Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Berdez eta horiz jantzitako dantzariak

Berdez eta horiz jantzitako dantzariak (Danseuses vertes et jaunes), ca. 1903
Pastela eta ikatz-ziria, kalko-paperezko hiru zatitan, kartoian muntatua, 98,8 × 71,5 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser, 78.2514.12
Sinadurarik eta datarik gabea; jabetza-zigilua, behean, ezkerrean, tinta gorriz: Degas

Jatorria

Artistaren jabetzakoa; enkantea, Galerie Georges Petit, Catalogue des tableaux, pastels et dessins par Edgar Degas et provenant de son atelier, 1918ko maiatzak 6–8, 167. zk. (izen honekin: Danseuses [Jupes vertes et jaunes]); Paul Rosenberg-ek enkantean erosia (1881–1959), Paris, 1918ko maiatza (91. argazkia); Moderne Galerie/Thannhauser-ek Rosenberg-engatik eskuratua, Munich, 1926an seguru asko; Moderne Galerie-tik Galerie Thannhauser-era eramana, Luzerna, ca. 1927ko martxoak 12 (1178 inb. zk., “4 Tänzerinnen”); Justin K. Thannhauser-i emana (Amsterdam-etik), Paris eta, gerora, New York, ca. 1938ko ekainak 2 (40030. zk.); Thannhauser-ek Solomon R. Guggenheim Foundation-i egindako legatua, New York, 1978, dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Munich, Moderne Galerie/Thannhauser, Edgar Degas: Pastelle, Zeichnungen, das plastische Werk, 1926ko uztaila-abuztua, “Pastelle und Zeichnungen”, 20. zk. (izen honekin: Vier Tänzerinnen).
Luzerna, Galerie Thannhauser, Maîtres français du XIXè et XXè siècles, 1927, 72. zk.¹.
Buenos Aires, Galería Müller (Justin K. Thannhauserrekin antolatua), Degas: Exposición, 1934ko irailak 1–30, 3. zk., (izen honekin: Scène de ballet).

Materialak eta prozedura

Edgar Degas-ek Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obrari emandako trataerak agerian uzten du artistak zer-nolako interesa zuen erreprodukzioaren eta errepikapenaren bidez obra jakin bat gauza berri batean nola eralda daitekeen aztertzeko. Asmamen handiz, erregulartasunez ikertu zituen Degasek beste baliabide batzuek eskaintzen zituzten erreprodukzio-aukerak, hala nola argazkiarenak eta grabatuarenak. Bereziki aipatzekoa da nola atera ohi zituen kontragrabatuak aldez aurretik inprimatutako xafletatik, horiei pastela edo beste baliabideren bat gehituta konposizio bat fintzeko². Era berean, maiz egin zituen marrazkien kontraprobak pastel edo ikatz-ziriz egindako marrazki baten gainean paper-orri heze bat jarri eta prentsatik pasatuz³. Konposizioak bikoizteko eta, ondoren, eraldatzeko zuen irrikaren erakusgarri da, halaber, azken garaian pastelak sortzeko erabili zuen prozedura.

Neurri handiko pastel hau egiten hasteko, kalko-paper mehe bat aukeratu zuen Degasek, hurrengo urteetan egin bezala, eta kartoizko xafla lodi batean itsatsi zuen⁴. Gauza bitxia dirudi kalko-paper leuna aukeratzea pastel bat egiteko, paper hori ez baita hautsa finkatzeko edo “heltzeko” egokia. Paper zeharrargi horiek, ordea, aldez aurretik egindako zirriborroak kalkatzeko aukera ematen zioten Degasi, eta, horrela, aurrez landutako konposizioaren zenbait alderdi fintzeko edo konposizio berriak garatzeko modua zuen: aski zuen papera mugitzea, formak berrorientatzeko⁵.

Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obraren infra-gorrizko erreflektografia erakutsi duenez, Degas-ek ohi bezala hasi zuen obra, ikatz-ziriz zirriborratuz irudien soslaia. Hainbat zirriborro eta aurretiko marrazki identifikatu dira Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obrekin, baina ezin izan da zehaztu haiek zer ordenatan sortu zituen⁶. Obra horiek Guggenheimeko pastelaren infragorrizko irudiaren gainean jarrita, argiago ikus daiteke nola lerrokatzen diren eta nondik abiatu zen Degas aurreko marrazkietan, konposizio berri bat sortzeko (Balleteko entsegua oholtzan (Répétition d’un ballet sur la scène), ca. 1874)⁷.

Kalko-paperaren gainean ikatz-ziriz marrazkia zehaztu ondoren, Degasek kartoizko edo paper lodiagoko euskarri batean itsasten zuen, hortik aurrera pastelekin lanean jarraitzeko. Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obrari dagokionez, baliteke marrazkiaren goiko eta beheko kalko-paperezko bi zerrenda estu berdinak erdiko orriko konposizioaren parte handi bat pastelez diseinatu ondoren erantsiak izatea, bi zerrenda horiek ez baitaude hain landuta⁸. Beheko zerrendak pastel urdinezko arrastoak ditu paperaren lotunean azaletik aplikaturik bi orriak uztartzeko xedez. Degasek ohiko teknika zuen, halaber, elkarren gainka marraztutako lerro gurutzatuak marraztea. Ikatz-ziri ilunez marraztutako sigi-sagako lerro horizontalen sailak argi ikusten dira infragorri-irudian, eta pastel urdinezko sigi-saga bertikalak, berriz, arindu egiten du ahokatze-marrazkiaren efektua. Teknika hori, txandakako koloreetan geruzakako lerroak egitean datzana, Degasek eskala handiagoan ikertu zuen beste lan batzuetan, eta finkagarria ugari —baina kontu handiz— erabili izanari esker soilik izan zen posible efektu hori lortzea.

Pastelez edo ikatz-ziriz aurrez egindako marren gaineko lana errazteko —azpiko lerroak edo kolorea aldatu gabe— eta pastela kalko-paper leunean itsasteko zailtasunetik eratorritako arazoak ebazteko, finkagarria erabili gabe hurrenez hurreneko geruzak babesteko teknikak garatu zituen Degasek. Jakitun zen antzinatik ezaguna zela finkagarriek pastel-hautsaren distira berezi hori itzaltzeko nahi gabeko ondorioa sortzen zutela. Esan izan da uko egiten ziola bere obretan finkagarri prestatuak erabiltzeari eta, azkenik, Luigi Chialiva italiar artistak (1842–1914) emandako errezeta “sekretu” bat lortu zuela⁹. Degasek zioen finkagarri hark ez zuela aldatzen bere pastelen tankera, baina, gainera, saiatzen zen pastelaren azken buruko aplikazioa finkagarririk gabe uzten, gune garrantzitsuenak nabarmentzeko. Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obran, dantzarien tutu eta diademen gaineko azaleran dilindan ageri diren kolore horiko lerroak dira finkagarririk gabeko eremu horiek. Finkagarria erabiltzeko zuen maisutasunak ahalbidetu zion Degasi geruzakako teknika hori erabiltzea¹⁰, zeinaren bidez lortu baitzituen gainalde aberats eta konplexu horiek material ahulenetako bat erabili arren. (JW) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Erakusketa hori 1946an Paul-André Lemoisne-k 1946an Degas-i buruz egindako azterketan aipatzen da. Justin Thannhauser-ek ere berresten du erakusketa egin zela, Guggenheimekin 1970eko hamarraldian izandako elkarrizketetan, baina orain arte ez da haren katalogorik topatu, nahiz eta erreferentzia egiten zaion erakusketa jakin bati eta katalogoko “72” zenbakiari. Thannhauser Lagerbuch (Inbentario-liburua) II liburuan ez da aipatzen Galerien Thannhauser-en (hala zeritzen, garai hartan, Munich eta Luzernako galeriei) Munich-eko sukurtsaletik Luzernara lekualdatzerik egin zenik 1927ko maiatzaren 12an edo inguru hartan. Beraz, litekeena da Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obra Luzernako galerian erakusgai jarrita egotea turismo-sasoirako, 1927ko udaberrian eta udan, nahiz eta Luzernako sukurtsalak sekula edo ia sekula ez zuen antolatu. Litekeenagoa dirudi galeriaren funtsen erakusketa orokor baten parte izatea. Erakusketa zerrenda honetan agertzen da, ordea. Lagerbuch II, 1178 inb. zk., A077-XIX-02, A077, Galerien Thannhauser Archive, Zentralarchiv für deutsche und internationaleKunstmarktforschung, Kolonia; Paul-André Lemoisne, Degas et son oeuvre, 3. lib., Paul Brame et C. M. de Hauke, aux Arts et métiers graphiques, Paris, 1946, 818. or., 143. zk., 819. or. errepr. (izen honekin: Danseuses vertes et jaunes [Quatre danseuses]); Daniel Catton Richen dokumentuak, M0014, Solomon R. Guggenheim Museum Archives, New York; Vivian Endicott Barnett, The Guggenheim Museum: Justin K. Thannhauser Collection, Solomon R. Guggenheim Foundation, New York, 1978, 51. or.; Megan Fontanella eta Angela Rosengart-en arteko gutun-trukea, 2017ko azaroa. [itzuli]
2. Ikus Stephanie O’Rourke, “The Singular Multiple”, in Jodi Hauptman, Degas: A Strange New Beauty, erak. kat., Museum of Modern Art, New York, 2016, 56.–59. or. [itzuli]
3. Denis Rouart, Degas: In Search of His Technique; itzul.: Pia C. DeSantis, Sarah L. Fisher eta Shelley Fletcher; Rizzoli, New York, 1988, 106. or. [itzuli]
4. Degas-en Berdez eta horiz jantzitako dantzariak obraren egoerari buruz Thannhauser: The Thannhauser Collection of the Guggenheim Museum lanean agertzen den oharraren arabera —argit.: Matthew Drutt; Guggenheim Museum, New York, 2001, 267. or.—, erdiko paper-orri handia seguru asko “eskuz ebaki zen, ezkerreko ertzetik”, eta 82 × 68 cm-ko neurria du. Kartoi gainean itsatsitako paperean lan egiten ez zuenean, Ingres papera —hau da, paper berjuratua— erabiltzen zuen Degas-ek, azaleko uki ezin hobekoa pastel hauskorrari heltzeko. [itzuli]
5. Anne Maheux-ek zehatz-mehatz deskribatzen du prozedura hori honako lan honetan: Degas Pastels, George Braziller, New York, 1992, 32. or. [itzuli]
6. Ann Dumas, “Edgar Degas: Dancers in Green and Yellow”, in Thannhauser; argit.: Drutt; 111. or. [itzuli]
7. Marrazki batek beste obra batekin duen loturaren bistaratzea aipatzen du, halaber, Elizabeth Steelek: “The Evolution of Dancers at the Barre: A Technical Study”, in Eliza Rathbone, Elizabeth Steele, Degas’s Dancers at the Barre: Point and Counterpoint, erak. kat., Phillips Collection, Washington D.C.; banatzai­lea: Yale University Press, New Haven, 2011, 62.-63. or. [itzuli]
8. Paper-orri estu horiek kontu handiz lerrokaturik daude orri handienarekin, eta horrek iradokitzen du litekeena dela muntatzaile profesional batek esku hartu izana prozesuan. Gauza jakina da Degas-ek maiz jotzen zuela bere konfiantzako muntatzaile profesional batengana —Père Lézin—, prozedura hura egin zezan. Ambroise Vollard, Degas: An Intimate Portrait; itzul.: Randolph T. Weaver; Crown, New York, 1937, 68. or. Ikus, halaber, Maheux, Degas Pastels, 25. or. [itzuli]
9. Vollard, Degas, 68.–69. or.; Maheux, Degas Pastels, 32. or. Degas-ek erabilitako finkagarria identifikatzeko ahaleginek agerian utzi dutenez, kaseina eta erretxinaz egindako material naturalak zituen. Maheux, Degas Pastels, 35. or.; Shelley Fletcher eta Pia DeSantis, “Degas: The Search for His Technique Continues”, Burlington Magazine 131, 1033. zk., 1989ko apirila, 260. or.; Michelle Facini, Kathryn A. Dooley, John K. Delaney, Suzanne Quillen Lomax eta Michael Palmer, “Technical Exploration of Edgar Degas’s Ballet Scene: A Late Pastel on Tracing Paper”, Facture: Conservation, Science, Art History 3, 2017, 127. or. [itzuli]
10. Obraren egoerari buruz Thannhauser —argit.: Drutt— 267. orrialdean agertzen den oharrak dio pastela finkatu gabe utzi zela, baina ez da zuzena oharra. [itzuli]

PDF-a JAITSI