Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Ispiluaren aurrean 

Ispiluaren aurrean (Devant la glace), 1876
Olio-pintura mihise gainean, 93 × 71,6 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.27
Datarik gabea; behean, eskuinaldean sinatua, pintura marroiaz: Manet

Jatorria

Artistaren herentzia, Paris (20. inb. zk.; Lochard-en 246. argazkia); enkantea, Hôtel Drouot, Vente Manet, Paris, 1884ko otsailak 4–5, 43. zk.; Albert Robin doktoreak (1847–1928) enkantean erosia, Paris, 1884; Robini Bernheim-Jeune-k erosia (Gaston Bernheim-Jeune eta Josse Bernheim-Jeune, jabeak), Paris, 1901eko otsaila; Paul Cassirer (1871–1926), Berlin, 1901eko martxoa, Bernheim-Jeuneri erosia, seguru asko; Cassireri Durand-Ruel-ek erosia, Paris (Paul Durand-Ruel, jabea), 1902ko abenduak 16 (7205. inb. zk.; 3886. zk.); Durand-Rueli, Paris, Durand-Ruelek, New York, 1903ko urtarrilak 8 (2855. inb. zk.); berriro ere Durand-Ruelek erosia, Paris, 1910eko otsailak 2 (9238. inb. zk.); Durand-Ruelek berriro eskuratua, New York, 1916ko abuztuak 11 (3952. inb. zk.); Durand-Rueli, New York, Joseph F. Flanaganek erosia, Boston, 1917ko apirilak 2; enkantea, American Art Association, Catalogue of Highly Important Old and Modern Paintings belonging to... Mr. Joseph F. Flanagan, Boston, New York, 1920ko urtarrilak 14–15, 65. zk. (izen honekin: Devant la psyché); Durand-Ruelek erosia, New York, 1920 (4397. inb. zk.); Durand-Ruelengandik, New York, Carl O. Nielsen-ek (1868–1950) eskuratua, 1923ko irailak 20¹; Nielseni Galerien Thannhauserrek erosia (Justin K. Thannhauser, jabea), Berlin eta Luzerna, 1926ko abenduak 18 (1127. inb. zk., “Vor dem Spiegel”), nahiz eta Nielsenek bere jabetza partzialari eutsi zion; Justin K. Thannhauserri eskualdatua (Amsterdametik), Paris, eta ondoren New York, 1938ko ekainak 2 (40132. zk.); Thannhauserrek Solomon R. Guggenheim Foundationi legatua, New York, 1978, museoarentzako dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Paris, Galerie de la Vie Moderne, Exposition des oeuvres nouvelles d’Édouard Manet, 1880ko apirilak 10–30, 8. zk.
Viena, Galerie Miethke, Manet—Monet, 1910eko maiatza, 6. zk., erreprodukzioa (izen honekin: Vor dem Spiegel).
New York, Durand-Ruel, Exhibition of Paintings and Pastels by Édouard Manet and Edgar Degas, 1916ko 5–29, 2. zk.
New York, Durand-Ruel, Exhibition of Paintings by Modern French Masters, 1920ko apirilak 8–24, 20. zk. (izen honekin: Devant la psyche).
Berlin, Künstlerhaus (Galerien Thannhauserrek antolatua), Erste Sonderausstellung in Berlin, 1927ko otsaila erdialdea– urtarrilak 9, 146. zk., erreprodukzioa (izen honekin: Vor dem Spiegel).
San Antonio, Marion Koogler McNay Art Institute (gaur egun McNay Art Museum), Paintings from the Justin K. Thannhauser Foundation [A Summer Exhibition], 1961eko ekainak 15–irailak 11, III. zk., erreprodukzioa (izen honekin: Woman).

Materialak eta prozedura

Édouard Manetek XIX. mendearen amaiera aldera pintura frantsesean zabaldu zituen gai abangoardisten artean, Ispiluaren aurrean (Devant la glace) lanak prostituta bat irudikatzen du bere psyché edo ispiluaren aurrean, erdi jantzirik². Lanaren ikonografia kontuan hartuta, margolan hau Maneten Nana (1877) izenburuko lanarekin lotu ohi da, eta azken hori, aldi berean, Émile Zolaren izenburu bereko eleberriko antiheroiarekin, ospe tristeko prostitutarekin hain zuzen ere. Bi margolanak Maneten estudioan zeuden hura hil zenean. Albert Robin (1847–1928) doktoreak erosi zituen biak, margolariaren ondasunen enkantean (1884); arte modernoaren bildumagilea eta margolariaren adiskidea zen Robin, eta Maneten eraikin berean bizi zena Parisen. Bi lanak hainbat urtez egon ziren elkarren ondoan zintzilik bildumagilearen etxean, zein bere bidetik joan baino lehen. Bi lanek eszena intimo eta voyeur beraren eta modelo beraren bi ikuspegi eskaintzen dituzte akaso; Nana lanaren kasuan, Henriette Hauser antzezle gaztearekin identifikatzen da modeloa, zeina margolariaren begiratuaren, bezero gizonezkoaren eta, azkenik, margolanei begiratzen dioten ikusleen begiradaren pean baitago, aldizka³. Guggenheimeko lanean, ikuslearen papera hartzen dugu guk, eta apain-mahaiko une pribatuan sartzen gara, hain zuzen ere, modeloak, bizkarrez, kortseko zintatik tira egiten duen unean.

Ispiluaren aurrean obra itsasgarri urtsu baten bitartez berroihaleztatuta dago, eta euskarri arin baten gainean dago muntatuta, jatorrizkoa beharbada⁴. Mihisea lihozkoa dela uste da, tafeta moduan ehundua eta bilbe finekoa. Jatorrizko iltzatzearen tolesak iritsi dira gaur egunera arte, eta kolore zurixkako oinarri arin batek estaltzen ditu iltzatze-ertzak. Litekeena da frantses tamaina estandarreko mihise bat izatea, saldu aurretik prestatua (Erretratua 30).

Oinarriaren gainean, Manetek imprimatura marroi gorrixka iluneko geruza bat aplikatu zuen itxuraz, eta arku formako leku bat gorde zuen, ispilua eta irudia hor kokatzeko gero. Horrez gainera, itxura denez, imprimatura berde argi fin bat margotu zuen ispilua jarriko zuen eremuan, eta geruza hori ezkerreko beheko angelurantz urtu zuen; azken horretan oinarri zuri distiratsu bat erabili zuen, modeloaren barruko arropa argiaren argitasuna islatzeko. Horrez gainera, estali gabeko oinarri zurixka azalera ateratzen utzi zuen, haragi kolorearen azpiko geruza argitsu baten antzera, eta Manetek jantziak irudikatzeko erabili zuen urdin zilar-kolorearen azpitik. Ondoren, urratu egin zituen imprimatura marroi gorrixkako eta berdeko geruza fin horiek; horrela, mihiseko bilbearen kolore parte bat ezabatu zuen, eta agerian gelditu ziren oinarri zurixkaren orbantxoak eta baita mihisearen ehundura ere. Margolanaren gune askotan antzematen dira pintura ezabatzeko egindako urratze horiek. Dirudienez, oinarri zurixka ere urratu zuen, eta adi-adi behatuz gero, ondo ikusten dira mihisearen harien irtenune ilunenak. Oso litekeena da abrasioa berroihaleztatze-prozesuarekin nabarmendu izana.

Atzeko imprimatura marroi gorrixkaren gainean, gortina urdina eta eskuinaldeko beheko angeluan ikusten den landarea edo lore apaingarria margotzeko. Hormako papera edo gortinaren ezkerraldeko azken oihal zatia irudikatzeko, berriz, pintzelkada labur nahiko sarriak aplikatu zituen, enpaste gutxikoak, urdin, zuri, hori, berde, gorri eta more paleta aberats eta askotarikoarekin. Gero, pintura artean heze zegoela, tresna bat —pintzel garbi bat seguru asko— eraman zuen herrestan pinturan zehar, koloreak elkarrekin urtzeko; horrela lumen efektua sortzen da, paperaren edo zetaren marmolatuaren antzera (18.2. fig., 106. or.). Oso litekeena da atzeko gortina hori benetan hormatik zintzilik egotea, ispiluaren atzean, modeloa zegoen lekuan. Marroi gorrixka iluneko pintzelkada luze, zabal eta nahiko lauen bitartez irudikatu zen ispiluaren markoari dagokion arkua, eta markoaren urre koloreko apaingarriak erantsi ziren, horiz, laranjaz eta berde biziz enpastatutako pintzelkaden bitartez, apaingarri horien benetako testura iradokitzeko. Ispiluko kristala pintzelkada bertikal eta horizontalez osatuta dago funtsean, eta islaren plano laua iradokitzen dute. Ispiluko irudia hainbat pintzelkada zirriborraturen bitartez eta modu nahiko zehaztugabean dago adierazia. Islaren angeluak aditzera ematen du ispilua inklinatuta dagoela, nahiz eta markoa eta euskarria paralelo egon. Modeloaren gainean jotzen duen argia artista dagoen puntu beretik iristen da, eta, hori dela eta, ez dago ia itzalik eta efektu lautua lortzen da.

Manetek pintzelkada zabal eta zirriborratuez margotu zuen irudia, finak eremu batzuetan, nahiz eta beste batzuetan dentsitate ertain altuko enpaste adoretsuak aplikatu zituen. Oinarri zurixka modu bizian azaleratzen da modeloaren bizkarreko haragi-tonuetan, arrosekin eta berdeekin pixka bat ñabartuta, haragiaren inguruak eta itzalak sortzeko. Berun zuriko ukitu laburragoekin modeloaren omoplatoak deskribatzen dituzten argiak ateratzen dira. Kortsea eta azpiko gona maisutasunez egin zituen, pintzelkada direkzionalen eta urdin eta zuri hotzeko paletaren bitartez, hezea hezearen gainean teknika aplikatuta; askotan, koloreak nahastu egiten dira horiek mihisean. Motots batean bildutako ilearen kolorea, forma eta testura adierazkortasunez margotu zituen pintzelkada direkzional eta kurbatuak baliatuta. X izpi bidezko erradiografiak erakutsi zuen zein garrantzizkoa izan zen berun-zuriaren erabilera kalitate handiko margolan honetan.

Bai X izpi bidezko erradiografiak bai infragorrizko erreflektografiak erakusten dute Manetek aldaketa bat egin zuela konposizioan. Lehenik, kortsea bizkarrezurraren beheko partean askatzen irudikatu zuen modeloa, eskuineko besoa aldaka inguratzen zuela eta eskua margolanaren erdian zegoela, kortsearen zintei tiraka. Baina Manetek aldatu egin zuen eskuaren posizioa, eta besoa luzatuta margotu zuen, konposizio askoz ere dinamikoagoa eta diagonalagoa lortzeko. Pentimenti arinak atzeman litezke eskuan eta besoan, jatorrizko kokalekuan, nahiz eta, dirudienez, Manetek pinturaren zati bat urratu zuen aldaketa hori egin aurretik. Besoaren haragi-tonua modeloaren gerriaren eta ukondoaren artean azaleratzen da jatorrizko lekuan, Manetek hura estaltzeko baliatu zuen pintura urdinxkaren artetik. Zehazki, hatzen muturreko gorriek eta urdinek bertan jarraitzen dute, artistak gainean aplikatu zuen azpiko gonaren pintzelkada argitsu eta zabalen azpian. Manetek, halaber, puntu argitsuak erantsi zituen kortsearen tiranteetan, gortinan, ispiluan eta ilean; gainazal distiratsua eta bizitzaz betea sortu zuen horrela. (GM) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Emmanuelle Héran, “Vollard, Publisher of Maillol’s Bronzes: A Controversial Relationship”, in Cézanne to Picasso: Ambroise Vollard, Patron of the Avant-Garde, argit. Rebecca A. Rabinow, erak. kat., (New York: Metropolitan Museum of Art; New Haven: Yale University Press, 2006), 173. or. [itzuli]
2. Brooklyneko igeltsuak artistaren bi monograma ditu, Emakumea karramarroarekin lanaren brontzezko hainbat bertsiotan bezala. Emakumea karramarroarekin lanaren beste igeltsu bat Ontarioko Art Galleryn dago, nahiz eta monograma bakar bat erakusten duen argi eta garbi. Guggenheimeko brontzeak monograma bakar bat du. [itzuli]
3. Gauza jakina da Maillolen eskulturak Claude Valsuani, argizari leunduaren prozedura bidez, eta Alexis Rudier, hareazko modelatuaren metodoaren bidez, paristar urtzaileek urtu zituztela, eta baita Florentin Godard eta Bingen et Costenoblek ere. Héran, “Vollard, Publisher of Maillol’s Bronzes”, 176. or. [itzuli]
4. Vivian Endicott Barnett, The Guggenheim Museum: Justin K. Thannhauser Collection, Solomon R. Guggenheim Foundation, New York, 1978, 91. or. Ikusi baita ere U. E. Johnson, Ambroise Vollard, Editeur: Prints, Books, Bronzes, Museum of Modern Art, New York, 1977. [itzuli]

PDF-a JAITSI