Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Hermitageko mazelak Pontoisen

Hermitageko mazelak Pontoisen (Les coteaux de l’Hermitage, Pontoise), ca. 1867
Olio-pintura mihise gainean, 150.3 × 200 cm
Thannhauser bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.67
Datatu gabea; behealdean sinatua, ezkerrean, pintura berde ilunez: C. Pissarro

Jatorria

Durand-Ruel-ek (Paul Durand-Ruel, jabea) artistarengandik eskuratua, Paris (1873ko martxoaren 25ean, seguru asko, 2726 inb. zk., “Le Palais royal à l’Ermitage, Pontoise”); Jean-Baptiste Faure-k (1830–1914) Durand-Ruel-i erosia, Paris, 1873ko martxoak 25; Durand-Ruel-ek Faure-ri erosia, Paris, 1901eko ekainak 6 (6430 inb. zk.; 1346 arg. zk.); Paul Cassirer-ek (1871–1926) Durand-Ruel-i erosia, Berlin, 1901eko ekainak 6¹. Moderne Galerie/Thannhauser-ek (Heinrich Thannhauser, jabea) erosia, Munich, 1918rako jada; Heinrich Thannhauser-ek Galerien Thannhauser-i (Justin K. Thannhauser, jabea) eskualdatua, Berlin eta Luzerna, 1929ko irailak 23 (1419 inb. zk., “Pontoise”); Justin K. Thannhauser-i eskualdatua (Amsterdam-etik), Paris, eta, gero, New York, 1938ko ekainak 2 (40216 zk.); Thannhauser-ek Solomon R. Guggenheim Foundation-i legatua, New York, 1978, bere dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

[Paris, 1868ko Saloia, 2016. zk.]²
Berlin, Künstlerhaus (Galerien Thannhauser-ek antolatua), Erste Sonderausstellung in Berlin, 1927ko urtarrilak 9–otsaila erdialdea, 189. zk., erreprodukzioa (izen honekin: Pontoise).
Paris, Musée de l’Orangerie, Centenaire de la naissance de Camille Pissarro, 1930eko otsaila-martxoa, 10. zk. (izen honekin: Pontoise).
Buenos Aires, Museo Nacional de Bellas Artes, La pintura francesa de David a nuestros días, 1939ko uztaila-abuztua, 106. zk. (izen honekin: Vista de Pontoise); orobat erakutsi zuten erakusketa hauetan: Montevideo, Museo de Bellas Artes (gaur egun, Museo Nacional de Artes Visuales), La pintura francesa de David a nuestros días, 1939ko iraila; Rio de Janeiro, Museu Nacional de Belas Artes, Pintura francesa, seculos XIX e XX, 1940ko ekainak 29–abuztuak 15; San Frantzisko, M. H. de Young Memorial Museum (gaur egun, de Young Museum), The Painting of France since the French Revolution, 1940ko abendua–1941eko urtarrila, 82. zk., erreprodukzioa (as View of Pontoise); Worcester, Massachusetts, Worcester Art Museum, The Art of the Third Republic: French Painting, 1870–1940, 1941eko otsailak 22–martxoak 16, 1. zk., erreprodukzioa (izen honekin: View of Pontoise, ca. 1870); Art Institute of Chicago, Masterpieces of French Art, 1941eko apirilak 10–maiatzak 20, 123. or., XXVII lam. (izen honekin: View of Pontoise); Los Angeles County Museum (gaur egun, Los Angeles County Museum of Art), The Painting of France since the French Revolution, 1941eko ekaina–uztaila, 104. zk., erreprodukzioa (izen honekin: View of Pontoise); Portland, Oregon, Portland Art Museum, Masterpieces of French Painting from the French Revolution to the Present Day, 1941eko irailak 3–urriak 5, 86. zk. (izen honekin: View of Pontoise); San Frantzisko, M. H. de Young Memorial Museum (gaur egun, de Young Museum), The Painting of France since the French Revolution, 1941eko abendua–1942ko urtarrila, 82. zk., erreprodukzioa (izen honekin: View of Pontoise); Washington, D.C., National Gallery of Art, French Government Loan, 1942ko martxoak 2–1945eko urtarrilak 1 (ez zen katalogorik egin).
New York, Museum of Modern Art, Justin K. Thannhauser-ek erakusketa orokorrerako mailegatuta, 1945eko abuztua–1946ko uztaila³.
Pittsfield, Massachusetts, Berkshire Museum, French Impressionist Painting, 1946ko abuztuaren 2tik 31ra, 13. zk. (izen honekin: View of Pontoise).

Materialak eta prozedura

Paisaia monumental honetan —Guggenheim bildumaren hasiera markatzen du, kronologikoki—, Hermitage izenez ezaguna den etxadi batera sigi-sagan igotzen den Pontoiseko (Parisko ipar-mendebaldeko herrixka) bidexka bat irudikatu zuen Camille Pissarro-k. Artista han bizi izan zen, tarteka, 1866 eta 1882 bitartean, eta hango paisaiari eta bizilagunei buruzko koadro sorta bat landu zuen⁴.

Hermitageko mazelak Pontoisen harrigarriki ongi kontserbatu da, akatsik gabe. Berniz arin bat du, eta jakina den arren Pissarrok aurrerago bernizatu gabe utzi zituela beste obra batzuk eta nahiago zuela gainalde matea⁵, bere karreraren hasierako garai hartan oraindik berniza erabiltzen zuela uste da⁶. Jatorrizko euskarrian muntatuta dago koadroa, eta iltzeak eta iltzatze-ertzak kontserbatu ditu. Era berean, ez dago berroihaleztatuta, eta, hala, jatorrizko enpasteen uki sotilak kontserbatu ditu. Hermitageko mazelak Pontoisen bi bider garbitu dute, gutxienez.

Oinarria tafeta-ehun zakar bat da, gramaje ertain-altukoa; ustez, lihozkoa. Jatorrizko joskura horizontal bat du, bi oihal-zerrenda lotzen dituena margolanaren beheko ertzetik 35,3 zentimetrora. Joskura hori lihozko hariz birjosita dago (est.) ifrentzutik, eta ez da oihalik soberan atzeko aldeko joskuran. Dirudienez, artistak berak aplikatu zuen prestaketa-geruza grisa. Pissarrok olio-pintura trinko samar eta testuraduna erabili zuen hondoa prestatzeko, irudiaren aurreko perimetroan zehar ikus daitekeenez. Geruza hori ez dago iltzatze-ertzetaraino zabalduta.

Infragorri bidezko azterketan ez zen agertu inolako prestalan edo zirriborrorik, baina baliteke halakorik izatea eta pinturaren trinkotasunaren ondorioz estalita egotea. Argi transmitituz begiratuta, zenbait forma margoturen soslai distiratsuek, bereziki eraikinenek, agerian uzten dute Pissarrok blokeka eraiki zituela egiturak, ertzetan oso pintura gutxi utzita. Gero, koloreak aplikatu zituen, geruzaka, bustia bustiaren gainean lan eginez, maiz. Paletan, berde biziak, marroi ilunak eta lur-koloreak nabarmentzen dira paisaia eguzkitsu eta tantotuan; horiekin kontrastea eginez, berriz, urdin argia da nagusi zeruan, hodei gris hits batzuekin. Pertsonak ere tonu hitsez margotuta daude, oro har, haur gazteena izan ezik, soineko zuri argitsu batez jantzita baitago. Pissarrok pintzela nahiz espatula erabili zituen pintura aplikatzeko, goialdeko eskuin ertzeko zuhaitz-hostotzaren soilguneetan ikus daitekeenez. Paisaia, irudiak eta eraikinak aberatsak dira testuraz, eta, aldiz, zerua harrigarriki laua da. Litekeena da Pissarrok espatula batez apaldu izana urdina zenbait eremutan, zeruan azken geruza arinak aplikatu aurretik. Pintura-geruzak lodi eta opakuak izan arren, hondo grisak halako tonu hits bat ematen dio koadroari.

Zerua bi geruza urdin bereiziz osatuta dago. Azpikoa, urdin argia, zeinaren gainean aplikatu zuen Pissarrok urdin biziagoa. Norabide guztietan da nabarmena krakeladura, baina ugariagoa da zeruan paisaian baino. Pintura-baliabideari buruzko analisirik egin ez den arren, krakeladura horrek adierazten du zerurako pintura zurruna­goa erabili zuela konposizioaren gainerako eremuetan baino. Pissarrok erretxina edo diluitzaileren bat gehitu bide zion pinturari, zeruko eremu zabalean zehar pintura modu leun eta uniformean aplikatzeko, eta horregatik agertu bide da krakeladura denboraren joanean.

Infragorrizko azterketak agerian utzi zuenez, Pissarrok konposizioaren beheko aldeko ezkerraldera lekualdatu zuen bere sinadura. Hasierako sinadura, berdez estalia ia osorik, ikusgai denaren antzekoa zen, neurriz, eta haren gain-gainean zegoen. Artistak neurri handiagoko konposizioa gogoan zuela hasi bide zuen lana, salbuespen aipagarri batekin. Uneren batean, gizonezko irudi bat marraztu zuen bidean, aurrealdean, eta pinturaz estali zuen gero. Irudi hori estalita dago gaur egun, eta urrunean errepidean ikusten diren besteen antzekoa zen. Errepideko bi emakumeen eta haurraren eskuinean zegoen, 14 zentimetrora, gutxi gorabehera, eta itxura nahiko fantasmagorikoa ageri du erradiografian. Ez dago jakiterik konposizioaren etapa horretan talde txikiaren alboan edo emakumezko irudien ordez ote zegoen. (GM)

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Durand-Ruel (Paris) 1891 inguruan hasi zen bere funtsen argazkiak ateratzen. Hortaz, enpresak ez dauka berresterik galeriaren inbentario-liburuan agertzen den eta eguneroko liburuarekin erkatutako Pontoiseri buruzko Pisarro-ren koadroa Guggenheim-eko obra denik, “handia” dela aipatzen den arren (neurririk zehaztu gabe). Durand-Ruel-en inbentario-liburuak orobat dio Pontoiseko koadroa Jean-Baptiste Faure-ri saldu zitzaiola 1873ko martxoaren 25ean, markorik gabe. (Durand-Ruel-en inbentario-liburuan 1873ko martxoaren 27ko data ageri da, baina eguneroko liburuan —zeina baita zehatzagoa— 1873ko martxoaren 25eko data dago jasota). Paul Cassirer-i saldu zitzaiola ere egiaztatuta dago Durand-Ruel-en enpresa-erregistroetan. Megan Fontanella eta Flavie Durand-Ruel-en arteko elkarrizketa eta enpresa-erregistroen azterketa, Durand-Ruel, Paris, 2017ko martxoak 21; Fontanella eta Flavie Durand-Ruel eta Paul-Louis Durand-Ruel-en arteko e-mailen trukea, 2017ko maiatza. Gainera, Guggenheim-eko koadroak burdinbideko bi etiketa ditu euskarrian, non agertzen baita Paristik Pontoiserako garraio bat, markorik gabe. Litekeena da mihisea euskarriarekin (pintatu aurretik) entregatu zirenekoak izatea edo, agian, koadroa amaituta Paristik Pontois-era garraiatu zenekoa. Pissarro-ren seme L.-R. Pissarroren fitxategietan ageri denez, artistak Durand-Ruel-en (Paris) gordailutu zuen Hermitageko mazelak Pontoisen 1873an, eta 2.500 liberan saldu zitzaion koadroa Faure-ri. John Rewald-en oharrak, 1975eko otsaila, Solomon R. Guggenheim Museum-en zaintzapeko objektuen fitxategiko kopia, 78.2514.67 (Camille Pissarro, The Hermitage at Pontoise). [itzuli]
2. Baliteke Hermitageko mazelak Pontoisen 1968ko Saloian erakusgai jarri izana, Pissarro-ren beste obra batekin batera, baina ez dago berretsita. Ikus Pissarrok Saloi hartan izandako partaidetzari buruzko iruzkin xehea hemen: Vivian Endicott Barnett, The Guggenheim Museum: Justin K. Thannhauser Collection, Solomon R. Guggenheim Foundation, Nueva York, 1978, 181.–183. or. [itzuli]
3. Justin Thannhauser-ek 1942ko martxotik 1946ko uztailera Washingtoneko National Gallery of Art-i egindako beste mailegu batzuetan ez bezala, Hermitageko mazelak Pontoisen lehenago berreskuratu zen, eta New Yorkeko Museum of Modern Art-era (MoMA) igorri zuten; 1945eko abuztutik 1946ko uztailera egon zen han. Dirudienez, MoMAri mailegatu zitzaion, John Rewald-ek idatzi eta MoMAk inpresionismoari buruz argitaratutako liburuarekin loturik, non erreproduzitu baitzuten Thannhauser-en jabetzako Pissarro-ren lana. 45.744 mailegu-fitxa (Camille Pissarro, Pontoiseko ikuspegia [Hermitageko mazelak Pontoisen]), Pintura eta eskultura saila, MoMA; John Rewald, The History of Impressionism, Museum of Modern Art, New York, 1946, 148. orriaren kontrako orrialdean erreproduzitua. [itzuli]
4. Hermitageko mazelak Pontoisen hemen ageri da: Ludovic Rodo Pissarro eta Lionello Venturi, Camille Pissarro: Son art, son oeuvre, Paul Rosenberg, Paris, 1939, 1. alea, 86. or., 58. zk., eta 2. alea, 11. lam. [itzuli]
5. Lydia Gutiérrez eta Aviva Burnstock, “Technical Examination of Works by Camille and Lucien Pissarro from the Courtauld Gallery”, Art Matters: International Journal for Technical Art History 5, 2013, 21.–22. or., online at www.artmattersjournal.org. [itzuli]
6. Kelly Keegan eta Kirk Vuillemot, “Pissarro, cat. 2, The Banks of the Marne in Winter, 1866: Technical Report”, Art Institute of Chicago-ren online katalogoa, Pissarro Paintings and Works on Paper at the Art Institute of Chicago, argit.: Gloria Groom eta Genevieve Westerbym, Art Institute of Chicago, Chicago, 2015, 43. parag., www.artic.edu. [itzuli]

PDF-a JAITSI