Emakumeak abstrakziogile

katalogoa

Nor da mintzo? Emakume zinemagileak zinemaren historiaren aurrean 1970eko hamarkadan

Jonathan Pouthier

1970eko hamarkadak, Ameriketako Estatu Batuetan eta Europan, zinema-abangoardiaren historia orokor baten ezaugarriak zirriborratzeko egindako ahalegin ugariak izan zituen ezaugarri. Anthology Film Archivesek 1970ean New Yorken hasitako Essential Cinema oinarrizko antologiaren ondoren, hainbat erakusketa etorri ziren bata bestearen ondotik: New Forms in Film (1974, Montreal), A History of the American Avant-garde Cinema: A Film Exhibition (1976, Whitney Museum, New York), Une histoire du Cinéma (1976–77, Centre George Pompidou, Paris) eta Film As Film: Formal Experiment in Film 1910–1975 (1979, Hayward Gallery, Londres), garrantzitsuenak bakarrik aipatzearren. Atzera begirako proiektu horiek batasun historiko, teoriko eta kritiko bat eman nahi izan zioten jatorri eta praktika anitzeko ekoizpen artistiko bati —beste era batera esanda, kanon estetiko berri baten sorrera formulatzen saiatu ziren narratiba lineal baten bidez—, eta, zalantzarik gabe, emakume zinemagileen posizioa eta lana de facto gutxietsi zituen diskurtso bat eratzen lagundu zuten.

1976ko urtarrilean Frantziako Cinémathèque française-n eta Centre national d’art contemporain (Cnac) zentroaren erakusketa-aretoetan aurkeztuta, Une histoire du Cinéma¹ hirugarren aldiz aurkeztu zen Centre national d’art et de culture George-Pompidou zentroaren inaugurazioaren kariaz, 1977an. Essential Cinemarentzat eta New Forms in Filmentzat aurretik egindako aukeraketen sintesi gisa, abangoardiako zinemari egindako azken ekarpenen historiaren adierazgarri zehatza izan nahi izan zuen programazio horrek. Guztira berrehun eta berrogeita bat film bildu baziren ere —gehienak erakundeak berak okasiorako erosiak—, zinemaren historia hori emakume zinemagileen absentzia harrigarriaren erakusgarri bihurtu zen: programa hartan sartu ziren film guztietatik hamasei baino ez ziren emakumeek eginak. Errealitate kuantitatibo horretatik harago, ikusgarritasunik eza horren arrazoi nagusia indarrean zegoen esparru historiografiko homogeneoaren zurruntasuna izan zen; izan ere, esparru hori, teoria modernotik jasoa, ordura arte zinemaren eta artearen historien ertzetan idatzita egon zen ekoizpen artistiko baten taula sinoptiko bihurtuta zegoen.

1978ko udazkenean Screen aldizkarian argitaratutako “The Avant-Garde: Histories and Theories” artikuluan, Constance Penley eta Janet Bergstrom kritikari estatubatuarrek lehen zalantzak agertu zituzten Anthology Film Archivesek ezarritako eredu selektibo eta kanoniko horren inguruan, eta erakundearen izaera arauemaile eta hegemonikoa eta gizonezkoez soilik osaturiko hautaketa-batzordearen metodologia agerian uzten saiatzea erabaki zuten: “Filmak ‘errealizazio bikainak’ izatea eta ‘osotasun’ bat eta ‘batasun bat’ izatea irizpide nagusitzat dituen proiektu bat bateragarria izan daiteke, akaso, zinemaren teoria baten bilakaerarekin, are kritika mota berri baten bilakaerarekin?²”.

1979an Londresko Hayward Gallery-n aurkeztu zen Film As Film: formal Experiment in Film 1910–1975 erakusketaren antolaketan parte hartzen ari zelarik, Lis Rhodes zinemagile ingelesak bertan behera utzi zuen proiektua, emakume zinemagileek programan zuten ordezkaritza eskasa eta hautaketa-prozesuaren alderdi metodologikoa eta historikoa zabaltzeko ezintasuna salatzeko. “Woman and the Formal Film” manifestua³, katalogoan erreproduzitua, izenpetu zuten zortzi emakume zinema-zuzendarik narratiba nagusietatik askatzeko beharra aldarrikatu zuten, beren historiaz berriz jabetzeko beharra. Germaine Dulac, Maya Deren eta beste aitzindari batzuen errealizazioek —abstrakzioaren eta formalismoaren arteko artikulaziora mugatuta— zuten oihartzuna adibidetzat hartuta, berrirakurketa modernoaz haragoko testuinguru bat sortzeko joerarik apenas zuen diskurtso baten paradoxak salatu zituzten. “Whose History?” testuan, Lis Rhodek abangoardia zinematografikoaren kontakizun historikoaren egitura patriarkalak eta alienatzaileak azaldu zituen, eta dei egin zien bere garaikideei ordezkapen-sistema pluralak eta ez-linealak asmatzeko berriz: “emakumeek eta emakumeei buruz egindako” historia bat. Honela dio Rhodek testu horretan: “Emakumeek ulertua dute jada beren historia ikertzeko eta idazteko beharra dutela; beren burua deskribatzeko beharra, beraiei buruzko deskribapenak, irudiak eta froga historikoen zatiak onartzen ibili beharrik gabe; bai eta mitologia femeninoa —noiz edo noiz hauteman bai, baina inoiz ulertu ez dena— iraunarazten duen historia baztertzeko beharra ere. [...] Zinemagintzaren arloan, emakumeen eta gizonen artean planteamendu-desberdintasunak badaude, hori esplizitu egingo da, aurretiko zehaztapen teorikorik gabe. Aurkeztutako lana ez da hartu behar zinematografia femenino edo feministaren kontzeptu berezi baten adierazgarritzat. Lana ikertzaileei eta haien jarrerei buruzkoa da, baina baita haien ikerketen protagonistei buruzkoa ere, hau da, beren historiara hurbiltzen diren emakumeei buruzkoa⁴”.

[Itzulpena: Rosetta Testu-Zerbitzuak, SL]

Oharrak

1. Enrico Camporesi, Jonathan Pouthier (dir.), L’Histoire d’Une histoire du cinéma, Paris, Paris Experimental, Centre Pompidou, 2021.
2. Constance Penley eta Janet Bergstrom, “The Avant-garde Histories and Theories”, Screen, 9. libk., 3. zk., 1978ko udazkena, 114. or.
3. Annabel Nicolson, Felicity Sparrow, Jane Clarke, Jeanette Iljon, Lis Rhodes, Mary Pat Leece, Pat Murphy eta Susan Stein, “Woman and the Formal Film”, hemen: Film As Film: Formal Experiment in Film 1910–1975, erak. kat., Londres, The Art Council of Great Britain, 1979, 118. or.
4. Lis Rhodes, “Whose History?”, hemen: ibid., 120. or.

PDF-a JAITSI