Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Txoria 

Txoria (L’oiseau), Dinard, 1928ko abuztua
Olio-pintura mihise gainean, 35 × 24,3 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser, 78.2514.57
Goiko aldean eskuinean sinatua eta datatua, pintura gris eta zuriz (1929az geroztik): Picasso / 28; euskarriaren zeharragan inskribatua, goialdean, erdialdean, grafitoz: Dinard, 1928ko abuztuak 18 [est.]

Jatorria

Galerien Thannhauser-ek artistari erosia (Justin K. Thannhauser, jabea), Berlin eta Luzerna, 1930rako jada; Berlin eta Luzerna artean lekualdatua, 1931ko uztailak 29 (1493 / 10737 inb. zk., “Vogel auf Zweig”); Justin K. Thannhauser-i eskualdatua (Luxenburgotik igarota), Paris, eta, aurrerago, New York, 1937ko martxoak 25 (40157. zk.); Thannhauser-ek Solomon R. Guggenheim Foundation-i legatua, New York, 1978, dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Zürich, Kunsthaus Zürich, Picasso, 1932ko irailak 11–urriak 30 (azaroak 13 arte luzatua), 177. zk. (izen honekin: Vogel auf Zweig).
Buenos Aires, Galería Müller (Justin K. Thannhauser-ekin batera antolatua), Picasso, 1934ko urria, 15. zk. (izen honekin: Pájaro sobre una rama).

Materialak eta prozedura

Pablo Picassoren Txoria (L’oiseau) obra artistak hondartzako bainulariez egindako irudi abstraktuen sail bateko alea da. Arraroa da sail horren barruan, dena den; modu jostari eta bizkorrean landuta dago, eta txoriaren tankerako irudi eskematiko bat ageri du, lerroz osatutako diseinuarekin, zeinak gogorarazten baititu Bretainiako hondartzetako ohiko etxolen olanak edo bainujantzi marradunak. Litekeena da obra honek artistaren Marie-Thérèse Walter maitale gazteari (1909–1977) erreferentzia egitea, ezkutuan; urtebete lehenago harekiko maitasun-harremana hasi zuen Picassok, eta isilpean jarraitu zuten harreman hura Dinard-en egindako udaldian. Koadro honetan, Picassok bere etxetik ikusten zuen hondartzako egunsentia ageri da, perspektibarik gabe irudikaturik, lerro horizontal hori, laranja, arrosa, urdin eta zuri puruez marraztua; gaueko zeruaren arrastoak ere ageri dira, lore baten pistiloa gogorarazten duten erdigune beltzeko izar zuri apaingarri batzuekin¹. Bi pintzelkada gorri distiratsuk txoriaren ezpainak edo mokoa nabarmentzen dituzte; Picassok maiz heldu zion gai horri bere bizitzan zehar².

Gazaren antzeko mihise fin batean margotua dago, berun-zuria eta zink-zuria dituen inprimazio komertzialekoa. Neurri txikiko koadroa da, eta, euskarri frantses estandar batean muntatuta dago, jatorrizkoa itxuraz (Paisaia 5). Txoria bizkor margotuta dago, pintzelkada biziz, hoditik zuzenean aplikatutako pintura oretsuarekin eta bustia bustiaren gainean teknika baliatuta. Ongi definituta daude pintzelkadak, eta mate eta fresko ageri da gainaldea. Arraseko argipean egindako azterketak agerian utzi zituen azaleraren azpiko pintzelkada batzuk, iradokitzen dutenak aurrez beste pintura bat zegoela edo Picassok aldaketak egin zituela konposizioan.

Estereomikroskopio bidez handituta ikus daitekeenez, koadroa kolore argiagoez margotuta zegoen jatorrian: beixa, arrosa, malba eta marroia. Goiko eta ezkerreko iltzatze-ertzetan, geruza gris pikortsu eta urtsu bat ageri da, iltzatze-marjinetaraino hedatzen dena. Kolore argiak goialdeko geruzen hutsarteetan edo krakeladuran zehar ikus daitezke, eta artistak paleta monokromatikoagoa erabili zuela iradokitzen du horrek, garaitsu berean baina lehenago landutako beste lan batzuetan erabilitakoaren antzekoa: hala nola, Konposizioa (Emakume irudia hondartzan) [Composition (Figure féminine sur une plage), 1927, bilduma pribatua].

Txoria obraren X izpi bidezko erradiografiak bitxikeria bat erakutsi du. Txoriaren gorputza forma astun edo bolumen handiagoko bat zen, hasieran; edo, horrela ez bada, beherantz eskuinerantz lekualdatuta dago. Ezin da zehaztu jatorrizko konposizioaren forma xehea, baina, itxuraz, pintura ia erabat lehor zegoen goiko geruza aplikatu aurretik, kontuan hartuta azpiko pintzelkadak ongi definituta daudela eta pintura ez zela altxatu bustia bustiaren gainean teknikaren ondorioz.

X izpi bidezko erradiografian ikusten denaren arabera, esan liteke jatorrizko konposizioan askoz ere meheagoak zirela txoriaren hankak eta zuhaitz-adarrak. Hasieran, soslai argiagoko pintura beltzezko lerro batek definitzen zituen txoriaren hankak, baina amaierako konposizioan aldatu egin ziren, eta, zotz-tankerako lerroen ordez, mailu-tankerako lerro nabarmenagoak ageri dira. Picassok txoriaren gorputza berregin zuen: lehenik, forma zehaztu zuen, pintzelkada mehe eta sendoen bidez, eta marraz bete zuen gorputza, gero, beltz iluna eta Prusiako urdina txandakatuz (est.). Arretaz aztertuta, txoriaren soslaia jatorrian arrosa-arrea zela dirudi; gorrimin ukitu batzuk sumatzen dira zozoaren soslaiaren azpian³.

Gainera, ikusten da artistak bizkor-bizkor margotu zituela zuhaitz-adarrak gainetik, eta hasierako zotz marroien ordez, forma itzaltsu nabarmenen modura gelditu dira, zabar, haur batek marraztuak balira bezala. Pintzelaren zurdak irekita aplikatutako orban berde esmeralda batzuek irudikatzen dituzte zuhaitzaren hostoak.

Data eta sinadura gerora gehitu ziren; goialdean, eskuinean daude, pintura grisa eta zuria nahastuz idatziak. Estereomikroskopio bidezko behaketak erakutsi zuenez, pintura lehor zegoen bi xehetasun horiek gehitu zirenean; gainera, erreprodukzio historikoek agerian utzi dute aurrealdean sinatu eta datatu gabe zegoela koadroa 1929an, 1930erako, aldiz, bazituen sinadura eta data (1928koa)⁴. Picassok maiz datatu ohi zituen bere koadroak estudiotik ateratzeko unean. Txoria koadroak, gainera, beste data bat du euskarriaren hagan, koadroa egin zeneko datari dagokiona seguru asko⁵, eta atzealdean Thannhauserren etiketak ditu, ertz bakoitzean, baita aduanetako zigiluak ere. (LS) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Izar/lorearen forma anbiguoa Picassok Marie-Thérèse Walter gaztearekiko zuen grinaren edo, modu orokarragoan, emakumezko sexualitatearen erreferentzia sinbolikoa bide da. Ikus: Susan Davidson, “Intsinuazioa edo metafora: Pablo Picassoren Txoria”, ale honetan. Marie-Thérèse-ren beste erretratu batzuetan, Picassok lore-girlanda bat marrazten dio buruan, lorez inguratuta irudikatzen du edo lorategi batean kokatzen du. Ikus, adibidez, Marie-Thérèse, bestal baten gisan, minotauro lokartua beilatzen (Marie-Thérèse, en vestale, veillant le minotaure endormi) grabatua, Vollard suitekoa, Museum of Modern Art, 1933, eta Ameslaria (Le rêveur), Metropolitan Museum of Art, 1932. [itzuli]
2. Picasso liluratu egiten zuten txoriek, eta, hala, behin eta berriz erabili zuen txorien gaia. Brassaï argazkilariaren esanetan, “Usoek zoratu egiten zuten Picasso txikitatik. Beti ikusten zituen bere inguruan hegan. Aitak marraztu egiten zituen, eta maiz eman ohi zion semeari hegaztien hankak amaitzeko ardura. Haien urruma entzun ohi zuen, bizi zen tokian bizi zela. Gustukoak zituen kaioletan, eta are gustukoagoak aske. Maiz aukeratu zituen usoak, usakumeak, usapalak bere arterako”. Brassaï, Conversations with Picasso, ing. itzul.: Jane Marie Todd, University of Chicago Press, Chicago, 1999, 266. or. [itzuli]
3. Obra honetan identifikatutako pigmentuak Federica Pozzi-k zuzendutako X izpien bidezko erradiografiaren emaitzetatik ondorioztatu dira, Metropolitan Museum of Art. [itzuli]
4. Txoria aurrealdean sinadurarik eta datarik ez zuela erreproduzitu zuten lehen aldiz, eta, gainera, buruz behera, honako honetan: Christian Zervos, “Picasso à Dinard été 1928”, Cahiers d’art 4, 1. zk., 1929, 7. or. Gerora, 1930ean, sinatuta eta datatuta erreproduzitu zuten (1928), Documents aldizkari surrealistaren zenbaki berezi batean. Documents 2, 3. zk., 1930, 126. or. [itzuli]
5. Christian Zervos arte-historialariak Picassok 1928ko udan egindako jardueren kronologia bat argitaratu zuen, eta, kronologia hartan, 1928ko abuztuaren 13ko data esleitu zion Txoriari. Zervos, “Picasso à Dinard été 1928", 5.–20. or.; ikus, halaber, Zervos-en iturriei buruzko azalpen xehea hemen: Davidson, “Intsinuazioa edo metafora”, 14. zk. Hala ere, beste kokaleku eta data bat ageri dira koadroaren euskarriaren zeharragan: “Dinard 18 [est.] Août 1928” (abuztuak 18 [est.], 1928). Itxuraz, artistak idatzia da data hori; obra egin zuen unekoa nahiz geroagokoa izan liteke. Beraz, ez dago argi zein den Txoriaren data zuzena, abuztuaren 13a edo 18a. Kontuan harturik koadroan azpiko konposizio bat badela, litekeena da obra berregin zenean gehitu izana data berantena. [itzuli]

PDF-a JAITSI