Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Place Vintimille

Place Vintimille, 1909–10
Olio-pintura kolarekin Kraft paper marroiaren gainean, mihise gainean muntatua.
Bi panel; ezkerrekoa: 200,1 × 70 cm; eskuinekoa: 200,2 × 70 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.74
Sinadurarik eta datarik gabea

Jatorria

Artistak Henry [Henri] Bernstein-en (1876–1953) aginduz egina, Paris, eta, gero, New York, 1908, eta 1910eko martxoan eskuratua; Georges Bernstein Gruber alabari (1916) oinordekotzan utzia, New York, 1953; Justin K. Thannhauser, New York, 1956rako (40370/1. zk.); Thannhauser-ek Solomon R. Guggenheim Foundation-i legatua, New York, 1978, bere dohaintza aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Paris, Galerie Charpentier, 1944ko abenduak 1–1945eko martxoak 1, 214 eta 215. zk., erreprodukzioa (ezker panela soilik).

Materialak eta prozedura

1908ko uztailean, Édouard Vuillard eta haren ama Parisko Vintimille plazara (gaur egun, Adolphe Max izenez ezaguna) ematen zuen apartamentu batera aldatu ziren, izkina egiten zuen eraiki bateko bosgarren solairura¹. Margolariak orduantxe amaiturik zituen aurretik bizitoki izan zuen Passy auzoko lau kale-ikuspegi (Parisko kaleak, 1907–08, bilduma pribatua); ikuspegi haiek Henry Bernstein antzerkigileak (1876–1953) erosiak zituen Bernheim-Jeune galeriak 1908ko azaroan artistari eskainitako erakusketa batean². Bernsteinek lau pintura handi eskatu zizkion Vuillardi, Parisko kaleei buruzkoak, eta artistak bere etxebizitza berriko leihoetatik ikusten zituen goitiko ikuspegien perspektiba hartu zuen enkargu hura osatzeko oinarri. Panel altu eta estuak dira, bereziki diseinatuak Bernsteinek Haussmann bulebarreko 157. zenbakian zuen apartamentu modernoko ateetan edo hutsarteetan ongi sartzeko³. Hiru panelek —bi obra hauek eta beste batek— Vintimille plaza erakusten dute, eta laugarrenean, berriz, Calais kaletik hurbileko airetiko ikuspegia ikusten da. Vuillardek eskala errealeko prestalanak egin zituen pastel eta koladun olio-pinturaz egindako obra hauentzat, eta forma obalatuko parkearen hainbat eta hainbat argazki atera zituen, obra honetarako edo Calais kaleko 26. zenbakian bizi izan zen hemezortzi urteetan egindako beste edozein obratarako tresna mnemotektiko modura, seguru asko⁴.

Guggenheimeko pinturak XIX. mendeko azken hamarkadetan Vuillardek landutako ukitu sinbolista eta apaindura aberatsekiko barnealdeez geroztikoak dira. Behaketarako zuen zorroztasunari esker, parke zabala erabateko zehaztasunez irudikatzeko gaitasuna zuen, hartan txertatuta iruditxo, animalia eta orga txiki-txikiak, horietako batzuk forma abstraktuan eta erdi ezkutuan, halako eran non koadroari oso hurbiletik begiratuz soilik baitiren hautemangarriak. Vuillarden egunkariek agerian utzi dutenez, orduak ematen zituen leihotik begira, argitasunaren eta eguratsaren aldaketei erreparatzen, egunean zehar ikusmira nola aldatzen zen adierazten zuten prestalanak egiteko⁵.

Place Vintimille Kraft paper marroi lodi batean margotu zuen artistak zuzenean; adituek “paper grisa” esaten diote maiz paper horri, seguru asko artistak papier gris izendatu zuelako bere egunkarian. Kraft papera, gaur egun oso arrunta, XX. mendearen hasieran merkaturatzen hasi ziren⁶. Eta Vuillardek paper marroi hura aukeratzeak lotura bide du iraganean bere amaren joskintza-gelako kutxetatik ateratzen zituen kartoizko xaflak erabili izanarekin⁷. Vuillardek nahiago zuen euskarri modura kolore ahulagoak erabiltzea, mihise zuria edo paper oso zuria erabili ordez. Vintimille plazako hasierako nahiz geroagoko ikuspegietan, paperaren tonu okre epelaz baliatu zen konposizioari tonu ertainak atxikitzeko, bereziki Guggenheimeko eskuineko panelaren ezkerraldean goian ageri den eraikinaren fatxadan.

Vuillardek paper-biribilkitik laminak moztu, eta estudioko horman finkatu zituen haiek margotzeko⁸. Konposizioa amaitu eta denbora gutxira, panelak liho gainean itsastera eraman, eta euskarrietan muntatu zituen⁹. Artistak eskuz nahastutako olio-pintura koladunez margotu zuen Place Vintimille, animalia-jatorriko itsasgarria eta hauts-pigmentuak konbinatuta¹⁰. 1890eko hamarraldiaren hasieran aurkitu zuen teknika hura, Parisen antzerkiarekin izandako loturari esker, antzerkirako atrezzoa eta atzealdeak diseinatzen eta margotzen jarduna baitzen¹¹. Margolariaren ezkon-iloba Jacques Salomon-ek Vuillardi buruz egindako deskribapen batean, esan zuen animalia-jatorriko itsasgarri arre bat ziape-ontzi batean berotzen eta alkohol-erregailu baten gainean ontzi batean irakiten jartzen ikusi zuela, eta, gero, itsasgarri berozko koilarakada batzuk hauts-pigmentuekin bizkor-bizkor nahasten. Pigmentua eho gabe pintura prestatzeko modu horrek pikorrak edo pigmentu-metatze irregularrak sortzen zituen gainaldean, itxura porotsu eta matekoak, artistak gustukoa zuen moduan¹². Horrela prestatutako tenpera-pintura lehortu ahala nabarmen argitzen denez, Vuillardek bizkor ibili behar izaten zuen, lanean ari zen bitartean zuzentzeko kolore-aldaketak. Salomonen deskribapenaren arabera, artista bere besaulkian eserita egoten zen paperean bere koloreak nola aldatzen ziren aztertzen, prozesuaren une hori pintura bikain bat sortzeko ezinbestekoa zela iritzita. Vuillard jabetzen zen halako pintura erabiltzeak zer muga eta erronka zekartzan, baina, Salomoni azaldu zionez, olio-pintura “errazegia” zen eta “tentazio gehiegi” sortzen zituen¹³. Olio-pinturako margolari gisa jasotako prestakuntzari zegokion estilo akademikoa alboratu egin zuen Vuillardek, aitortu bazuen ere tenpera-pintura prestatzeko erabiltzen zuen prozesu neketsuak poliki lan egitera eta bere lanari beste argi batekin behatzera behartzen zuela¹⁴.

Vuillard maiz aritu zen Vintimille plazako paneletan lanean 1909-10eko neguan, haiei ukitu berriak emanez, behin eta berriz, harik eta martxoan muntatzeko prest utzi zituen arte¹⁵. Baldintza desberdinetan irudia aztertu ahala, xehetasun berriak gehitu zituen, arreta jarriz egurats-fenomenoei, askotan, hala nola espaloi gaineko euriari edo eguzkiak eraikinetan egiten zuen distirari¹⁶. Hala, bustia lehorraren gainean aplikaturiko pintzelkadak eta kolore-orbanak metatu ahala, tapiz kromatiko konplexu bat osatuz joan zen, testura eta ñabarduretan zinez aberatsa. Pintzel zabal eta lauarekin, kolore diluituzko eremu handi batzuk sortu zituen Vuillardek, zeruan eta zoruan, esaterako; eta mutur biribileko pintzel meheak erabili zituen, aldiz, xehetasunetarako, adarren ñabardura hori meheetarako adibidez. Gune batzuetan balio- edo tonu-doitze sotil batzuk egin zituen, seguru asko berak nahi bezala lehortu ez ziren koloreak egokitzeko. Place Vintimille lanean begi-bistan gelditzen da Vuillardek tenpera-pintura zein maisuki erabiltzen zuen irudi baten azterketa saiatua adierazteko bitarteko paregabe modura. Bere egunkariko idatzi irrikatsuetan bere material eta prozesu bitxiak obra haietan zuen garrantzia azpimarratzen zuen: “saio bikaina azken panelarekin. efektu grisa. zirrara ikaragarria”, eta, handik egun batzuetara, “itsasgarriaren edertasuna. Materiala”¹⁷. (JB, JW)

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Gloria Groom, Beyond the Easel: Decorative Painting by Bonnard, Vuillard, Denis, and Roussel, 1890–1930, erak. kat., Art Institute of Chicago, Chicago, 2001, 234. or. Batzuetan, esan ohi da Vuillard-en Calais kaleko 26. zenbakiko etxebizitza laugarren solairuan zegoela. Desadostasun horren arrazoia da AEBn bosgarren solairutzat hartzen dena laugarren solairuari dagokiola Europan. [itzuli]
2. Justin Thannhauser-ek Édouard Vuillard-en zortzi panel eskuratuak zituen Bernstein familiarengandik 1956rako: Guggenheimeko biak, Place Vintimilleren enkargua osatzen duten beste biak, estuagoak, eta Vuillard-en Parisko kaleak osatzen duten laurak. Lau horiek eta Place Vintimillekoak (Calaisko kalekoa barne) David eta Peggy Rockefeller-ek Thannhauser-i erosi zizkioten 1958ko otsailean. Vuillard-en Guggenheimeko panelei buruzko informazio gehiagorako, ikus Elizabeth W. Easton, “Édouard Vuillard, Place Vintimille”, in Thannhauser: The Thannhauser Collection of the Guggenheim Museum, argit.: Matthew Drutt, Guggenheim Museum, New York, 2001, 246.–49. or. Guggenheimeko panelak hemen ageri dira: Antoine Salomon eta Guy Cogeval, Mathias Chivot-ekin, Vuillard: The Inexhaustible Glance; Critical Catalogue of Paintings and Pastels, 2. alea, Skira, Milan; Wildenstein Institute, Paris, 2003, 802. or., VII-516.1, VII-516.2 zk., koloretako errepro. [itzuli]
3. Vuillard-ek bere egunkarian kontatzen du nola joan zen Henry [Henri izenez ere ezaguna] Bernstein-en apartamentura 1909ko azaroaren 15ean, neurriak hartzera. 5397 koadernoa (3), Édouard Vuillard-en egunkaria, Institut de France, Paris (aurrerantzean Vuillard-en egunkaria). Une hartan Henry Bernstein-en emaztea zenak, Antoinette Martin-ek, Georges Bernstein Gruber alabari esan zion panelak ate modura jarri zituztela etxebizitzan. Vivian Endicott Barnett, The Guggenheim Museum: Justin K. Thannhauser Collection, Solomon R. Guggenheim Foundation, New York, 1978, 202. or.; Daniel Catton Rich eta Georges Bernstein Gruber-en arteko elkarrizketa, 1975eko martxoa. Georges Bernstein Gruber-ek, gerora, aipatu zuen bere aitaren etxean “huit panneaux de Vuillard en guise de portes” (Vuillard-en zortzi panel, ate modura) jarri zituztela. Georges Gruber etaGilbert Maurin, Bernstein, le magnifique: Cinquante ans de théâtre, de passions et de vie parisienne, J. C. Lattés, Paris, 1988, 158. or., hemen aipatua: Gloria Groom, Édouard Vuillard: Painter Decorator, New Haven eta Londres: Yale University Press, 1993, 240. or., 84. or. Ez dago panelak ate modura erabili ziren ebidentzia fisikorik, eta ez da aurkitu Bernstein-en Parisko apartamentuko obren artxiboko argazkirik. Justin Thannhauser Bernstein-en etxebizitzan izana zen, data ezezagun batean, baina ez zen oroitzen panelak nola ezarri zituzten, nahiz eta iradoki zuen “jangelan jarriko zirela, seguru asko”. Thannhauser-ek Daniel Catton Rich-i, 1974ko martxoak 8, kopia Solomon R. Guggenheim Museumen kuratoretza-objektuen artxiboan 78.2514.74 (Édouard Vuillard, Place Vintimille). Obrak Bernstein-en etxean ezarrita ageri diren lehen argazki ezagunak 1940koak dira, gutxi gorabehera; hau da, New Yorkera aldatuz geroztikoak. Ikus Salomon eta Cogeval, Chivot-ekin, Vuillard: The Inexhaustible Glance, 2. or., 805. or. Egileek ingelesera itzuli dute, eta emandako laguntza eskertu nahi diote Vivien Greene-i. [itzuli]
4. Groom, Édouard Vuillard: Painter Decorator, 174. or., 280 lam.; Groom, Beyond the Easel, 234, 76, 77 kat. Vuillard-ek 1897an erosi zuen bere lehen Kodak kamera, eta jakina da milaka argazki atera zituela. Belinda Thomson, Vuillard, Phaidon Press, Oxford, 1988, 64. or.; Stephen Brown, Édouard Vuillard: A Painter and His Muses, 1890–1940, erak. kat., Jewish Museum, New York, 2012, 39. or. [itzuli]
5. Salomon eta Cogeval, Chivot-ekin, Vuillard: The Inexhaustible Glance, 2. alea, 804. or. Vuillard-en egunkarietan maiz agertzen dira eguraldiari buruzko egindako oharrak. Ikus, adibidez, honako sarrera hauek: 1909ko abenduak 14, 15 eta 17, 1910eko urtarrilak 13, 18 eta 31, 5397 koadernoa (3), eta 1910eko otsailak 13–14, eta martxoak 1–2 eta 5 (est.) eta 15–16, 5397 koadernoa (4), Vuillard-en egunkaria. [itzuli]
6. 1909ko abenduaren 16ko sarrera, 5397 koadernoa (3), Vuillard-en egunkaria; N. G. Dufief, Nature Displayed in Her Mode of Teaching Language to Man: Being a New and Infallible Method of Acquiring Languages with Unparalled Rapidity, 8. argit., E. L. Carey eta A. Hart, Londres eta Filadelfia, 1834, 1. alea, 199. or. Kraft papera paper-ore gordinez egiten zen. Sulfato bidezko oretze-prozesua Alemanian asmatu zuten, 1879an. Paper gogor eta erresistentzia handikoa izanik, bilgarri eta paketeetarako erabiltzen ziren Kraft (“sendoa” euskaraz) papera eta kartoi mehea. [itzuli]
7. Faye T. Wrubel, “The Use and Misuse of Distemper in the Works of Édouard Vuillard: A Conservator’s View”, in The Broad Spectrum: Studies in the Materials, Techniques, and Conservation of Color on Paper, argit.: Harriet K. Stratis eta Britt Salvesen (Archetype, Londres, 2002), 151. or. [itzuli]
8. Zera idatzi zuen Vuillard-ek: “Paper grisezko biribilki bat eraman du estudiora [,] irrikaz lan egin du egun osoan [tenpera-pintura eta] itsasgarriarekin”. Maiatzak 23ko sarrera, 1908, Vuillard-en egunkaria, hemen aipatua eta ingelesera itzulia: Salomon eta Cogeval, Chivot-ekin, Vuillard: The Inexhaustible Glance, 2. alea, 804. or. Enkargu honi dagokionez, zera idatzi zuen Vuillard-ek: “Achete papier le tend au le mur rue de Calais […] travaille au panneau de Bernstein” (papera erosi, eta horman zabaldu dut, rue de Calais […] Bernstein-en panelarekin ari naiz). 1909ko abenduaren 2ko sarrera, 5397 koadernoa (3), Vuillard-en egunkaria. [itzuli]
9. Egunkariko 1910eko martxoaren 21eko sarreran, Vuillard-ek dio pinturak bildu dituela eta “Chapuis” izeneko zaharberritzaile bati eraman dizkiola (Charles Chapuis, seguru asko), berroihaleztatzeko. 5397 koadernoa (4), Vuillard-en egunkaria. Muntaian erabilitako itsasgarria ez da identifikatu, baina baliteke itsasgarri-orezkoa izatea eta oinarri urtsua edukitzea. [itzuli]
10. Londresko National Gallery-k Londres Fourier-en eraldaketako infragorrien bidezko espektroskopiaz (FTIR) aztertu ditu bere jabetzakoak diren Édouard Vuillard-en Terraza Vasouyn, lorategia (1901, 1935ean birlandua) eta Terraza Vasouyn, hamaiketakoa (1901, 1935 birlandua) obren pintura-laginak, eta animalia-jatorriko itsasgarriarekin bat datorren aglutinatzaile proteiniko bat agertzen da. Anne Robbins eta Kate Stonor, “Past, Present, Memories: Analysing Édouard Vuillard’s La Terrasse at Vasouy”, National Gallery Technical Bulletin 33 (2012), 91., 109. or., 75. zk. [itzuli]
11. Batez ere, bere lagun Aurélien-François Marie Lugné-Poe-k (1869-1940) 1893an sortu­tako Théâtre de l’Oeuvre antzokiarekin izan zuen lotura Vuillard-ek. Tenpera-pintura maiz erabiltzen zen antzerkian, funtsezkoa baitzen pintura bizkor lehortzea, hondoa ongi estaltzea eta gainaldea matea izatea. William H. Robinson, “Vuillard’s Under the Trees from the Nabi Cycle The Public Gardens", Bulletin of the Cleveland Museum of Art 79, 4. zk. (1992), 111. or. [itzuli]
12. Jacques Salomon, Vuillard, Gallimard, Paris, 1968, 152. or. Prozesu horretan, pigmentu lehorra ingurune aglutinatzaile batean barreiatzen da; adibidez, liho-olioan, olio-pinturan, eta Arabiako goman, akuarelan. Makina edo esku-moleta bat erabiltzen da, pigmentu zatiki bakoitza aglutinatzailean bilduta geldi dadin, pigmentu lehorraren mukururik gabeko pintura heze eta leun bat eratuz. [itzuli]
13. Ibid., 152., 154. or. Ikus, halaber, Jacques Salomon, Vuillard, Albin Michel, Paris, 1945, 70. or. [itzuli]
14. Gloria Groom, “The Use and Misuse of Distemper in the Works of Édouard Vuillard: A Curator’s Eye”, in Broad Spectrum, argit.: Stratis and Salvesen, 146. or. [itzuli]
15. Vuillard-ek zera idatzi zuen bere egunkarian, 1910eko martxoaren 20an: “Tous le matin prends determination de faire maroufler mes panneaux d’enfin […] retouche dernière” (goizero hartzen dut behingoz nire panelak munta ditzaten agintzeko erabakia… azken ukitua). Lau panelak 1910eko martxoaren 26an entregatu ziren Bernstein-en apartamentuan. 5397 koadernoa [4], Vuillard-en egunkaria. [itzuli]
16. 1909ko abenduaren 17ko eta 1910eko urtarrilaren 18ko sarrerak, 5397 koadernoa (3), eta 1910eko otsailak 13-14koak, 5397 koadernoa(4), Vuillard-en egunkaria. [itzuli]
17. Vuillard-ek hauxe idatzi zuen: “Grande séance sur dernier panneau. effet gris. surexcitation” (1910eko otsailak 5), eta “beauté de la colle. la matiere” (1910eko otsailak 9). 5397 koadernoa (4), Vuillard-en egunkaria. [itzuli]

PDF-a JAITSI