Emakumeak abstrakziogile

katalogoa

Sophie Taeuber-Arp

Claude Weil-Seigeot

1889, Davos (Suitza) – 1943, Zürich (Suitza)

Sophie Henriette Gertrud Taeuber 1891n hildako farmazialari baten eta Sophie Taeuber Krüsiren alaba zen; ama arteen eta bere garaiko joeren oso zalea zuen. 1900ean amak lursail bat erosi zuen Trogenen, Suitzako ekialdean, nazioartean bere brodatu eta parpailengatik ospetsua den eskualde batean. Hango etxe handi batean hartu zuen bizilekua bere bi alabekin, Sophie eta Erika. Diseinatzen, marrazten, pintatzen eta argazkiak egiten aritzen zen. Feminista goiztiarra zen, eta emakumeak gizartean zuen rola defendatzen zuen. Alaben talentua akuilatu zuen; Trogeneko eskola kantonalean ikasten ari ziren ikasle suitzarrak eta alemanak hartu zituen etxean apopilo.

1907tik 1910era, Sophie Taeuber San Galoko Industriarako eta Eskulangintzarako Marrazki Eskolara joan zen; ikastetxe ospetsua zen hura, ehungintzara bideratutako bere irakaspenengatik. Dekorazioko pinturan eta silueten marrazkian, paisajismoan, apaindurazko marrazkian, estilistikan eta artearen historian ikasketak egin zituen han Sophie Taeuberek. 1908an ama hil zitzaion, minbiziz. Sophiek San Galon hartu zuen bizilekua bere ahizpa Erikarekin.

1910etik aurrera, Municheko Dekorazioko Arteetarako Teoria eta Praktika Lantegietan eman zuen Taeuberek izena; Wilhelm von Debschitzen zuzendaritzapean, sortzeko eta ez bakarrik erreproduzitzeko gai izango ziren ikasleak prestatzea zen eskola haren xedea. Lantegi horiek XX. mendearen hasieran sortu ziren, John Ruskinek eta Williams Morrisek hasitako Arts and Crafts mugimenduaren uberan eta Eugène Grassetek sustatutako lan-metodoei jarraiki, eta mundu osoko ikasleak zituzten. Garai horretan izan zuen orobat Taeuberek Werkbunden berri, zeina baitzen 1907an Munichen artista, arkitekto, eskulangile eta industrialari batzuek sortutako erakundea, masako produkzio industrialak mehatxatutako eguneroko bizitzan edertasuna berriz sartzeko irrikaz. Debschitzen eskolan Taeuber ehungintzako lantegietan (brodatua, ehundegia eta parpailak) eta egurrarenetan (zurgintza eta tornua) trebatu zen. Han garatu zuen bere hiztegi formal propioa, forma modularrez osatua (laukizuzenak, laukiak, zirkuluak, lerroak), zeina ezin hobeki menderatzen baitzuen ehungintzako sormenean zuen esperientziagatik. Hierarkia orotatik libratu zen, eta maila berean jarri zituen artea eta arte aplikatuak; abstrakzioa praktikatu zuen, Piet Mondrianek, Vasily Kandinskyk eta Kazimir Malevichek Europako beste leku batzuetan orduan garatzen ari zirena.

1913an Taeuber urtebetez joan zen Hanburgoko Arte Dekoratiboen eskolara, eta han Vienako Eskola ikasi zuen. Municheko lantegietara itzuli zen gero, eta 1914an lortu zuen bere diploma. Hiri hartan hartu zuen bizilekua eta bere lanetik bizitzen jarraitu zuen (erretratuak, natura hilak, objektuak). Non biltegiratua ez zeuzkanez, bere pieza gehienak suntsituko zituen. 1915ean, gerra betean, Taeuberrek Hans Arp ezagutu zuen, zeinak kultura zabal bat baitzuen, aldi berean teorikoa eta praktikoa. Taeuberek asmo artistikorik gabeko probak (brodatuak, ehunak…) erakutsi zizkion, eta Arp hunkituta eta markatuta geratu zen. Arpek kontatzen zuenez, era guztitako euskarriak lantzen bakarka eta elkarlanean lan egitea erabaki zuten (brodatuak, ehunak, pinturak, kuadro geometriko estatikoen collageak). Bere garaiko artista gehienek bezala, Taeuberek artearen eginbide espiritualean eta moralean sinesten zuen, baina, Arpek ez bezala, gogor egiten zien uko espekulazio esoterikoei.

1916an Taeuber Züricheko Arte Aplikatuen Eskolako irakasle izendatu zuten, eta han ariko zen hamahiru urtez. Ikasleekin harremanetan, berriz interesatu zen artearen historiako gai nagusi batez, apaindurazko marrazkiez, alegia, eta bere lan metodoak deskribatu zituen. Taeuberek 1922an eta 1927an Maistra Profesionalen eta Etxekoandreen Suitzar Batasunaren boletinean argitaratu zituen testuak dira alor honetan ezagutzen diren bakarrak.

Arp da, inondik ere, Taeuber Züricheko dadaisten ikuskizunetara eraman zuena, non Taeuberek arrakasta handia izan baitzuen. 1916tik aurrera, han dantzatu zen, anonimoki. Taeuberek Errege oreina (König Hirsch) antzeztu zuen, Carlo Gozzirena, 1918an sortutako txotxongilo-ikuskizuna.

Geroztikako urteetan (1926–28) bikoteak obrak sortu zituen Estrasburgon, L’Aubette kafean bereziki, Theo Van Doesburgen zuzendaritzapean. Aldi berean, Meudon-Clamarteko beren etxea eraikitzen hasi ziren (1928–29), Taeuber-Arpen asmaketa batean oinarrituta. Han aurkitu zuten urte askoan bila aritutako bakea. Taeuber-Arpek Züricheko irakaskuntza utzi zuen. Frantzian behin betiko kokatu, eta etxea konpontzeari eman zitzaion (altzariak, era askotako objektuak). Botanikazale sutsua zenez, ideia konstruktibistekin diseinatu zuen bere lorategia. Bikotea berriz jarri zen garai dadaistako adiskideekin harremanetan eta 1930eko hamarkada hasieratik hasi zen biltzen pintura abstraktua, konstruktibista edo lirikoa defendatzen zuten artista taldeekin —Cercle et Carré, Abstraction-Création— bai eta André Bretonekin eta surrealistekin ere. Arpek eta Taeuber-Arpek haien erakusketetan eta manifestuetan parte hartu zuten, maiz bidaiatu zuten eta beren inspirazio-iturriak Mediterraneoko zibilizazio klasikoetan sakonduz zabaldu zituzten.

1937tik aurrera, Taeuber-Arp arte abstraktua ikasteari eta sustatzeari eman zitzaion Plastique (1937–39) aldizkari eleanitzaren bitartez, bera baitzuen editorea. Ia ehun artista, Arp barne, elkarlanean aritu ziren Taeuberek gerra hasi arte Atlantikoko bi aldeetan sustatu zituen bost aleetan. Gerra aurreko garai horretan, artistentzat gero eta zailagoak izaki, bikotea nahiko urrun geratu zen 1930eko hamarkadako ideia dibergente eta kontraesankorretatik. Taeuberen lehentasuna, bere ikerketetan asaldagaitz jarraitzen zuen artean, bere obra eraikitzea zen, Arpekin edo bakarka, dadaistek hainbeste maite zituzten oinarrizko materialetatik eta forma soil eta espontaneoetatik abiatuta. Taeuber-Arpek konposizioaren berezko sena zuen, espazioa, patxada eta zehaztasuna iradokitzen zuena. Nekaezinik aldatzen zituen bere motiboak, ezein giza morfologiatik kanpo, bi edo hiru dimentsiotan (ikus 1935–39ko erliebeak). Aberastasun agortezineko adierazpideez baliatu zen, koloreekin markatzen zituenak, haien formak infinituraino azpimarratuz edo leunduz. “Bachen fuga” baten antzera, hori esango baitzuen Kandinskyk Taeuber-Arp 1943ko urtarrilaren 12an ikatz-berogailu baten isuriek itota hil zela jakin zuenean.

[Itzulpena: Rosetta Testu-Zerbitzuak, SL]

PDF-a JAITSI