Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Emakume-burua (Dora Maar)

Emakume-burua (Dora Maar) [Tête de femme (Dora Maar)], Paris, 1939ko martxoak 28
Olio-pintura eta esmaltea (est.) zur kontratxapatu gainean, 60 × 45 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser, 78.2514.62
Beheko ertzean sinatua eta datatua, eskuinaldean, pintura beltzez: Picasso / 39; atzealdean datatua, goian, erdian, tinta beltzez: 28.3.39.

Jatorria

Paul Rosenberg-ek artistari erosia (1881–1959), Paris, 1939 (arg. zk.: 4198); [Rosenberg eta Helft (Paul Rosenberg eta Jacques Helft, jabeak), Londres, 1939]; Keith Warner-ek (1895–1959) Rosenbergi erosia, Gloversville, New York, 1943ko urria. G. [George] David Thompson (1899–1965), Pittsburgh; Justin K. Thannhauserrek Thompson-i erosia, New York, 1965 baino lehen (40307. zk.); Thannhauserrek Solomon R. Guggenheim Foundation-i legatua, New York, 1978, bere dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

New York, Museum of Modern Art, Picasso: Forty Years of His Art, 1939ko azaroak 15–1940ko ekainak 7, 360. zk. (izen honekin: Girl with Blond Hair); orobat izan zen honako hauetan: Art Institute of Chicago, 1940ko otsailak 1–martxoak 3; City Art Museum of St. Louis (gaur egun, Saint Louis Art Museum) 1940ko martxoak 16–apirilak 14; Boston, Institute of Modern Art (gaur egun, Institute of Contemporary Art), Museum of Fine Arts-en aurkeztua, 1940ko apirilak 27– maiatzak 25; San Francisco Museum of Art (gaur egun, San Francisco Museum of Modern Art), 1940ko ekainak 25–uztailak 22; Cincinnati Art Museum, 1940ko irailak 28–urriak 27; Cleveland Museum of Art, 1940ko azaroak 7–abenduak 8; New Orleans, Isaac Delgado Museum (gaur egun, New Orleans Museum of Art), 1940ko abenduak 20–1941eko urtarrilak 17; Minneapolis Institute of Art, 1941eko otsailak 1–martxoak 2; Pittsburgh Carnegie Institute (gaur egun, Carnegie Museum of Art), 1941eko martxoak 15–apirilak 13.

Materialak eta prozedurak

Pablo Picassok Dora Maar argazki surrealistarekin (jaiotza-izenez, Henriette Theodora Markovitch, 1907–1997) izandako harreman gorabeheratsua 1930eko hamarraldiaren amaieran hasi, eta 1940ko hamarraldiaren amaierara arte iraun zuen¹. Harreman hartan oinarriturik, indar handiko erretratu sorta bat landu zuen margolariak: lan intimoak eta erromantikoak batzuk, grotesko eta primitiboak beste batzuk, bitxikeria surrealista eta kolore ausartekin. Guggenheimeko erretratua modeloaren zuzeneko adierazpena da, eta Guernica koadro ospetsua (Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madril) landu eta bi urtera sortu zuen Picassok; hain zuzen ere, Guernica sortzeko prozesua dokumentatu zuen Dora Maarek. Erretratu honen konposizioak eta teknikak ezin hobeki islatzen dute modeloaren jarrera ziur eta fundamentuzkoa. Ez du iradokitzen aparteko atsekabe edo malenkoniarik —Picassok Maari egindako beste hainbat erretratutan ohikoa zen ezaugarri hori—, baina desitxuratuta dago modeloaren soslaia; beste obra batzuetan muturrera eraman zuen bide hori, txakur tankerako emakumeak edo beste animalia-ezaugarri batzuez hornituak marrazteraino². Maaren erretratu gehienetan, aurrez aurre ageri da modeloa; soin osoko lanak dira, batzuetan espazio txiki batean estutuak, eta ezaugarri abstraktu eta erreferentzia kubista lerromakurrak ageri dituzte³.

Emakume-burua (Dora Maar) ohol kontratxapatuan margotua dago. 1939ko martxoaren 27tik 29ra, Picassok Maaren 60 × 45 zentimetroko ohol gaineko erretratu sorta bat egin zuen (adibidez, 51.3–6. fig., 200. or.)⁴. Jarrera beraren gaineko aldaerak erakusten dituzte guztiek; eta askotariko egoera emozionalak eta abstrakzio-mailak adierazteaz gain, Picassok obrak sailka sortzeko zuen joeraren erakusgarri den suite harrigarri bat osatzen dute. Obra honetako kontratxapatua Lauan-zur xaflatuzko zati bat da, merkea, meranti edo kaoba filipinarra izenez ere ezaguna, 6,35 milimetroko lodierakoa⁵. Halako kopadura ganbila du, eta pikor nabarmena.

Dirudienez, soslaizko ikuspegi modura hasi zuen neurri txikiko konposizio hau, Maar ezkerraldera begira zegoela, baina aurrez aurreko bista gehitu zion gero. Pintura pikortsua aplikatu zuen zuzenean oinarri eskasean, eta horrek nabarmendu egin zuen oinarriaren pikorra eta agerian utzi zituen zuraren tonu marroiak, Maaren ilea eratzeko. Konposizioan, dentsitate gutxiz erabili zen pintura, pintzel leunekin aplikatuta, eta oholean zehar iragazi zen, ez baitzion inprimatzerik aplikatu; hala, zura puztu eta pikorra goratu egin zen, gurutzatze horizontala agerian uzteko moduan. Berniz-geruza mehe batek are gehiago nabarmentzen du egurraren pikorra. Data ezezagunean aplikatu zion berniza zaharberritzaile batek, eta gainaldeko distira orokor berezi bat ematen dio obrari, pintura gutxiko kontratxapatu zati bat izanik bestela espero bazitekeen arren.

Artistak paleta murritza erabili zuen, beltza, zuria, horiak eta urdinak. X izpien bidezko fluoreszentziaz egindako analisiak agertu zuenez, kolore guztiek dute zinka, beltzak barne, kantitate handi samarrean⁶. Zinka osagai gisa identifikatzeak esmalte industrialaren presentzia adieraz dezake, baina nahiko zaila da hala den argi eta garbi identifikatzea⁷. Burdin herdoilaren kolore beltzeko pinturak zedarritzen eta ixten du figura, halako eran non espazio negatibo sendo bat sortzen baitu, eta kontraste bizia, Maaren erretratua konposizioaren planotik aterako balitz bezala agerrarazten duena. Beltza egurraren pikorretan zehar irristatzen da apur bat. Aurpegia margotzeko, pintzelkada zirkular zuri eta arrosa biziak aplikatu zituen. Eta beltzez eta marroiz diluitutako marra arinek definitzen dituzte begiak, sudurra eta ahoa; hori trinko motel batek inguratzen du bularraldeko forma marroi espirala. Ezpainak gorri biziak dira, eta marra beltz labur batek bereizita daude. Barnealdeen dekoraziorako esmalte bat (est.) eta euskarri gisa eraikuntzarako materiala erabiltzeak halako itxura berezi bat ematen dio ohol honi, itxura lau eta “industrial” berezia. (LS) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Ikus Antonina Vallentin, Picasso (Doubleday and Company, Garden City, New York, 1963), 191. or., non azaltzen baita nola ezagutu zuen Picassok Dora Maar 1936ko urtarrilean. Vallentin-ek Jean-Paul Crespelle kazetaria aipatzen du, hark esan baitzion noiz ezagutu zuen Picassok Maar, Les Deux Magots-en. Berearen aldameneko mahai batean eserita zegoen Maar, eta hari begira zegoen Crespelle: “Aurpegi serioa zuen, begi urdin argi haiek argitua, begiek are zurbilagoa agerrarazten zutelarik, bekain sarriak baitzituen; aurpegi sentibera eta urduria, zeinetatik igarotzen baitziren txandaka argiak eta itzalak. Behatzen artean aizto punta-zorrotz txiki bat hartuta, hura mahaiaren oholean iltzatzen ziharduen. Tarteka, huts egiten zuen eta odol-tanta bat agertzen zen bere eskularru beltzetan brodaturiko arrosen artean.” Maar margolaria eta argazkilaria zen, eta Brassaï-rekin zuen estudioa; harreman estua izan zuen artista surrealistekin, Man Ray-rekin esaterako. Maar Picassorekin bizi zen, eta alemanek Gernikari eraso ziotenean hark izandako erreakzio irrikatsuaren lekuko izan zen; hain zuzen ere, Guernica (1937) obra monumentala margotzeko prozesua argazkitan islatu zuen, Parisko rue des Augustins kalean, hogeita hamasei egunez. [itzuli]
2. Ikus Picassoren eta Maar-en arteko harreman nahasi eta iskanbilatsuari buruzko eta Picassok (Françoise Gilot-en arabera) “oso modu zehatzean zorigaiztoko” egin zuen emakume horren erretratu ugariei buruzko iruzkin zabal bat, hemen: Brigitte Léal, “‘For Charming Dora’: Portraits of Dora Maar", in Picasso and Portraiture: Representation and Transformation, William Rubin argit., erak. kat., Museum of Modern Art, New York, 1996, 384.–407. or., 396. orrialdeko oharrean aipatua. [itzuli]
3. Dora Maar izan zen, seguru asko, Picassori aurre egin ziezaiokeen emakume bakarra, ikuspegi artistikotik nahiz intelektualetik; atsekabe handia eragin zioten, nolanahi ere, artistaren desleialkeriek. “Emakume negartia” zela esan zuen Picassok, gerora, Maar-i buruz, eta, aurrerago, “makina nahigabetuak dira emakumeak” gehitu zuen. Hemen aipatua: André Malraux, Picasso’s Mask, ing. itz.: June Guicharnaud, Jacques Guicharnaud-ekin, Holt, Rinehart eta Winston, New York, 1974, 138. or. [itzuli]
4. Paul Rosenberg paristar arte-merkatariak ohol gaineko lau koadro erosi zizkion Picassori, horien artean Guggenheimekoa. Rosenberg-en argazkiak, 4198.–4201. zk., Fondos Rosenberg, Dokumentazio-zentroa, Musée d’Orsay, Paris. [itzuli]
5. Kontratxapatua material bereziki egonkorra da, eta oso erabilia izan zen aeronautikaren sektorean II. Mundu Gerran, hegazkinak eraikitzeko. Kontratxapatuak propietate mekaniko bikainak eskaintzen ditu, hegazkinei zama handirik gehitu gabe. “A History of Performance”, The French Plywood website. [itzuli]
6. Koadroaren X izpien bidezko fluoreszentzia-analisia Federica Pozzi-k egin zuen (Metropolitan Museum of Art). [itzuli]
7. Kimberley Muir, Allison Langley, Anikó Bezur, Francesca Casadio, John Delaney eta Gwénaëlle Gautier, “Scientifically Investigating Picasso’s Suspected Use of Ripolin House Paints in Still Life, 1922 and The Red Armchair, 1931”, Journal of the American Institute for Conservation 52, 3. zk., 2013, 156–172. or. [itzuli]

 

PDF-a JAITSI