Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Le Moulin de la Galette

Le Moulin de la Galette, Paris, ca. 1900eko azaroa
Olio-pintura mihise gainean, 89,7 × 116,8 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.34
Datarik gabea; behealdean, eskuineko angeluan sinatua, pintura beltzez: - P. R. Picasso –

Jatorria

Artistarengandik Galerie Berthe Weill-era (Berthe Weill, jabea), Paris, 1900; Arthur Huc-ek (1854–1932) Weilli erosia, Toulouse, ca. 1900 amaiera. Moderne Galerie (Heinrich Thannhauser, jabea), Munich, ca. 1909; Paul von Mendelssohn-Bartholdy-k (1875–1935) Moderne Galerieri erosia, Berlin, ca. 1910; Elsa von Mendelssohn-Bartholdy haren emazteari emana (ezkongabetan von Lavergne-Pe-guilhen, geroago von Kesselstatt kondesa, Ascona, 1899– 1986), Berlin, 1927ko iraila¹; [ziur asko Galerien Thannhauserren (Justin K. Thannhauser, jabea), Berlinen eta Luzernan, 1934ko uztaila ondoren]²; Galerien Thannhauserrek Von Mendelssohn-Bartholdy bildumari erosia, 1935eko abuztuaren 31n jada (inb. zk. 1652, “Bal au moulin de la galette”); Justin K. Thannhauserrei transferitua, Paris, eta geroago New York, 1937ko ekainak 17 (40159. zk.); Thannhauserrek Solomon R. Guggenheim Foundationi legatua, New York, 1978, dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Buenos Aires, Galería Müller (Justin K. Thannhauserrekin batera antolatua), Picasso, 1934ko urria, 1. zk. (izen honekin: Baile en el Moulin de la Galette).
New York, Museum of Modern Art, Picasso: Forty Years of His Art, 1939ko azaroak 15–1940ko urtarrilak 7, 5. zk., erreprodukzioa; erakusketa hemen ere izan zen: Art Institute of Chicago, 1940ko otsailak 1–martxoak 3; Boston, Institute of Modern Art (gaur egun Institute of Contemporary Art), 1940ko apirilak 27–maiatzak 25; San Francisco Museum of Art (gaur egun San Francisco Museum of Modern Art), 1940ko ekainak ekainak 25–uztailak 22; Cincinnati Art Museum, 1940eko irailak 28–urriak 27; Celveland Museum of Art, 1940ko azaroak 7–abenduak 8; New Orleans, Isaac Delgado Museum (gaur egun New Orleans Museum of Art), 1940ko abenduak 20–1941eko urtarrilak 17; Minneapolis Institute of Art, 1941eko otsailak 1–martxoak 2; Pittsburgh, Carnegie Institute (gaur egun Carnegie Museum of Art), 1941eko martxoak 15–apirilak 13.
New York, Museum of Modern Art, Masterpieces of Picasso, 1941eko ekainak 16–irailak 7, 5. zk.
New York, M. Knoedler and Co., Picasso before 1907, 1947ko urriak 15–azaroak 8, 3. zk., erreprodukzioa.
New York, Museum of Modern Art, Picasso: 75th Anniversary Exhibition, 1957ko maiatzak 22–1957ko irailak 8, 15. or., erreprodukzioa; hemen egon zen gero: Art Institute of Chicago, 1957ko urriak 29–abenduak 8.
Filadelfia, Philadelphia Museum of Art, Picasso: A Loan Exhibition of His Paintings, Drawings, Sculpture, Ceramics, Prints and Illustrated Books, 1958ko urtarrilak 8–otsailak 23, 4. zk., erreprodukzioa.
Londres, Tate Gallery (Arts Council of Great Britain-ek antolatua), Picasso, 1960ko uztailak 6–irailak 18, 4. zk., 1b. xafla.

Materialak eta prozedura

1900eko azaroaren erdialdean, Pablo Picassok adiskidea zuen Ramón Reventós idazleari (1882–1923) idatzi zion esanez nola ari zen “dantza-eszena bat margotzen Moulin de la Galetten […]. Ez dut uste denbora galtzen ari naizela esan ahal izango duzunik”³. Obra hau egiterakoan, Picassoren pintura-teknikak areagotu egin zuen dantzan ari diren irudien dinamismoa eta Parisko dantzatoki famatuaren giro dekadentea. Bustia bustiaren gaineko teknikaren arabera aplikaturiko pintura-pintzelkadek bat egiten dute bezeroen arteko mugimenduaren inpresioa azpimarratzeko; aldi berean, enpaste indartsu batzuek argiak nabarmentzen dituzte, bereziki bonbilla zintzilikatuetan eta botilako eta kopetako distiretan. X izpi bidezko erradiografiak agerrarazi duenez, Picassok pintura zurizko pintzelkada handiak aplikatu zituen, gehienbat horizontalak, konposizioaren goialdeko hiru arkuak eta habe horizontala definitzeko; horrek aditzera ematen du arkitektura-elementu horiek hasieran askoz ere argitsuagoak zirela⁴. Geroago, arkuak aldatu eta konposizio-elementu ilunago eta ez hain nabarmen bihurtu zituen, egiazko gau-eszena bat sortu eta bonbilla zintzilikatuen distira areagotzeko.

Mihisea ertzetatik moztu zen, eta berrehundu gero. Euskarriaren dimentsioak bat datoz euskarri estandar frantses batenarekin (Erretratua 50), eta oinarri lau zuria, dirudienez, komertziala da. Berniz koloregabetu batek estaltzen ditu kolorearen eta gainaldearen diferentzia sotiletako batzuk.

Koadro hau margotzen ari zela, Picassok parte batzuetako pintura harraskatu zuen berriz ere pintatu baino lehen. Hala, esate baterako, erdiko pertsonaia-taldearen gaineko bonbillen beheko erregistroa birkokatu zuen, haien arteko espazioa ez zedin hain erregularra izan. Eskuinaldeko emakumearen jaka koadrodunean, azpiko pintura ezabatu zuen bizkarraldean, eta lerro batzuk marruskatu zituen mahukako pinturan marrazki gurutzatua lortzeko. Kapela zuria eta larruzko lepoa dauzkan emakumearen ezkerraldean, Picassok pintura ia azkeneraino harraskatu zuen parte bat dago agerian.

X izpien bidezko erradiografiak berebat agerrarazten ditu aldaketa bitxi batzuk, artistak egin zituenak eskuin muturreko bi pertsonaiak mudatu ahala. Picassok hasieran gizon moztua haren ezkerreko besoa altxatua zuela eta ezkerreko eskua ondoko irudiaren besaburuan ipinita margotu zuen, gizonaren burua altuxeago zegoela esan nahi duen posizioa. Beso jasoaren pinturak zuria zeukan horiarekin edo berdearekin nahastuta⁵. Bai posturak, bai koloreek iradokitzen dute eskuin muturreko pertsonaia hori, orain gizona dena, hasieran emakumea izan zitekeela: eszenako beste gizon guztiek beroki beltzak daramatzate, eta emakumeak izaten dira eskuak beren gizonezko bikotekideen besaburuen gainean ipintzen dituztenak. Gainera, aurreko pertsonaren buruak egon behar lukeen tokian gutxi asko, bada bermiloizko pintzelkada loratu bat pinturaren goiko geruzaren azpian, emakume-kapela bitxi baten hasiera izan litekeena⁶.

Izan ere, badirudi Picassok aldatu egin zuela eskuineko muturreko bikotea osatzen duten bi pertsonaien generoa. Bada pintura zuri trinkoko pintzelkada apur bat makurtu bat —X izpi bidezko erradiografian ikusten da, emakumearen lokiaren balizko kokalekuaren azpian—, azken konposizioarekin erlaziorik ez duena, baina koadroko gizonen alkandoren lepoen atzealdeaz Picassok egiten duen irudikapenaren antz handia du. Lepo bat baldin bada egiaz, jatorrizko irudi horren burua ere altuago jartzen du, eskuineko irudiaren buruaren balizko hasierako posizioarekin lerrokatuta, hori baino goraxeago, ordea. Irudi horrek baditu halaber, dirudienez, ezkerreko galtza-hanka ilun bat, atzetik ikusten den zapata bat eta kapela bat gogorarazten duen forma bat, X izpi bidezko erradiografian lausoki sumatzen dena. Emakumearen aurpegiaren egungo silueta iluna ez zaio zor lerro margotu bati, baizik eta erreserban utzitako eta seguruena gizonaren berokiarena den azpiko pintura marroiari.

Barrura begira zegoen gizon hura koadroko mugetatik kanpora begiratzen duen emakume bat bihurtuta, konposizioak eszena zabalago baten uneko argazki baten antz handiagoa izatea lortu zuen Picassok. Horrez gainera, bikotea koadroaren espazioan atzerago eta dantzarien alderago ipinita, bien altuera murriztuz, besoa jaitsiz eta eskuin muturreko irudiaren janzkera ilunduz, berebat bateratu zituen bi irudiak silueta konposatu eta lau batean, eta horrek areagotu egiten du lehen mailako zati ilunaren soiltasuna⁷. Protagonistarik altuena, ikusle maskulino nortasungabea, ikuskizun femenino bihurtu zuen Picassok: badirudi begi gehienek harixe erreparatzen diotela; baina zergatik? Aldaketa Henri de Toulouse-Lautrec-i egindako berariazko keinua da beharbada: irudi itxuraldatuaren soineko lepo-luzeak eta beso tolestuak, inondik ere, garai hartan kankan dantzari famatua zen Jane Avril (1868–1943) gogorarazten dute, Lautrecek Divan Japonais (1892–93) bere kartelean agertu zuen bezala⁸. Beste ikuspegi batetik, litekeena da Picassoren pertsonaiaren fisiko bikain horrek, makillaje zuriagoak⁹ eta profil sendo hezurtsuak agerian jartzea, nahita, haren sexu anbiguoa, beste geruza bat eransteko berez sexu-karga handia daukan eszena bati¹⁰. (JB) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Le Moulin de la Galette Paul von Mendelssohn-Bartholdy Charlotterekin (ezkongabetan Reichenheim, geroago Charlotte Wesdehlen, 1877–1946) ezkondua zegoela erosi baitzen ere, Paulek koadroaren jabetzari eutsi zion bien dibortzioaren ondoren. 1935eko otsailean betearazi zen herentzia-kontratu batek, 1935eko maiatzean betearazi zen herentzia-protokolo batek berretsirik, xedatzen du Paul von Mendelssohn-Bartholdyk bere arte-bilduma osoa, besteak beste Le Moulin de la Galette hau, Elsa bere bigarren emazteari eman ziola ezkondu zirenean 1927ko irailean. Paul von Mendelssohn-Bartholdyren eta Elsa von Lavergne-Peguilhenen ezkontza-ziurtagiria, 1927ko irailak 22; herentzia-kontratua, Paul von Mendelssohn-Bartholdy, 1935eko otsailak 8; auzitegiko erregistro ofiziala, 1935eko ekainak 5, 471.IV 1204/35; herentzia-protololoa, 1935eko maiatzak 15; herentzia-ziurtagiria, 1935eko azaroak 13 /1935eko abenduak 24, 462.VI 1013/1935, Amtsgericht Berlin-Tiergarten, Nachlassabteilung, fitxategi zk. 471.IV 1204/35. Eskerrak eman nahi dizkiot Laurie A. Stein-i gai hau ikertu eta informazioa eman didalako. [itzuli]
2. 1934ko uztailean, Luzernako Galerie Rosengarteko (Galerien Thannhauserren sareko parte zen) Siegfried Rosengartek bisitaldi bat eta elkarrizketa-sail bat Paul von Mendelssohn-Bartholdyrekin erregistratu zituen bere bildumazale-koadernoan. Rosengarten komentarioek, eta orobat Picassoren bost koadroko zerrenda batek, adierazten dute Von Mendelssohn-Bartholdyk eta haren emazteak “agian uko egingo diete[la] hauei eskaintza on batekin”. Bost koadro haien artean zegoen Le Moulin de la Galette. 1934ko urrian, Justin Thannhauserrek Le Moulin de la Galetteren mailegu bat antolatu zuen artistaren obraren erakusketa baterako Buenos Airesko Galería Müllerren. Berriz ere eskertu nahi diot Laurie A. Steini informazio hau. [itzuli]
3. Pablo Picasso Ramon Reventósi, azaroa [16 edo 17], 1900, hemen: Picasso and Reventós: A Correspondence among Friends, argit. Marilyn McCully, erak. kat., Fundació Museu Picasso de Barcelona, Bartzelona, 2015, 33, 82–83, 118. or. Le Moulin de la Galette, beste iturri batzuen artean, honako hauetan ageri da: Christian Zervos, Pablo Picasso, 1. alea, Cahiers d’art, Paris; E. Weyhe, New York, 1932, 41. zk., 20. xafla; Pierre Daix eta Georges Boudaille, Joan Rosseletekin, Picasso: The Blue and Rose Periods; A Catalogue Raisonné, 1900–1906, ing. itzulp. Phoebe Pool, New York Graphic Society, Greenwich, Connecticut, 1967, 28, 33, 122 or., II.10 zk., errepr., kolorezko errepr. 29. or. [itzuli]
4. Pigmentuaren identifikazioa Corey D’Augustine-k egin zuen, Corey D’Augustine Conservation, X izpien fluoreszentzia-analisi bat eginez. Arkuen analisian zink-zuria nahiz berun-zuria antzeman ziren, kopuru handietan. [itzuli]
5. Zinka, beruna eta kromoa aurkitu ziren detektaturiko elementun artean X izpien fluoreszentzia-analisi bat eginez azpiko besoan, eta eskuin muturreko irudiaren goiko eta beheko parteko jantzietan. Kromoaren detekzioak seguruena kromo-horiaren edo biridianoaren presentzia adierazten du; beharrezkoa litzateke analisiak egiten jarraitzea bietako zein den behin betiko erabakitzeko. [itzuli]
6. X izpien fluoreszentzia-analisi bidez merkurioa detektatu izanetik ondorioztatu zen bermilioiaren presentzia. [itzuli]
7. Ezkerraldean, lehen mailan, aulkiaren bizkarreko pinturaren bitartez azaleratzen diren bermilioi-ukituek Picassok, konposizioa bilakatu ahala, eremu hori ere ilundu zuela adierazten dute. [itzuli]
8. Le Moulin de la Galette margotzen zuen bitartean Divan Japonais gaueko klubaren irudi bat ere lantzen ari zela jakinarazi zuen Picassok. Picasso Reventósi, azaroa [16 edo 17], 1900. Lautrec-ek koadro honetan duen eraginaz gehiago, hemen: “Night Light: Pablo Picasso’s Le Moulin de la Galette”, honako ale honetan. [itzuli]
9. X izpien fluoreszentzia-analisian ikusi zen pertsonaia honen aurpegian zink-zuri askoz gehiago dagoela lehen mailan ezkerraldean dauden emakumeen aurpegian baino. Konposizio osoan ageri badira ere berun-zuria eta zink-zuria, badirudi Picassok berariaz hautatu zuela zink-zuria eremu jakin batzuetarako, inondik ere zink-zuriaren tonalitate hotzagoa baliatzeko. [itzuli]
10. Ageriko sexualtasuna, lesbianismoa eta prostituzioa azaltzen dituelako komentatu dute adituek eszena hau. Ikus John Richardson, Marilyn McCully-rekin, A Life of Picasso, 1. alea, 1881–1906, Random House, New York, 1991, 167-168 or.; Weiss, “Night Light”, honako ale honetan. Belle Époquearen garaian, homosexual maskulinoak ere ibiltzen ziren Parisko musika-areto eta dantzatokietan, Montmartrekoetan besteak beste. Batzuetan emakumez mozorrotzen ziren, bereziki iñauterietako asteartean eta garizumako laugarren igandean. Régis Revenin, Homosexualité et prostitution masculines a Paris, 1870–1918, Harmattan, Paris, 2005, 20, 26, 47, 58–60. or. [itzuli]

PDF-a JAITSI