Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Paisaia elurtua

Paisaia elurtua (Paysage enneigé), Arles, 1888ko otsaila
Olio-pintura mihise gainean, 38,3 × 46,2 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Hilde Thannhauser 84.3239
Sinatu eta datatu gabea

Jatorria

Artistak Theo van Gogh anaiari (1857–1891) bidalia, seguru asko, Paris, Christian Mourier-Petersen-en bidez (1858– 1945), Levaillant de La Boissière familiari emateko, Asnières, ca. 1888; Galerie Charpentier-ek eskuratua (Jean Charpentier, jabea), Paris, 1927ko otsaila baino lehen, Levaillant de La Boissière familiari, seguru asko, bitartekari baten bidez¹; Mr. Bogdanoff jaunaren bidez Galerie Hans Bammann-ek erosia (Hans Bammann, jabea), Düsseldorf, 1927ko otsailerako; [Galerien Thannhauser-en gordailutua, Berlin, ca. 1928ko urtarriletik]; Galerien Thannhauserrek (Justin K. Thannhau­ser, jabea) Bammann-i erosia, Berlin and Luzerna, Richard Lohe Jr., Sonnborn-ekin partekatutako jabetzan, 1929rako; Lohe-ren jabetza partekatua Galerien Thannhauserrek eskuratua, 1930eko uztail-abuzturako, seguru asko; Berlin eta Luzerna artean transferitua, 1931ko uztailak 29 (1492 / 10747 inb. zkiak., “Schneelandschaft [weites Feld]”); Justin K. Thannhauser-i transferitua (Luxenburgetik), Paris, eta, gero, New York, 1937ko martxoak 25 (40109. zk.), Hilde Thannhauser emazte/alargunari, New York eta Berna, 1976rako; Hilde Thannhauser-ek Solomon R. Guggenheim Foundation-i dohaintzan emana, New York, 1984.

Lehen erakusketak

Dusseldorf, Galerie Hans Bammann, Alte Meister: Deutsche und französische Kunst des 19. Jahrhunderts, 1927ko udazkena, or./g., erreprodukzioa (izen honekin: Helle Landschaft).
Raleigh, North Carolina Museum of Art, French Painting of the Last Half of the Nineteenth Century, 1956ko ekainak 15– uztailak 29, or./g. (izen honekin: Paysage près d’Arles).

Materialak eta prozedura

Vincent van Gogh Paristik Arles-era aldatu zen 1888ko otsailaren amaieran, Provenceko paisaietan eta argitasunean inspirazio berri bat aurkitzeko itxaropenez; hain zuzen ere, berak hainbeste miresten eta bere gutunetan hainbatetan aipatu ohi zituen japoniar estanpekin alderatzen zituen argitasun eta kolore haiek². Otsailaren 20an iritsi zen hara, eta elurtuta aurkitu zuen paisaia³. Erabakimen handiz eta Parisko bizimoduaren estresetik lasaituta, Van Goghek Frantziako hegoaldeko hiri haren eta bertako biztanleen zirriborro eta prestalan bizkor batzuk landu zituen olio-pinturaz, paleta oso koloretsua erabiliz. Hemen iruzkindutako olio-pinturazko prestalanean, elurrez partzialki estalitako paisaia bat ikusten da, eta, paisaia horretan, gizon bat eta txakur bat, etxalde urrun batzuetarantz doazela; artista Arles-era iritsi zenekoa kontatzen duen poema edo prentsa-artikulu baten tankera du. Eskalaz obra txikia da Paisaia elurtua, Van Goghek Provenceko lehen egunetan aipatutako “hiru prestalanetako bat” seguru asko⁴.

Inprimatze komertzialeko oinarri bikoitzeko lihozko mihise arruntean bizkor margotutako lana da⁵. Paisaia elurtua obraren euskarria Paristik mihise prestatu gisa eraman zuten, seguru asko. Atzealdearen infragorrizko erreflektografian, Tasset et L’Hôte etxearen zigilu bat ikusten da, Van Goghek gogokoenetakoa zuen Parisko material artistikoen denda batena hain zuzen, mihisearen berroihaleztatze goiztiarrak ezkutatua⁶. Norabide guztietan aplikaturiko pintzelkada lineal eta enpaste trinkoez bete zen gainaldea, eta agerian utzi ziren hondoko eremu zabalak, soroetako elurra adierazteko. Neurri batean frantses inpresionisten estiloa gogorarazten badu ere, Paisaia elurtua obran ez da ageri pintzelkada erregular edo adierazgarri estilistiko jakinik, oro har. Van Goghek norabidea aldatuz aplikatu zituen pintzelkadak, soroaren zerrendak adierazteko, zeinak gogorarazten baititu kanabera-kalamuz egiten zituen krokis (eskua jasota egindako zirriborro bizkorrak) edo marrazkiak, diseinu oso landukoak eta formak definitzeko lerro desberdinak baliatzen dituztenak; ikus, esaterako, Van Goghek 1888an John Peter Russell-i idatzitako gutuneko zirriborroa (Letter to John Peter Russell, ca. june 17 1888) edo Lorategia sahats negartiarekin (Vincent van Gogh, Lorategia sahats negartiarekin, Arles, 1888ko abuztua)⁷. Arlesera iritsi berritan, bere ikuspegi berezia lantzen ziharduen Van Goghek, askotariko eraginen mende, margotzeko gai berriak eskaintzen zizkion ingurune ezezagun batean lanean ari zen bitartean.

Pintzelkada zuri luze eta hori diagonalek —soroko belar koloretsuen pintzelkaden stacattoaren azpian ikusten dira— konposizioaren perspektiba adierazten dute, azpiko marrazkiaren ordez, agian. Perspektiba-marko baten grafitozko lerrorik ezin izan da argi identifikatu begi hutsez edo irudia handituta, baina artistak adierazi zuen udaberri haren amaiera aldera arte erabiltzen jarraitu zuela baliabide hori (tarteka, agian)⁸.

Bizkor exekutatutako pintzelkada batzuen bidez deskribatuta dago bere txakurrarekin soroa zeharkatzen ari den pertsonaia. Pintura lodiz margotuta daude, eta hasierako prestalana lehortu ondoren ukituren bat eman ziela dirudi; adibidez, gizonaren alkandoran, lur-kolore gorrixka batek hondoko kolore berde-urdinxka estaltzen du. Kapela iluna egiteko lehen begiratuan beltza dirudien urdin ilun bat erabili zuen⁹. Irudiko txakurra modu zabarrean margotuta dago, ia bereizezina da, eta proportziorik gabea. Baina ez da ezohikoa Van Goghen irudiak proportziorik gabe eta lausoki definituta agertzea¹⁰. Ostertzeko lerroan, zuhaitz batzuk erreserban utzi zituen, eta haien inguruko zerua margotu zuen; beste batzuk, aldiz, bustia bustiaren gainean aplikatuz margotu zituen.

Paletak askotariko pigmentu argitsuak ditu; mihisea bezala, Paristik bidali zizkioten, seguru asko, Van Goghek zailtasunak baitzituen Frantzia hegoaldean lanerako materialak eskuratzeko. Soroan, lerro zuri luzeak eten egin dira, turkesa-urdinaz, bi berde desberdinez (biridiana eta berde esmeralda), kolore lilaz —eosina (geranio-laka), itsas urdina eta kobalto-urdina, lur-kolore gorriak eta burdin oxidoaren koloreko okreak nahastuz lortua— eta kolore horien sorta batez, kromo-horia eta kadmio-horia tartean direla¹¹. Pigmentu laranja distiratsu bat —seguru asko, histua— ikus daiteke krakeladuraren artean, irudia handituta, eta bermilioia etxaldeen teilatuetan baino ez zuen erabili. Zeruan, berriz, bi urdin desberdin daude, gutxienez: bioleta tankerakoa da bat, berun-zuriarekin nahastutako kobalto-urdinaz eta zeru-urdinaz osatua, eta bestea berdexka, esmeralda-berdea, biridianadun berun-zuria eta itsas urdina nahastuz lortua¹². Van Goghek gogokoen zituen koloreen zerrenda idatzi zuen, Theo van Gogh anaiari 1888ko apirilaren hasieran idatzitako gutun batean; bertan eskatu zizkion Tasset et L’Hôte dendako zenbait material¹³.

Van Goghen garai honetako beste obretan ohikoa zenez, Paisaia elurtua lanean galdu egin dira kolore arrosa eta bioleta batzuk, argiarekiko sentikorrak diren laka organikoak histu egin direlako¹⁴. Arrosa bizia mikroskopioz ikus daiteke, arrakalen barruan eta ertzetan, eta soroko geruza lilaren zeharkako ebaketak agerian utzi du argiaren eraginpean gelditutako pintura histua, milimetro batzuetako eremuan¹⁵. Laka gorri organikoek —adibidez, gorriminak, karmin-lakak eta geranio-lakak— tindatzeko ahalmen handia dute, eta intentsitate handiko koloreak sortzen dituzte zuriarekin edo urdinarekin nahastuta. Jatorrian arrosaren eta berdearen edo horiaren eta morearen artean sortutako kontrajartze nabarmenek ez dute eragiten, gaur egun, Van Gogh bizi zela eragingo zuten efektu bera, eta eraldatuta daude koloreen arteko erlazioak, jatorrizkoan funtsezkoak zirenak. Goizeko eguzki-argi arrosa-kolorearen ordez, halako malenkonia bare bat transmititzen du koadroak. 2018an koadroaren xehetasun baten bistaratze digital koloredun batek jatorrizko itxuraren zertzelada batzuk erakutsi zituen¹⁶. Bere gutunetan adierazi zuenez, Van Gogh jabetzen zen bere materialetako batzuen berezko egongaiztasunaz: “Arrazoi zenuen Tasset-i esatean geranio-laka ere gehitzeko; bidali du, oraintxe egiaztatu dut; inpresionismoak modan jarri dituen kolore guztiak egongaitzak dira, eta arrazoi nahikoa eta gehiegia da koloreak ausardiaz erabiltzeko, apalduko ditu-eta denboraren joanak”¹⁷. (LS) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Baliteke bitartekaria “Jacques Pontie” izatea, horixe aipatu baitzuen Justin K. Thannhauser-ek Zubibidea obraren bitartekari gisa; baina ez da izen hori zuen inor identifikatu. Ikus margolan honen historiari buruzko azterketa sakonagoa hemen: Megan Fontanella eta Lena Stringari, “Aurrekarien zuzenketa: Vincent van Gogh-en Zubibidea eta Paisaia elurtua", liburu honetan. Paisaia elurtua F239 eta JH1267 da. [itzuli]
2. Martxoaren 18an, zera idatzi zuen Van Gogh-ek: “Munduko txoko hau Japonia bezain ederra iruditzen zait, eguratsaren garbitasunagatik eta efektu kromatiko alaiengatik. Urak esmeralda-kolore zoragarriko eta urdin biziko orbanak sortzen ditu paisaietan, japoniar estanpetan bezala. Landak urdin agerrarazten ditu ilunabarretako laranja zurbilak, eguzki horixka zoragarriak. Edonola ere, munduko txoko honetan oraingoz doi-doi ikusi dut udako ohiko distirarik”. Vincent van Gogh-ek Émile Bernard-i, Arles, 1888ko martxoak 18, in Leo Jansen, Hans Luijten eta Nienke Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters; The Complete Illustrated and Annotated Edition, Thames and Hudson, Londres, 2009, 4. alea, 28. or., 587 gutuna, baita online ere, argitalpen elektronikoan, 2010eko abendua, www.vangoghletters.org. Vincent eta Theo van Gogh-ek ukiyo-e es­tanpak eta japoniar kulturari buruzko idatziak bildumatu zituzten. [itzuli]
3. Van Gogh-ek 1888ko otsailaren 19an alde egin zuen Paristik, trenez. Marije Vellekoop, Nienke Bakker-ekin, Maite van Dijk-ekin, Muriel Geldof-ekin, Ella Hendriks-ekin eta Birgit Reissland-ekin, Van Gogh at Work, erak. kat., Van Gogh Museum, Amsterdan; Mercatorfonds, Brusela, 2013, 154. or. [itzuli]
4. Vincent van Gogh-ek Theo van Gogh-i, Arles, 1888ko otsailak 24, in Jansen, Luijten eta Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters, 4. alea, 13 or., 578 gutuna. [itzuli]
5. Mihisean zuzenean aplikatutako oinarri zurixkak nagusiki klariona, kaltzita naturalarekin —kuartzo ale batzuek eta karbonatozko oskolekiko itsas organismo fosilduek, foraminiferoenek esaterako, osatua—, eta berun-zuria zituen. Geruza horren gainean, geruza meheago bat dago, nagusiki berun-zuriz osatua. Materialak zeharkako ebaketen mikroskopia optikoz eta SEM/EDS bidez aztertu dituzte Federica Pozzi eta Anna Cesaratto-k (Metropolitan Museum of Art) eta Aviva Burnstock-ek (Courtauld Institute of Art). Van Gogh-en hondoei buruzko informazio gehiagorako, ikus Ralph Haswell, Leslie Carlyle, Kees T. J. Mensch, Ella Hendriks eta Muriel Geldof, “The Examination of Van Gogh’s Painting Grounds Using Quantitative SEM-EDX", eta Johanna Salvant, Muriel Geldof, Elisabeth Ravaud, Luc Megens, Charlotte Walbert, Michel Menu eta Don H. Johnson, “Investigation of the Grounds of Tasset et L’Hôte Commercially Primed Canvas Used by Van Gogh in the Period 1888 to 1890", biak hemen: Van Gogh’s Studio Practice, argit. Marije Vellekoop, Muriel Geldof, Ella Hendriks, Leo Jansen eta Alberto de Tagle, Van Gogh Museum Amsterdam; Mercatorfonds, Brusela, 2013, 202.–15. or., 182.– 201. or. [itzuli]
6. Parisko rue Fontaine Saint-Georges kaleko 31. zenbakian zegoen Tasset et L’Hôte etxea, eta 1887 eta 1899 bitartean jardun zuen lanean, gutxienez. Pascal Labreuche, Guide to Paris Artists’ Suppliers, 1790–1960, www.labreuche-fournisseurs-artistes-paris.fr. [itzuli]
7. Van Gogh-en Lorategia sahats negartiarekin (1888, F1451, JH1545, ikus 62.1. fig.) obra luzaroan egon zen Justin K. Thannhauser- i lotuta. Galerien Thannhauser-en egon zen (Berlin eta Luzerna), 1927 eta 1936 bitartean; berriro Thannhauser-en esku egon zen New Yorken, 1948 eta 1949 inguruan; eta Thannhauser-ek John eta Dominique de Menil-i saldu zien 1951n (Houston). [itzuli]
8. “Hilabete batzuk baino ez daramatzat hemen, baina, esadazu, gai izango ote nintzen Parisen txalupak ordubetean marrazteko? Ezta [perspektiba-] markoarekin ere. Eta neurririk hartu gabe egin nituen, gainera, lumaz, eskua jasota.” Vincent van Gogh-ek Theo van Gogh-i, Arles, ca. 1888ko ekainak 5, in Jansen, Luijten eta Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters, 4. alea, 110. or., 620 gutuna. Van Gogh-ek erabiltzen zituen perspektiba-markoei buruzko informazio gehiagorako, ikus: Teio Meedendorp, “The Perspective Frame", in Van Gogh’s Studio Practice, argit.: Vellekoop et al., 132.–55. or.; Nienke Bakker, “The Perspective Frame", in Vellekoop, Bakker et al.-ekin, Van Gogh at Work, 225.–32. or. [itzuli]
9. Van Gogh-ek ia inoiz ez zuen erabiltzen pigmentu beltz purua; tonu ilunak adierazteko, nahiago zuen Prusiako urdina. Hala ere, tarteka, pigmentu beltz pixka bat nahasten zien beste kolore batzuei. Erreferentzia, gisa, ikus Marije Vellekoop, “Van Gogh Finds a Style of His Own", in Vellekoop, Bakker et al.-ekin, Van Gogh at Work, 203. or. Lehenago, Van Gogh-ek pigmentu beltzen ordez pigmentu urdinak erabiltzea planteatu zuen; ikus, adibidez, Vincent van Gogh-ek Theo van Gogh-i Nuenen-etik idatzitako gutuna, 1884ko ekainaren erdialdera, in Jansen, Luijten eta Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters, 3. alea, 158. or., 450 gutuna: “Beltzari dagokionez, prestalan hauetan ez dut erabili, beltzarenak baino efektu indartsuagoak behar nituelako, besteak beste, eta beltz puruarekin baino tonu are ilunagoak sortzen direlako indigoa eta lur-kolore siena nahastuz. Jendeari entzuten diodanean esaten duela “ez da existitzen beltzik naturan”, batzuetan pentsatzen du ez litzatekeela pinturan ere beltzik existitu beharko”. [itzuli]
10. Ikus, besteak beste, Vincent van Gogh-en obra hauetako irudiak: Ereilea (Millet-en arabera) (1888ko ekaina, F422, JH1470, Kröller- -Müller Museum), Soro ereinak (“Ildoak”) (1888ko iraila, F574, JH1586, Van Gogh Museum), eta Uzta (1888ko ekaina, F412, JH1440, Van Gogh Museum). [itzuli]
11. Materialak X izpien fluoreszentziaz, FTIR eta Raman espektroskopiaz eta SEM-EDS analisiz aztertzeko lanak zuzendu ditu Pozzi-k, Basso, Silvia A. Centeno, Anna Cesaratto eta Louisa Smieska-rekin (Metropolitan Museum of Art). [itzuli]
12. X izpien fluoreszentziazko azterketaren datuetatik ondorioztatzen denez, Van Gogh-ek garai hartan Parisko Tasset et L’Hôte etxetik bidal ziezazkioten eskatutako koloreen antzekoa da paleta. [itzuli]
13. Vincent van Gogh-ek Theo van Gogh-i, Arles, ca. 1888ko apirilak 5, in Jansen, Luijten eta Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters, 4. alea, 45. or., 593 gutuna. [itzuli]
14. Van Gogh-en obrako pigmentu gorrien histe edo kolore-galtzeari buruz, ikus, adibidez, Maarten van Bommel, Muriel Geldof eta Ella Hendriks, “An Investigation Organic Red Pigments Used in Paintings by Vincent van Gogh (November 1885 to February 1888)", Art Matters: Netherlands Technical Studies in Art 3, 2005, 111.–37. or.; Silvia A. Centeno, Charlotte Hale, Federico Carò, Anna Cesaratto, Nobuko Shibayama, John Delaney, Kathryn Dooley, Geert van der Snickt, Koen Janssens eta Susan Alyson Stein, “Van Gogh’s Irises and Roses: The Contribution of Chemical Analyses and Imaging to the Assessment of Color Changes in the Red Lake Pigments", Heritage Science 5, 18. zk., 2017. [itzuli]
15. Laga gorrizko pigmentuak aztertu eta identifikatu ditu Pozzi-k, Basso eta Nobuko Shibayama-rekin (Metropolitan Museum of Art), mikroskopio optikoa, SEM/EDS eta HPLC analisiak baliatuta. Eosina aurkitu zuten, aluminioak osatutako substratu batean prezipitatuta, soroaren ezkerraldeko erdialdean ageri den lerro batean, gaur egun tonu bioleta histua duen eremu batean; 62.3. irudiko zeharkako ebaketan ikusten da. [itzuli]
16. Zorretan gaude Roy S. Berns-ekin (Munsell Color Science Laboratory, Rochester Institute of Technology), espektro anitzeko teknologia eta multi-iluminazioa erabiliz lortutako irudiengatik, erreflektantzia espektraleko neurketengatik, Van Gogh-en paletaren absortzio eta barreiatze espektralari buruzko datu-baseagatik eta Van Gogh-en Paisaia elurtua obraren bistaratze digital berkoloreztaturako irudien prozesatze eta aholkularitzagatik. Koloreak jatorrizkoari ahalik eta gehien hurbiltzeko, erreflektantzia espektraleko neurketak egin ziren gainalde guztian. Espektro anitzeko argazkia eta multi-iluminazioa erabili ziren margolanaren ezaugarri espektralak, kromatikoak eta gainaldearenak atxikitzeko. Gainaldearen propietateak bereiziz, areagotu egiten da berregite kromatikoen errealismoa. Ukipenezko neurketa espektralak egin ziren kameraren doitasun kromatikoa egiaztatzeko eta kalkulatzeko kolorea nola aldatzen den laka-pigmentu apal bat gehitzean —esaterako, karmina edo geranio-laka, zeinak baitira Van Gogh-ek maiz erabiltzen zituen bi koloregai arrosa edo magenta—. Absortzio- eta barreiatze-eredu bat erabili zen —pintura-dendetan maiz erabili ohi dutena nahierako koloreak sortzeko— aldaketa kromatikoak neurtzeko, Van Gogh-en paletari buruz Berns irakasleak aldez aurretik osatutako datu-basean oinarriturik. Irudiak prozesatu ziren, kolorea galdurik zuten parte batzuk berriro margotzeko eta koadroa argiztatze-baldintza jakin batzuetan berregiteko. Teknologia honi buruzko informazio gehiagorako, ikus: Francisco H. Imai, Mitchell R. Rosen eta Roy S. Berns, “Multi-spectral Imaging of Van Gogh’s Self-Portrait at the National Gallery of Art, Washington", Society for Imaging Science and Technology Conference Proceedings (2001), 185.–89. or.; Roy S. Berns, Lawrence A. Taplin, Mahdi Nezamabadi, Mahnaz Mohammadi eta Yonghui Zhao, “Spectral Imaging Using a Commercial Colour-filter Array Digital Camera", Proceedings of the Fourteenth Triennial ICOM-CC Meeting, The Hague (2005), 743.–50. or. [itzuli]
17. Vincent van Gogh-ek Theo van Gogh-i, Arles, ca. 1888ko apirilaren 11, in Jansen, Luijten eta Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters, 4. alea, 50. zk., 595 gutuna. [itzuli]

PDF-a JAITSI