Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Zubibidea

Zubibidea (Le viaduc), Asnières, 1887
Olio-pintura kartoi gainean, ohol gainean muntatua, 32,7 × 41 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.17
Sinatu eta datatu gabea

Jatorria

Artistak Levaillant de La Boissière familiari egindako dohaintzaren parte, seguru asko, Asnières, ca. 1887–88; Galerie Charpentier-ek eskuratua (Jean Charpentier, jabea), Paris, 1927ko otsaila baino lehen, Levaillant de La Boissière familiarengandik bitartekari baten bidez, seguru asko¹; Galerie Hans Bammann-ek erosia (Hans Bammann, jabea) Mr. Bogdanoff-en bidez, Düsseldorf, 1927ko otsailerako; [Galerien Thannhauser-en gordailutua, Berlin eta Luzerna, ca. 1928ko urtarriletik]; Galerien Thannhauser-ek (Justin K. Thannhauser, jabea) Bammann-i erosia, Berlin eta Luzerna, Richard Lohe Jr., Sonnborn-ekin partekatutako jabetzan, 1929rako; Galerien Thannhauserrek eskuratua, Lohe-ren jabetza partekatuan erosita, 1930eko uztail-abuzturako seguru asko; Berlin eta Luzerna artean transferitua, 1931ko uztailak 29 (1491 / 10746 inb. zkiak., “Bahndurchgang”); Justin K. Thannhauser-i eskualdatua, Paris, 1937ko ekainak 17 (40107. zk.); Thannhauserrek Solomon R. Guggenheim Foundation-i legatua, New York, 1978, bere dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

New York, Wildenstein and Co., Van Gogh, 1955eko martxoak 24–apirilak 30, 21. zk., erreprodukzioa.
La Jolla, Kalifornia, Art Center in La Jolla (gaur egun, Museum of Contemporary Art San Diego), Great French Paintings, 1870–1910, 1956ko ekainak 15–uztailak 26, 24. zk., erreprodukzioa.
San Antonio, Marion Koogler McNay Art Institute (gaur egun, McNay Art Museum), Paintings from the Justin K. Thannhauser Foundation [A Summer Exhibition], 1961eko ekainak 15–irailak 11, IV. zk., erreprodukzioa.
New York, Solomon R. Guggenheim Museum, Van Gogh and Expressionism, 1964ko uztailak 1–irailak 13, 3. or.

Materialak eta prozedura

Vincent van Goghen Zubibidea obran Asnières-ko (gaur egun, Asnières-sur-Seine) pasabide goratua agertzen da; hain zuzen ere, maiz joaten zen Van Gogh Parisko aldiri hartara Émile Bernard (1868–1941) artista eta laguna bisitatzera². Zubibidearen harlangaitzezko egitura eta haren inguruko hostotza XX. mendearen hasieran galtzadan aldaketak egin aurretik zeuden bezalaxe ageri dira ia. Emakume bat oinez doa zubibidearen itzalpean, beste aldetik sartzen den argi-izpi batek gidaturik. Tximinia batzuk ikusten dira burdinbideko zubiaren gainetik, landaredi sarri batek inguratuak.

Estiloaren ikuspegitik, Van Goghen Parisko etapako beste obra batzuk gogorarazten ditu Zubibidea obrak. Frantses inpresionisten eta postinpresionisten erakusketa ospetsuek —Louis Anquetin, Bernard, Paul Gauguin eta Paul Signac-en obrak bildu zituztenak, besteak beste— eragin handia izan zuten Van Goghen garai hartako margolaritza-teknikan. Edonola ere, Zubibidea obra udazken-sasoiko obrekin lotu izan da historikoki, baina, konposizioaren eta pinturaren trataeraren ikuspegitik, horiekiko baino antz handiagoa du artistak 1887ko udaberrian eta udan ekoitzitako obrekiko: paisaiak dira, bete-betean, pintzelkada trinko laburrez landuak.

Zubibidea inprimatze-geruza bikoitza duen neurri estandarreko 2 milimetro lodiko kartoi xaflatu batean margotu zuen³. Azterketa zientifikoek erakutsi dutenez, azpiko geruzan kaltzio sulfatoa da nagusi, eta goiko geruza, berriz, berun-zuriz inprimatuta dago⁴. Dirudienez, goiko geruza aplikatzeko arrabola bat erabili zuten, zeinaren bidez sortu baitzen testura pikortsu bat, XIX. mendeko testuetan au grain hitzez deskribatua⁵. Hondo zimur eta porotsu horrek pinturaren olioa xurgatu bide zuen, eta gainalde mate bat utzi zuen horrela⁶. Antzeko hondo pikortsu edo “harritsu” bat ageri da Van Goghek 1887an kartoi gainean landutako gutxienez beste hiru obratan: Autorretratua (Art Institute of Chicago), Guggenheimeko margolanaren neurri berekoa; Autorretratua; eta Botak.

Jakina denez, garai hartan perspektiba-marko bat erabili ohi zuen Van Goghek bere paisaiak marraztean⁷. Ez dirudi, ordea, lan honetan baliabide hori erabili zuenik. Horren ordez, konposizioaren azpian laka gorrizko pintzelkada batzuk ageri dira, zuhaitz-enborra, eraikina eta errepidearen angeluak zedarritzen dituztenak⁸. Lausotze finen bidez definitu zen margolana hasieran, hondoa partzialki agerian utzita, eta erreserbatu egin ziren harlangaitza irudikatzen duten atalak, harrizko egituraren oinarriko kolorea finkatzeko.

Konposizioan zehar, margo-orban laburrak eta lerro paralelo sistematikoak marraztu zituen Van Goghek, pintzelkada irregularragoei, lerro eta lausotze mehe eta gardenei eta inprimatzea agerian uzten zuten eremuei kontrajarririk. Aurrealdeko errepidea adierazteko pintura oretsua aplikatu zuen, ausaz; eta zubibidearen barrualdea eta harrizko horma irudikatzeko berriz pintura diluitua erabili zuenez, agerian gelditu ziren oinarriaren puntuak. Pinturaren lerro eta orban erregular likatsuek hostotza trinko eta oparoa irudikatzen dute. Pintzelkada koipetsuenetako batzuek deskribatzen dituzte hosto berde, hori eta gorriak. Eta baliteke horiek gerora erantsiak izatea, konposizioa berriro lantzean edo hura ukitzean, pintura lehorraren gainean aplikatuak izateak iradokitzen duenez⁹.

Zubibidea lanaren ezaugarri bisualek eta garai bateko argazkiek eta margolanak atzealdean itsatsita dituen Thannhauser galeriaren etiketek iradokitzen dute koadroa kartoi xaflatuzko euskarri osagarri batean (7 mm lodia, gutxi gorabehera) muntatuta zegoela 1920ko hamarkadaren amaierarako. Erdialdean, ezkerrean, margolanaren euskarriak duen urratu edo kopadura bide da muntatze osagarria eransteko arrazoia, horrek margolanari egonkortasuna eman ziezaion eta garraioa erraz zezan¹⁰. Margolana osatu eta handik gutxira —1920ko hamarkadan bertan, agian— erretxina naturalezko berniz-geruza lodi bat aplikatu zioten, zaharberritzaileren batek, seguru asko. Berniz hori oxidatu egin zen denborarekin, gainaldeak itxura ilun eta saturatua hartu zuen, eta tonalitate hotza galdu eta tonalitate epela nabarmendu zen. Gainera, bernizaren azpian gainalde guztian aplikatutako geruza marroi-griskara gorabeheratsua —zaharberritze baten emaitza hori ere— ilundu egin zen, eta kolore asko ezkutatzea eta perspektiba lautzea eragin zuen horrek¹¹. Geruza hori hondo testuradun eta xurgatzaileraino sartu zen, eta kolore marroi-griskara bat utzi zuen agerian gelditzen ziren inprimatze-eremuetan. Zubibidea obraren material ezohikoa urtu eta nahastu egin da gainaldearekin, eta desitxuratu egin du, hein batean¹².

2018 hasieran, jatorrizkoa ez zen berniza kentzeko prozesua hasi zen. Garbiketa horren lehen emaitzak harrigarriak dira: probak egin diren eremuetan, agerian gelditu da artistaren paleta koloretsu eta askotarikoa, eta harreman espazial zuzenak ezartzen hasteko bidea eman du horrek¹³. Koadroa erabat garbitutakoan, Zubibidea obrak artista bizi zeneko itxura berreskuratuko du, eta hurbilago egongo da artistak Parisen zela bere jardunean egindako goitik beherako aldaketatik. Van Gogh berak azaldu zuenez, “kolore biziak islatzen saiatzen” ari baitzen “eta ez harmonia gris bat”¹⁴. (LS) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Justin K. Thannhauser-ek “Jacques Pontie” izena aipatzen du bitartekari gisa, baina ez da identifikatu izen hori zuen inor. Zubibideari buruzko Thannhauser-en datu-orria, 1972ko abendua, 549 kutxa, Daniel Catton Rich-en dokumentuak, M0014, Solomon R. Guggenheim Museum Archives, New York. Ikus margolan honen historiari buruzko azterketa sakonagoa hemen: Megan Fontanella eta Lena Stringari, “Aurrekarien zuzenketa: Vincent van Gogh-en Zubibidea eta Paisaia elurtua", liburu honetan. Zubibidea F239 eta JH1267 da. [itzuli]
2. Vincent van Gogh eta Émile Bernard-ek antzeko gaiak margotu zituzten Asnières-en ziren bitartean. Ikus, adibidez, van Gogh-en Asnièresko zubiak (1887, F301, JH1327, Foundation E. G. Bührle Collection, Zürich) eta Bernard-en Asnièresko burdinazko zubia (Le pont de fer à Asnières, 1887, Museum of Modern Art). [itzuli]
3. Kartoi hitza tradizionalki erabili izan da Van Gogh-i buruzko literaturan, gaur egun kartoi mehe modura deskribatuko liratekeen euskarriak adierazteko. Informazio gehiagorako, ikus: Ella Hendriks, “Picture Supports", in Marije Vellekoop, Nienke Bakker-ekin, Maite van Dijk-ekin, Muriel Geldof-ekin, Ella Hendriks-ekin eta Birgit Reissland-ekin, Van Gogh at Work, erak. kat., Van Gogh Museum, Amsterdam; Mercatorfonds, Brusela, 2013, 285. or.; Ella Hendriks eta Louis van Tilborgh, Margriet van Eikema Hommes eta Monique Hageman-ekin, Vincent van Gogh: Paintings, 2. alea, Antwerp and Paris, 1885–1888, ing. itzul.: Michael Hoyle, Van Gogh Museum, Amsterdam; Lund Humphries, Londres 2011, 97.–99. or. Garai honetako Van Gogh-en kartoi gaineko obra aipagarriak dira, halaber, Ikuspegia Vincenten estudiotik (1886ko ekaina, F231, JH1099, Van Gogh Museum), Autorretratua (1887, F345, JH1249, Art Institute of Chicago), Autorretratua (1887ko apirila-ekaina, F380, JH1225) (ikus 61.3. fig.); eta Botak (1887ko urtarrila-otsaila, F331, JH1235) (ikus 62.8. fig.). [itzuli]
4. Materialak zeharkako ebaketen mikroskopia optiko bidez eta SEM/EDS bidez aztertu dituzte Federica Pozzi eta Anna Cesarotto-k (Metropolitan Museum of Art) eta Aviva Burnstock-ek (Courtauld Institute of Art). Van Gogh-en obretan ageri diren inprimatze bikoitzeko geruzei buruzko informazio gehiagorako, ikus Ralph Haswell, Leslie Carlyle, Kees T. J. Mensch, Ella Hendriks eta Muriel Geldof, “The Examination of Van Gogh’s Painting Grounds Using Quantitative SEM-EDX", in Van Gogh’s Studio Practice, argit.: Marije Vellekoop, Muriel Geldof, Ella Hendriks, Leo Jansen eta Alberto de Tagle, Van Gogh Museum, Amsterdam; Mercatorfonds, Brusela, 2013, 202.–15. or. [itzuli]
5. Dirudienez, Burnstock-ek gidatutako zeharkako ebaketaren SEM/EDS analisian identifikatutako berun-xaboien sorrerak oinarriaren testura pikortsua sortzen lagundu zuen. Van Gogh-en oinarri pikortsuei buruzko informazio gehiagorako, ikus: Beatrice Marino, Paints Quantified: Image Analytical Studies of Preparatory Grounds Used by Van Gogh, De Mayerne, MolArt Reports eta University of Amsterdam, Amsterdam, 2006, 5. or. [itzuli]
6. Kristin Hoermann Lister, Cornelia Peres eta Inge Fiedler, “Tracing an Interaction: Supporting Evidence, Experimental Grounds", in Douglas W. Druick eta Peter Kort Zegers, Britt Salvesen-ekin Van Gogh and Gauguin: The Studio of the South, erak. kat. Art Institute of Chicago, Chicago, 2001, eransk., 364. or. [itzuli]
7. Van Gogh-ek erabiltzen zituen perspektiba-markoei buruzko informazio gehiagorako, ikus: Teio Meedendorp, “The Perspective Frame", in Van Gogh’s Studio Practice, argit.: Vellekoop et al., 132.–55. or.; Nienke Bakker, “The Perspective Frame", in Vellekoop, Bakker et al.-ekin, Van Gogh at Work, 225.–32. or. [itzuli]
8. Maarten van Bommel, Muriel Geldof eta Ella Hendriks, “An Investigation of Organic Red Pigments Used in Paintings by Vincent van Gogh (November 1885 to February 1888)", Art Matters: Netherlands Technical Studies in Art, 3, 2005, 111.–37. or. [itzuli]
9. Silvia A. Centeno eta Louisa Smieska-k Federica Pozzi eta Anna Cesaratto-rekin (Metropolitan Museum of Art) egindako X izpien bidezko fluoreszentzia-analisitik ondorioztatu ahal izan zen paletak honako pigmentu hauek bide zituela: berun-zuria, zink-zuria, barita, bermilioia, pigmentu okre burdinetan aberatsak, kromo-horia, biridiana, esmeralda-berdea eta kobalto-urdina. Metodo horrekin ezin izan ziren identifikatu ez azpiko marrazki gorria, ez formen soslaiak, ezta hostotza gorria ere. Jakina da Van Gogh-ek hainbat laka organiko gorri erabiltzen zituela, adibidez karmina (kotxinila) eta geranio-laka, baina horien presentzia identifikatzeko beste azterketa batzuk egin beharko dira teknika osagarriak erabiliz. Guggenheimeko margolanaren antzeko paleta aurkitu da Van Gogh-ek Parisko etapan landutako beste obra batzuetan, hala nola Blute-fin-eko errota lanean (Le Moulin de blute-fin, 1886, Museum de Fundatie, Heino eta Zwolle), zeinak baitzuen, halaber, laka gorrizko (kotxinila) marrazkia azpian. Ikus Louis van Tilborgh eta Ella Hendriks, “Dirk Hannema and the Rediscovery of a Painting by Vincent van Gogh", Burlington Magazine 152, 1287. zk., 2010eko ekaina, 402. or. 81. zk. [itzuli]
10. Kartoi gainean egindako obra sail bati euskarri zurrun bat gehitu zitzaion, lastozkoa, gehienetan, obra amaitu eta denbora gutxira, baina aspaldi kendu zitzaien, Lena Stringari eta Ella Hendriks-en arteko elkarrizketaren arabera, University of Amsterdam, 2018ko urtarrila. [itzuli]
11. Lausotze marroi-griskara hori hainbat konposatu inorganikoren arrastoak zituen material organiko modura identifikatu zen, hasieran, Pozzi eta Cesaratto-k eta Burnstock-ek gidatutako pigmentu barreiatuen eta zeharkako ebaketen FITR eta SEM/EDS analisien bidez. [itzuli]
12. Lausotze marroi-griskaraz eta erretxina naturalezko bernizaz gainera —biak ere zaharberritze goiztiar batean gehituak— garbiketa nahiko agresibo batek abrasio bisuala eragin zuen egurrezko egitura inguratzen duten laka gorrizko soslaietan. [itzuli]
13. Garbiketa, zeharkako ebaketa eta mikroskopio bidezko probek agerian utzi zituzten aurrealdeko zenbat pigmentu histu, kolore berde eta horiei loturiko arrosa- eta purpura-kolorekoak. [itzuli]
14. Vincent van Gogh-ek (Paris) Horace Mann Livens-i, 1886ko irailean edo urrian, in Leo Jansen, Hans Luijten eta Nienke Bakker, argit., Vincent van Gogh: The Letters; The Complete Illustrated and Annotated Edition, Thames and Hudson, Londres, 2009, 3. alea, 364. or., 569 gutuna, baita online ere, argitalpen elektronikoan, 2010eko abendua, www.vangoghletters.org. [itzuli]

PDF-a JAITSI