Van Goghetik Picassora. Thannhauser legatua

katalogoa

Lisatzailea

Lisatzailea (La repasseuse), Paris, 1904
Olio-pintura mihise gainean, 116,2 × 73 cm
Thannhauser Bilduma, dohaintza, Justin K. Thannhauser 78.2514.41
Datarik gabea; beheko aldean sinatua, eskuinean, pintura marroiaz: Picasso

Jatorria

Ambroise Vollard (1866–1939), Paris (arg. zk. 37). Der Neuer Kunstsalon, Munich (Max Dietzel [1883–1916] eta Paul Ferdinand Schmidt [1878–1955], jabeak), ziur asko Hanns Bolz-en bitartez (1885–1918), ca. 1913. [Moderne Galerie (Heinrich Thannhauser, jabea), Munich, ca. 1913ko otsaila, gordailuan ziur asko]. Karl Adler (1872–1957), Berlin eta Amsterdam, 1916; Justin K. Thannhauserrek Adleri erosia, Paris, eta geroago New York, 1938ko urriak 29 inguruan (40172 zkia.); Thannhauserrek Solomon R. Guggenheim Foundationi legatua, New York, 1978, museoarentzako dohaintza-aginduaren, 1963, eta mailegu luzatuaren, 1965, arabera.

Lehen erakusketak

Munich, Moderne Galerie Heinrich Thannhauser, Ausstellung Pablo Picasso, 1913ko otsaila, 28. zk. (izen honekin: Die Büglerin, 1906).
Stuttgart, Kgl. Kunstgebäude, Grosse Kunstausstellung, 1913ko maiatza-urria, 420. zk. (izen honekin: Die Büglerin).
Berlin, Ausstellungshaus am Kurfürstendamm, Herbstausstellung, 1913ko udazkena, 171. zk. (izen honekin: Büglerin).
Hamburg, Kunstverein, Europäische Kunst der Gegenwart, 1927ko uztaila, 374. zk. (izen honekin: Die Büglerin, 1905).
Amsterdam, Stedelijk Museum, Parijsche schilders, 1939ko otsailak 25–apirilak 10, 84. zk. (izen honekin: Strijkster).
New York, Museum of Modern Art, Picasso: Forty Years of His Art, 1939ko azaroak 15–1940ko urtarrilak 7, 5. zk., erreprodukzioa; erakusketa hemen ere izan zen: Art Institute of Chicago, 1940ko otsailak 1–martxoak 3; Boston, Institute of Modern Art (gaur egun Institute of Contemporary Art), 1940ko apirilak 27–maiatzak 25; San Francisco Museum of Art (gaur egun San Francisco Museum of Modern Art), 1940ko ekainak ekainak 25–uztailak 22; Cincinnati Art Museum, 1940eko irailak 28–urriak 27; Celveland Museum of Art, 1940ko azaroak 7–abenduak 8; New Orleans, Isaac Delgado Museum (gaur egun New Orleans Museum of Art), 1940ko abenduak 20–1941eko urtarrilak 17; Minneapolis Institute of Art, 1941eko otsailak 1–martxoak 2; Pittsburgh, Carnegie Institute (gaur egun Carnegie Museum of Art), 1941eko martxoak 15–apirilak 13.
New York, Museum of Modern Art, Masterpieces of Picasso, 1941eko uztailak 16–irailak 7, 27. zk.
New York, Museum of Modern Art, Art in Progress, 1944ko maiatzak 24–urriak 15, 99. or., erreprodukzioa.
Minneapolis, Minneapolis Institute of Arts, 20th Century French Painters, 1947ko maiatzak 3–ekainak 1 (ez zen katalogorik egin).
New York, M. Knoedler eta Co., Picasso before 1907, 1947ko urriak 15–azaroak 8, 18. zk.
Toronto, Art Gallery of Toronto (gaur egun Art Gallery of Ontario), Picasso, 1949ko apirilak 2–maiatzak 1, 2. zk.
Paris, Musée national d’art moderne, L’oeuvre du XXe siècle: Peintures, sculptures, 1952ko maiatza-ekaina, 85. zk., erreprodukzioa.
New York, Museum of Modern Art, Picasso: 75th Anniversary Exhibition, 1957ko maiatzak 22–irailak 8, 20. or., erreprodukzioa.

Materialak eta prozedura

Lisatzailea (La repasseuse) Pablo Picassoren Aldi Urdin berantiarrekoa da, hau da, haren kolore-paletak eta gai nagusiak margolanei goibeltasunezko sentipen bat ematen zienekoa¹. Bere ibilbidearen hasieran oraindik, eta Parisko Montmartre auzoan halako pobrezian bizi zela, artistak erretratu malenkoniatsu bat pintatu zuen, langile pobreen lana irudikatzen zuena.

Lanaren euskarriak jatorrizkoa dela dirudi, eta bat dator frantses artista-euskarriaren formatu estandarrarekin, nahiz eta neurri hori areago hautatzen zen itsas paisaietarako (Itsas paisaia 50). Pinturak garai hartan zirriborro bizkorrak egiteko edo pinturei berariaz bukatu gabeko itxura emateko erabili ohi zen mihise mota merkea dauka euskarritzat². 1952an Lisatzailea berrohialeztatu egin zen, Parisen egin zen erakusketa batean izan zen lapurreta-saioan eskuineko eta beheko ertzetan jasandako ebakiak konpontzeko.

Boli-koloreko klarionazko oinarriak estaltzen du mihisea, goialdean berun-zuriko geruza argiago, meheago bat duela³. Baliteke Picassok inprimazio komertzialaren itxura saihesteko eman izana bigarren geruza, baina mihisearen ertzak euskarriaren arabera moztuak daudenez gero, ezin da segurtasun erabatekoz jakin oinarriko geruza horiek erosiak diren edo artistak berak aplikatuak.

Azken konposizioaren azpian zutik dagoen gizon baten hiru laurdeneko erretratu zirriborratu bat dago. Koadroaren erreflektantzia hiperespektral infrarragorritik ateratako irudizko datuak⁴ azpiko gizonaren irudi erlatiboki argi bat osatzeko erabili dira, eta Ricard Canals artista katalana (1876–1931) delakoan identifikatu da. Marroia, beltza eta zuria da nagusiki azpiko lan horren paleta, arrosa haragiaren tonuan eta gorri iluna gorbatan⁵.

Azken konposizioaren paletako kolore-itzali zilarkarak ikusarazten du Picassok pigmentuak modu mugatuan erabili zituela —tartean berun-zuria, hezur-ikatzezko beltza, eta burdina-oxido gorri eta horiak—, eta itsas urdina hautatu zuela Prusiako urdinaren lekuan; izan ere, azken hori erabili izan zuen bere Aldi Urdin goiztiarreko obra askotan⁶. Sendotasuna eta pisua oso nabariak badira ere Lisatzailea obraren azken konposizioan, pinturaren aplikazioa mehea eta diluitua da, eta berun-zuria daukaten puntu distiratsuetan besterik ez dago azaleko enpastea. Goiko geruzak erdi gardenak dira, eta hori dela-eta, mamu-presentzia baten moduan antzematen zaio, lausoki, erretratuko gizonari. Eremu batzuk, hala nola emakumearen begi-zuloko marroiak eta ontziaren itzala, azpiko konposizioa berrerabiliz eginak daude, lausodurarik arinena bakarrik erabilita. Gizonaren eskuko eta aurpegiko haragi-tonu arrosa antzekoak ere begiztatzen dira Lisatzailea obraren zati meheki pintatuetan barna, eta halako eragin sotil bat dute haren paletaren gainean.

Azpiko konposizioaren parte handi bat pintura arinduarekin margotu zenez gero, mihisearen testura irregular eta argiki uhinduak izan zuen zerikusirik azken konposizioaren azalean pintura ezarri zen moduarekin: mihisearen gainean pintzelez emandako pintura lodiena bilbearen puntu gorenetan geratu zen, eta pintura diluituagoa, berriz, ehun irekiak sorturiko arrakaletan finkatu zen gehienbat.

Picassok azken pintura-geruzaren zatiak harraskatzen zituen bere lan-teknikaren parte gisa; hori bereziki agerikoa da emakumearen lepoan eta besaburuan, eta haien azpiko eskuetan, arropan eta lisaburdinean. Badira ebaki bertikal paralelo batzuk tresna horztun batekin eginak izan litezkeenak, eta beste batzuk, berriz, punta zorrotz bakarrarekin eginak dirudite. Era berean, baliteke artistak tresna zapal batekin harraskatu izana mihisearen ehuneko puntu altuak.

Picassok harraskatzea sartu zuen bere lan-prozesuan garai berean bestelako baliabideekin egin zituen lanetan. Bere 1904ko paper gaineko Emakume baten profila motots batekin (Profil de femme au chignon) lanean, esate baterako, tresna zorrotza modu agresiboan baliatu zuen, urkolorea karrakatuz argi-ukituak sortzeko. Honako lan honetan, karrakak aldi berean balio du lanaren sendotasuna eta materialtasuna gutxitzeko, eta azpian dagoenetik zerbait agertzeko. (JB) 

[Itzulpena: Rosetta;
Egokitzapena: Guggenheim Bilbao Museoa]

Oharrak

1. Lisatzailea, beste iturri askoren artean, honako hauetan ageri da: Christian Zervos, Pablo Picasso (Paris: Cahiers d’art; New York: E Weyhe, 1932), 1. alea, 247. zk., 111. pl.; Pierre Daix eta George Boudaille Joan Rosseletekin, Picasso: The Blue and Rose Periods; A Catalogue Raisonné, 1900–1906, itzulp. Phoebe Pool (Greenwich, Connecticut: New York Graphic Society, 1967), 56, 64–65, 76., 78., 240. or., XI.6 zk., erreprodukzioa. [itzuli]
2. Anthea Callen, The Art of Impressionism, Painiting Technique and the Making of Modernity (New Haven: Yale University Press, 2000), 31–32. or. [itzuli]
3. 2011–13an egin zen Picassoren Lisatzailea obraren analisi zientifikoa, Washington-ko National Gallery of Arteko zientzialariekin elkarlanean. John K. Delaney-k zuzendu zituen irudi-azterketa multiespektral eta hiperespektral ikusgaiak eta infragorriak eta FORSak; Lisha Glinsman-ek, XRF bidezko analisi elementalak; eta Suzanne Lomax-ek eta Michael Palmer-ek, SEM-EDS bidez egin zituzten mikroanalisiak erakusgai banatan. Horrez gainera, John Twilleyk, zientzialari-aholkulari independente gisa, SEM-EDS teknika erabili zituen zenbait erakusgai aztertzeko, eta James Martin, Orion Analytical enpresako kide oihak, FTIR bidez aztertu zituen erakusgai hautatuak. Oinarriko geruzaren analisia Palmerrek osatu zuen, SEM-EDS teknika erabiliz. [itzuli]
4. Koadroaren erreflektografia infragorri aurreratua egin zen, kamera infragorri hiperespektrala erabiliz (967–1680 nm, 3,4 nm-ko laginketa). Delaneyk ondoriozko irudiaren datuak prozesatu zituen, azken erreflektografia konposatua eskuratzeko. Metodo esperimentalei eta irudien prozesaketari buruz gehiago jakiteko, ikus John K. Delaney et al., “Visible and Infrared Imaging Spectroscopy of Paintings and Improved Reflectography”, Heritage Science 4, 6. zk. (2016); John K. Delaney et al., “A High Sensitivity, Low Noise and High Spatial Resolution Multi-Band Infrared Reflectography Camera for the Study of Paintings and Works on Paper”, Heritage Science 5, 32 zk. (2017). Heritage Science sareko aldizkari bat da, sarrera librea duena. Egileek bihotzez eskertzen dute Kathryn Dooleyren laguntza. [itzuli]
5. Merkurioaren presentziatik ondorioztatu zen bermiloia zegoela haragi-tonuetan, eta hura XRF bidez aurkitu zen, Glinsmanen gidaritzapean. Lomaxek, SEM-EDS teknika erabiliz, aluminiozko laka baten gisa identifikatu zuen gorbatako gorria. Berun-zuria, burdina-oxidoak, hezur-ikatzezko beltza, ikatz-beltza eta okre iluna ere aurkitu dira azpiko konposizioan. [itzuli]
6. Nahiz eta behar adina erakusgai izan ez bi konposizioetako paletak erabat bakartzeko, emaitza analitiko guztien interpretazioak adierazten du pigmentu horiek eratzen dutela Lisatzailea obraren paleta. Pinturaren adinak eta tratabidearen historiak izan dezakete nolabaiteko zerikusia haren tonu zilarkaran. [itzuli]

PDF-a JAITSI