekin lana Maneten estudioan zegoen hura hil zenean, eta asko aldatu zen hurrengo bi hamarkadetan. 1883. eta 1902. urteen bitartean, koadroa ebaki egin zen ezkerreko eta eskuineko aldeetatik, eta baita goitik ere pixka bat. Honako hauek ziren jatorrizko neurriak, gutxi gorabehera: 192 × 124 cm. Baina 1902an margolanak 180 × 85 cm neurtzen zuen⁷, eta, gaur egun, berriz, 175,5 × 84,3 cm. Margotutako zenbait apaingarri, oinarria atzean gorde zen eremuetan bereziki, beste esku batez erantsi ziren, seguru asko lanaren tamaina aldatu zen garaian. Jatorrizko iltzeen zuloen bazterretako zenbait arrastok eta krakeladura mikroskopikoei dagozkien zenbait lerrok —moztutako bazterretik 5 milimetrora, gutxi gorabehera— iradokitzen dute mihisea gaur egungo euskarria baino txikiago batean muntatu zela, akaso. Koadroa berroihaleztatu egin zen, itsasgarri urtsu baten bitartez, eta euskarri nahiko sendo batean muntatu zen. Euskarria kolore marroi gorrixkaz tintatu da, nahita.

Koadro hau Solomon R. Guggenheim Museumen proiektu handi baten objektua izan zen, 2015 eta 2018 bitartean, ikerketa historiko artistikoa, azterketa zientifikoa eta kontserbazio-tratamendua barne hartzen dituena. Lan horren bitartez ezabatu egin ziren berniz koloregabetua eta hil ondorengo zenbait ukitu, baina ez denak —horien artean emakumearen berezko eskuineko eskua, eskularrua zuena, aldatu zituztenak—, eta, horrela, agerian gelditu ziren azpian zeuden Maneten jatorrizko pintzelkadak. Emakumea marradun soinekoarekin lanaren gaur egungo itxura orokorra alderagarria da Maneten garai beretsuko beste erretratuekin, akabera labur eta zirriborratuak baititu. Litekeena bada ere koadroak inoiz ez berreskuratzea erabat jatorrizko neurriak eta izaera, gaur egun hobeto irudikatzen du modernotasunaren izpiritua, lana margotu zenean erabat aitzat hartu ez zena, seguru asko. (GM, FP)

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Solomon R. Guggenheim Museumek eskerrak ematen dizkio Anne Disteli hainbat elkarrizketa eta oharren bitartez Emakumea marradun soinekoarekin lanaren jatorriari buruzko informazioa emateagatik, 2015eko abendua. [itzuli]
2. Galerien Thannhauserren merkataritza-erregistroek 1920-1930eko hamarraldi inguruko sarrera bat dute margolanaren jatorriari buruzkoa: “[Jos] Hessel hat es, wahrend er noch bei Bernheim Jeune war, vor ca. 25 Jahren an [Carl] Reininghaus verkauft. [Albert C.] Barnes sah es vor 20 Jahren bei [Galerie] Barbazanges” ([Jos] Hesselek [Carl] Reininghausi saldu zion, orain dela 25 urte inguru, artean Bernheim-Jeuneren esku zegoela. [Albert C.] Barnesek [Galerie] Barbazanges-en ikusi zuen orain dela 20 urte). Ohar horiek berak agertzen dira Thannhauserreko inbentario-liburuko oharren zutabean, 1928ko Emakumea marradun soinekoarekin lanaren erosketa-oharrean. Barbazanges aipatzen da berriro ere Justin Thannhauserren New Yorkeko inbentario-liburuan: “Barnes sah ca. 1908 bei Barbazanges” ([Albert C.] Barnesek 1908. urte inguruan ikusi zuen [Galerie] Barbazanges-en). Thannhauserren merkataritza-erregistroetan, halaber, Berlingo Galerie van Diemen aipatzen da, lanaren jabe gisa. Ez da baieztatu lana Galerie Barbazangesena ez Galerie van Diemenena izan zela. Materialsammlung Manet, A077-VIII-007; Lagerbuch (inbentario-liburua) II, inb. zk. 1202, A077-XIX-002; Inventarbuch, New York eta Berna, A077-XIX-006, A077 Galerien Thannhauser Archive, Zentralarchiv für deutsche und internationale Kunstmarktforschung, Kolonia. [itzuli]
3. Itxura denez, Galerien Thannhauserrek Paul Cézanneren bi lanen truke lortu zuten hemen aipatzen ari garen Maneten lan hau. Truke hori SMB-ZA, I/NG 857, 357 or. eta hurrengoak fitxategian aipatzen da, bereziki 1927ko abenduaren 28ko datako korrespondentzian, Zentralarchiv, Staatliche Museen zu Berlin– Preußischer Kulturbesitz-en. Guggenheimek eskerrak ematen dizkio Sven Haaseri, Zentralarchiv, dokumentazio hori partekatu izanagatik. [itzuli]
4. David Bomford, Jo Kirby, John Leighton eta Ashok Roy, Impressionism: Art in the Making, National Gallery, Londres, 1991, 47. or. [itzuli]
5. Kaltzita, igeltsu, barita, kuartzo, feldespato eta beste silikatu batzuk, burdin oxidoko lurrak eta ikatz-beltzaren inklusio eskasak dira aztarna-elementuak. [itzuli]
6. Idazkun horren ezkerrean eta behean antzeko idazkun baten hondakin ahulak agertzen dira. Eremu horretan oso hondatuta dago jatorrizko pintura. [itzuli]
7. Théodore Duret, Histoire d’Édouard Manet et de son oeuvre, H. Floury, Paris, 1902, 250. or., 231. zk. [itzuli]

PDF-a JAITSI